دانشگاه باید الگوهای جدید کارآفرینی را در آغوش بگیرد

دانشگاه‌های آفریقایی در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی جایگاه خوبی ندارند. در یک رتبه‌بندی فقط 10 دانشگاه از 1000 دانشگاه برتر دنیا در آفریقا هستند. در یک بررسی دیگر، آفریقای جنوبی 8 دانشگاه از 10 دانشگاه برتر آفریقای پایین صحرا را در اختیار دارد.

در واکنش به این عدم توازن ییشنهاد شده است که معیارهای متفاوتی برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های آفریقایی استفاده شود اما چالش آفریقا این نیست که چطور از نظر بین‌المللی رتبه‌بندی می‌شوند بلکه این است که چگونه نیازهای محلی را پاسخ بدهند.

بحران آموزش عالی در آفریقا در جدایی بین آموزش و پژوهش ریشه دارد. دانشگاه‌ها آموزش می‌دهند اما از پشتیبانی کمی برای انجام پژوهش‌ها برخوردارند. این مساله به این معنا است که نسل‌های متوالی از دانشجویان با دانشی کهنه آموزش می‌بینند که به ندرت با نیازهای معاصر ارتباطی دارد.

در دنیای امروز، دانش خیلی سریع‌‌تر منسوخ می‌شود و استادانی که دانش خود را از طریق تلاش‌های پژوهشی به روز نکنند به سختی دراین فضا، حتی در برابر دانشجویان خود دوام می‌آورند. خروجی چنین نظامی شکستی مداوم در کیفیت آموزش دانشگاه‌ها و از دست رفتن اعتبار عمومی آموزش عالی است.

جدا از این، کشورهای آفریقایی موسسه‌هایی ملی دارند که پژوهش‌ها را پیش می‌برند اما هیچ آموزشی نمی‌دهند. بسیاری از آن‌ها پژوهش‌هایی در کلاس جهانی در رشته‌هایی مثل کشاورزی، سلامت و جنگلداری بر عهده دارند اما این دانش به ندرت در اقتصاد کشورها توزیع می‌شود. این مساله در اصل به این دلیل است که آن‌ها دانشجو ندارند. دانشجویانی که معمولا حاملان این دانش از چنین موسسه‌هایی به سطح جامعه هستند.

علاوه بر این، نهادهای پژوهشی دولتی تقلا می‌کنند که نتایج پژوهش‌هایشان را تجاری‌سازی کنند اما تلاش آن‌ها به دلیل وجود نداشتن دانشجویانی که شرکت‌های استارت‌آپ را راه‌اندازی کنند مختل می‌شود. حجم زیادی از حرکت‌های استارت‌آپ در آفریقا در قطب‌های فناوری آغاز می‌شود که به صورت مستقیم با دانشگاه‌ها یا حتی مراکز پژوهشی در ارتباط نیستند.

تحت تاثیر این سناریوی عمومی، اغلب دانشی که از طریق فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به سطح جامعه انتقال داده می‌شود به روز نیست و دانش به‌روزی که در موسسه‌های پژوهشی تولید می‌شود به دلیل کم بودن تماس با جوان‌ها محصور می‌ماند.

خروجی‌ همه این‌ها اقتصادی راکد است که از کمبود پویایی ضروری فناورانه جز در مواردی تصادفی رنج می‌برد. هیچ سیاست توسعه‌ با اصلاحات قانونی هم این نظام را تغییر نمی‌دهد.

در واقع اینرسی و مقاومت قابل توجهی در برابر تقویت دانشگاه‌ها وجود دارد. راهکارهایی که برای حل این معضل پیشنهاد می‌شوند باید با این مقاومت سفت و سخت مواجه شوند.

روسای دانشگاه‌ها که قصد داشته‌اند وضعیت دانشگاه‌ها را اصلاح کنند گواهی می‌دهند که این چالش بسیار بزرگی است. اغلب آسان‌تر این است که دانشگاه‌های جدید تاسیس شوند تا این که موسسه‌های قدیمی اصلاح شوند، به ویژه آن که بسیاری از دانشگاه‌های موجود دی‌ان‌ای تاریخی قوانین عرفی آموزش عالی آفریقا را درون خود جا داده‌اند.

