نگاهی به کاربردهای دوگانه اینترنت ماهواره‌ای

گروه سیاسی خبرگزاری علم و فناوری آنا - کتایون مافی؛ خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک مدار پایین بوده و بیش از ۸۰ درصد کاربران اینترنــت ماهواره‌ای در آمریکای شمالی، ۱۸ درصد در استرالیا، نیوزیلند و اروپا و تنها کمتر از ۲ درصد در مناطق دیگر جهان مستقرند.

به‌تازگی استارلینک برنامه زمانی اتصال مستقیم شبکه این شرکت به تلفن‌های همراه عادی را منتشر کرد و این اقدام هم‌زمان با فعالیت سایر شرکت‌ها برای ارائه سرویس‌های مشابه اینترنت ماهواره‌ای انجام شد.

این در حالی است که در ماده ۷۵۲ قانون مجازات اسلامی –تعزیرات  آمده است: هر کس بدون مجوز قانونی از پهنای باند بین‌المللی برای برقراری ارتباطات مخابراتی مبتنی بر پروتکل اینترنتی از خارج ایران به داخل یا برعکس استفاده کند، به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از یک‌صد میلیون  تا یک میلیارد ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

باید توجه داشت که ماده ۷۵۲ به‌طور عام تمامی موارد استفاده بدون مجوز از پهنای باند بین‌المللی را به‌منظور ارتباطات مخابراتی قابل مجازات دانسته است.

پروتکل‌های اینترنتی چیست؟

پروتکل اینترنتی درواقع زبان مشترک بین دو رایانه برای تبادل اطلاعات است  که به‌صورت قراردادی و پیش‌فرض تعیین می‌شود. این قرارداد بنیادی‌ترین قرارداد شکل‌دهنده اینترنت بوده که  وظیفه مسیردهی بسته‌های اطلاعاتی را درگذر از مرز‌های شبکه‌ها به عهده دارد.

روش انتقال اینترنت

فرایند انتقال مکالمات از خارج کشور به داخل کشور اصطلاحاً ترمینیشن و بالعکس انتقال مکالمات از داخل به خارج از کشور اورجینیشن’ نامیده می‌شود. این دو فرایند به دو طریق قابل‌اعمال است:

الف– با استفاده از دستگاه‌های ارسال و دریافت ماهواره‌ای که  در این روش بدون استفاده از درگاه‌های ارتباطی مخابرات با شبکه‌ جهانی اینترنت صورت می‌گیرد و افراد با شرکت‌ها از زیرساخت‌های مخابراتی برای اتصال مشترکان خود استفاده می‌کنند.

در این روش در هر دو وجه «ترمینیشن» و «اورجینیشن» آن بدون مجوز و قاچاق است.

ب – شیوه دوم استفاده از سیستم‌های اینترنتی پرسرعت شرکت مخابرات است؛ شرکت‌ها یا افراد می‌توانند با استفاده از یک خط تلفن به افراد خدمات ارائه کنند.

این شیوه بیشتر مورداستفاده‌ی شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنتی است به نحوی که با بهره‌گیری از ساختار‌های مخابراتی شرکت زیرساخت و ارائه‌ی کارت‌های تلفن اینترنتی، خدمات مکالمه اینترنتی ارائه می‌کنند.

احتمال استفاده از این نوع اینترنت

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آشکارسازی و ردیابی محل قرارگیری ترمینال این اینترنت ماهواره‌ای با استفاده از تجهیزات لازم به‌سادگی ممکن است از این رو در صورت ممنوعیت کاربران ممکن است استقبال چندانی برای استفاده از آن پیش‌بینی نمی‌شود؛ بنابراین دلیل اصلی تمایل کاربران به اینترنت ماهواره‌ای، دسترسی راحت‌تر کاربران به محتوا و خدمات موردنیاز بوده و به نظر می‌رسد برای رفع چنین مشکلی، کاهش تعرفه اتصال به اینترنت از طریق شبکه سیار و ثابت می‌تواند یکی از راه‌حل‌ها پیشنهادی در این زمینه باشد.

کسب درآمد غیرقانونی

به‌رغم تمام این قوانین شرکت‌ها با بازفروشی امکانی که حق فروش آن را ندارند به کسب درآمد اقدام می‌کنند که این امر برخلاف قوانین موجود است.

بخش اعظمی از قاچاق اینترنت به‌صورت ترمینیشن و از شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنتی انجام می‌شود و آمار‌ها از تقریباً ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیون دقیقه مکالمه تلفن در ماه به این صورت قاچاق حکایت دارند؛ اما قوانین اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) که سازمانی بین‌المللی و وابسته به سازمان ملل متحد است، می‌گویند که اپراتور‌های ماهواره‌ای، ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشور‌ها را جهت حفظ استقلال و حاکمیت دولت‌ها در حوزه ارتباطات رعایت کنند.