درهر حال فرصت‌هایی هم وجود دارد که آغاز تازه را ممکن و مطلوب می‌کند. اولی را می‌شود در اعداد پیدا کرد. بخش آموزش عالی آفریقا روبه رشد است و در نتیجه فضا برای یافتن الگوهای متفاوت دانشگاهی وجود دارد.

دومی تنوع نیازها است. همان‌قدر که جامعه‌های آفریقایی پیچیده‌تر می‌شوند به همان نسبت قابلیت‌های انسانی بیشتری را تقاضا می‌کنند. اولین نسل دانشگاه‌های آفریقایی بیشتر برای تغذیه بخش عمومی ایجاد شدند. امروزه چالش، رشد بخش خصوصی از طریق کارآفرینی و نوآوری است.

یک راه برای پاسخ دادن به این تقاضا ساختن نسل جدیدی از دانشگاه‌های نوآورانه با اضافه کردن بخش آموزش به موسسه‌های پژوهشی است. این کار ماموریت‌های دانشگاه‌های موجود را هم حفظ اما راه را برای نوآوری‌های نهادها هم باز می‌کند. اما عملکرد خوب در این زمینه نیازمند تنظیم قوانین موجود و سیاست‌ها برای راه‌اندازی چنین دانشگاه‌هایی است.

نمونه‌های زیادی از دانشگاه‌های آفریقایی وجود دارند که رهبری خود را در خلاقیت و کارآفرینی ثابت کرده‌اند. برای مثال دانشگاه استلنبوش در آفریقای جنوبی یکی از اولین موسسه‌های آموزش عالی در کشورهای در حال توسعه بود که یک ماهواره ساخت و به فضا فرستاد.

دانشگاه کشاورزی جوکو کنیاتا در کنیا هم در تجاری کردن نوع خاصی از موز گلخانه‌ای پیشگام بود. منشور این دانشگاه آن را دانشگاهی کارآفرین معرفی می‌کند که آموزش، پژوهش، توسعه و تجاری‌سازی محصول را کنار هم قرار داده است.

این دانشگاه ماموریت‌اش را با ساخت پارک فناوری و صنعت نایروبی پیش برده است.

اغلب وزارت‌خانه‌ها و موسسات در آفریقا آموزشکده‌های فنی و موسسه‌های پژوهشی دارند که می‌توانند به دانشگاه‌های کارآفرین ارتقا پیدا کنند. وظیفه تحقق بخشیدن به این کار روی دوش وزارت‌خانه‌ها و کمیسیون‌های آموزش عالی می‌افتد که باید در نقش واسطه‌ها و تسهیل‌گران ساخت چنین دانشگاه‌هایی در زیرمجموعه وزارت‌خانه‌های مسئول در بخش‌های استراتژیکی مثل کشاورزی، سلامت، صنایع، ارتباطات و آب‌وهوا عمل کنند. این دانشگاه‌ها می‌توانند با بودجه توسعه‌ای وزارت‌خانه‌ها تاسیس شوند.

این اصلاحات برای استراتژی‌های درازمدت در بهبود اقتصاد لازم‌الاجرا هستند. تلاش‌های اصلاحی تک‌بعدی که فقط بر دانشگاه‌ها تمرکز می‌کنند دستاوردهای اندکی دارند. در واقع چنین تلاش‌هایی بارها امتحان شده‌اند و تاثیر کمی گذاشته‌اند.

تلاش برای تقویت رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌های آفریقایی شبیه به تلاش به بهتر بودن در یک مهمانی مجلل با یک لباس قدیمی است. زمان کنار گذاشتن نظام‌های قدیمی آموزش فرارسیده است و برای همین آن‌ها باید به نیازهای جهان پویاتر و پیچیده‌تر پاسخ بدهند.

*استاد توسعه بین‌الملل، عضو مرکز علم و امور بین‌المللی بلفر