سید محمدامین آقامیری دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی در این باره می‌گوید: «کارگروهی برای مواجهه با خدمات اینترنت ماهواره‌ای تشکیل خواهد شد برای آنکه با ورود این فناوری، حکمرانی فضای مجازی خدشه‌دار نشود، باید تدابیری صورت داد»

وی از قانون‌گذاری در حوزه اینترنت ماهواره‌ای برای کاربران و لزوم دریافت مجوز برای ارائه‌دهندگان این نوع اینترنت خبر می‌دهد.

جایگزین پیشنهادی

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم تخصیص رایانه به شرکت‌های ISP برای ارائه سرویس ماهواره‌ای مجاز به شهروندان و ایجاد منظومه اینترنت بومی با استفاده از رابطه استراتژیک و دوستانه با ابرقدرت‌های آسیایی چین و روسیه به‌عنوان جایگزین پیشنهاد می‌کند.

بر این اساس هر قدر خدمات سرویس‌های اتصال به اینترنت از طریق شبکه زمینی مطابق با پیشرفت‌های مخابراتی این حوزه توسعه یابد، عموم مردم به اینترنت ماهواره‌ای رغبتی نشان نخواهند داد.

ضرورت حفاظت از منافع ملی 

لزوم حفظ احترام قوانین ملی و اصول حقوق بین‌الملل ایجاب می‌کند تا ایران هم‌زمان با این موضع، خواهان برخورداری از مزایای بالقوه اینترنت ماهواره‌ای باشد.

استارلینک دسترسی کاربران در سراسر جهان را به اینترنت ماهواره‌ای ساده‌تر می‌کند؛ اما اجازه فعالیت این شرکت در کشور‌های سراسر جهان منوط به پذیرفتن قوانین آن کشورهاست.

هر چند که سیاستگذاران و مسئولین تلاش می‌کنند تا  استفاده از نوآوری را تسهیل کنند، اما حفظ حاکمیت ملی، حمایت از حقوق فردی و ارتقای پیشرفت عادلانه موضوعی است که بایستی تأمین آن از سوی دولتمردان  تضمین شود.

عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات  در این باره می‌گوید: «در مورد ارائه‌دهندگان خدمات ماهواره‌ای  اعلام کرده‌ایم که از فعالیت شرکتی که قواعد جمهوری اسلامی و قواعد بین‌المللی را بپذیرد، استقبال می‌کنیم؛ بنابراین استفاده از این نوع اینترنت بدون مجوز می‌تواند چالش‌های امنیتی و اطلاعاتی فراوانی را برای مردم به دنبال داشته باشد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه با اشاره به  دسترسی ایرانیان به اینترنت ماهواره‌ای، در این باره تأکید کرد: آمریکا  برای نقض حاکمیت ایران تلاش می‌کند.»

بررسی‌های امنیتی نشان می‌دهد یکی از دلایل استفاده از این منابع غیررسمی اینترنت، هدایت فعال اغتشاش‌گران است. این امر خارج از قواعد دیپلماتیک بوده و از عزم کشور‌های معاند برای ضربه زدن به امنیت کشور خبر می‌دهد. نشریه تایم نیز در این باره گفته است: اینترنت ماهواره‌ای برای احیای اغتشاشات در ایران به اکسیژن شبیه است.

این نشریه آمریکایی، داشتن اینترنت ماهواره‌ای را در ایران برابر با جاسوسی ارزیابی و اعلام کرده است: استارلینک با خودش خطرات زیادی برای معترضان به همراه می‌آورد.

کارشناسان امنیت سایبری درباره خطرات این نوع اینترنت تأکید کردند فایل‌هایی که به‌منظور دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای از منابع غیرشفاف ارسال می‌شود، برای دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای ناکارآمد و خطرناک است؛ چراکه خطر جدی تبدیل‌شدن گوشی‌های موبایل به زامبی و سوءاستفاده از گوشی‌های شخصی به‌‌روشنی در این ارتباط وجود دارد.

علاوه بر آنکه راه‌اندازی و نگه‌داری از هزاران ترمینال استارلیک در ایران، از نظر لجیستیک و مالی میلیون‌ها دلار هزینه در پی خواهد داشت و ظرفیت عددی کاربران داخل کشور به علت پهنای باند محدود ماهواره، کمتر از یک‌میلیون نفر خواهد بود و فراگیری چندانی ندارد.

راهکار‌های پیشنهادی

راهکار‌هایی هم برای مدیریت این نوع اینترنت از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهادشده  که از جمله راهکار‌های سلبی مانند جرم‌انگاری خرید و فروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراک بدون مجوز، ارتقای کیفیت دسترسی زمینی به اینترنت از طریق هوشمندسازی دسترسی به خدمات و محتوا، کاهش تعرفه‌های اتصال به اینترنت از طریق شبکه سیار و ثابت، ارتقای کیفیت اتصال به اینترنت در شبکه ثابت و سیار، هوشمندسازی دسترسی به خدمات و محتوا و... از این جمله هستند.

از آنجا که فناوری روزبه‌روز در حال پیشرفت است و فرار از آن اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، حالا باید دید که برای فعالیت شرکت‌هایی که مشغول ارائه خدمات ماهواره‌ای هستند چه تصمیماتی در کشور اتخاذ می‌شود؟