کشف آثار سلجوقی و ایلخانی در شهر باستانی اوجان

وی با اشاره به پیشینه تاریخی شهر ایلخانی اوجان گفت: «شهر تاریخی و باستانی اوجان از جمله شهرهای مهم دوره ایلخانی (اقامتگاه تابستانی خاندان شاهی ایلخانی) در جنوب شهر امروزی بستان‌آباد آذربایجان شرقی است که در دوره غازان‌خان ایلخانی بازسازی و مورد استفاده قرار گرفته است.»

سرپرست هیأت شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی‌ایلخانی اوجان با بیان این‌که بنا به‌گفته منابع تاریخی این شهر قبل از دوره ایلخانی و به‌خصوص در دوره سلجوقیان رونق نداشته اظهار کرد: «این شهر در پی حوادث مختلف از جمله زلزله و جنگ‌های متعدد نتوانسته موجودیت خود را به عنوان یک شهر مهم و استراتژیک حفظ کند و تنها در دورۀ ایلخانی است که به شکوه و رونق شایستۀ خود دست می‌یابد.»

این باستان‌شناس با استناد به این موضوع که هر شهر یا بنای تاریخی معرفِ بخشی از وضعیت سیاسی، مذهبی و اجتماعی است که در پیِ تغییر و تحولات سیاسی به‌وجود آمده تصریح کرد: «یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی دوره ایلخانی پیدایش شهرهایی با ماهیت هنر معماری و شهرسازی خاص نظیر اوجان است.»

کشف سکه‌های مسی

وی مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی بررسی آثار سطحی محوطه شهر تاریخی‌ایلخانی اوجان را نمونه‌های فراوان سفال‌های سلجوقی و ایلخانی در سطح گسترده محوطه، نمونه سکه‌های مسی به‌دست‌آمده از سطح و کاوش محوطه شهر اوجان، آثار دو قبرستان ایلخانی که محوطه آن با خشت‌های مربع خاص دوره ایلخانی کار شده و سه برج آرامگاهی با ریشه مدور دو مورد در داخل محوطه و یک مورد در خارج از محوطه اعلام کرد.

ولایتی گفت: «در سه فصل بررسی باستان‌شناختی در شهرستان بستان‌آباد نتایجی مانند موجودیت شهر از قرون اولیه اسلامی و رونق و توسعه آن در دوره ایلخانی (به‌استناد منابع مکتوب) و انطباق موقعیت جغرافیایی آن با شهرستان بستان‌آباد فعلی (به‌استناد مطالعات باستان‌شناسی) در دو محوطه ایلخانیِ «کوللر و دالی دره‌سی» به‌دست آمد.»

وی بیان کرد: «با توجه به سه فصل بررسی‌های باستان‌شناختی، احتمالا محوطه‌های دالی دره‌سی و کوللر واقع در روستای اشرف‌آباد در ساحل غربی رودخانه «اوجان‌چای» قسمتی از شهر اوجان هستند.»

سرپرست هیأت شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی‌ایلخانی اوجان افزود: «در پژوهش میدانی جدید (گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم) سعی شد تا داده‌های جدیدِ حاصل از پژوهش میدانی و بررسی‌های باستان‌شناختی در منطقه بستان‌آباد با منابع مکتوب دوره ایلخانی، مورد سنجش و تحلیل قرار گیرد تا یک گام دیگر برای معرفی این شهر بزرگ اسلامی‌تاریخی برداشته شود.»
به گفته ولایتی، با توجه به بررسی‌های میدانی و پیمایشی که در دو سال اخیر در شهرستان بستان‌آباد انجام شده و بر اساس توصیف منابع تاریخی از شهر اوجان باید آن را در حوالی شهر بستان آباد فعلی جست‌وجو کرد.

بررسی محل‌های خاک‌برداری‌شده

وی در ادامه با بیان مختصری از روش کار و شناسایی آثار فرهنگی‌تاریخی در قالب پروژه شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم این شهر گفت: «برای شناسایی آثار فرهنگی و تاریخی شهر اوجان علاوه بر حفر گمانه‌هایی برای تعیین عرصه وحریم باید محل‌های خاک‌برداری بزرگ برای ساخت اتوبان زنجان ـ تبریز به‌عمق 4 تا 8متر که توسط اهالی به شرکت‌های راه‌سازی فروخته شده نیز موردبررسی قرار می‌گرفت.»

وی افزود: «در محل‌های خاک‌برداری‌شده بعضا آثار فرهنگی، داغی دیوارهای مسکونی شهر یا آثار گورستان‌های ایلخانی شهر قابل مشاهده است.»

به گفته این باستان‌شناس، در بعضی از این گودال‌های خاک‌برداری‌شده به‌دلیل عمق بیشتر خاک‌برداری متاسفانه همه آثار فرهنگی هم در بستر آن جمع‌آوری شده و هیچ آثار فرهنگی‌تاریخی در آن مشاهد نمی‌شود.

وی در ادامه خواستار تعیین ضوابط و مقررات حفاظتی عرصه شهر باستانی اوجان شد و گفت: «هرگونه ساخت‌و‌ساز، عملیات اجرایی، دخل و تصرف، تفکیک عرصه، تغییر در وضعیت توپوگرافی و تسطیح زمین و هرگونه اقدامی که منجر به تخریب یا آسیب به عرصه و اعیان اثر تاریخی اوجان شود ممنوع است.»

ضرورت تداوم فعالیت های باستان‌شناسی

ولایتی افزود: «انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی پژوهشی، مرمت و سامان‌دهی و نظایر آن که با هدف حفظ و احیای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی برای محوطه اوجان لازم است، پس از تهیه طرح و تصویب نهایی آن از سوی سازمان میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری و اجرای دقیق مفاد طرح مصوب معتبر خواهد بود.»

به گفته این باستان‌شناس، گسترش شهرک صنعتی کنار محوطه و ساخت سوله و کارخانه و حفر چاه، ایجاد زیرزمین، قبور و تدفین اموات در عرصه شهر باستانی اوجان و هرنوع عملیات عمرانی در عرصه آن ممنوع است.

وی ایجاد هرگونه سازه یا مانع که ارتباط بصری اثر با محیط پیرامون را مخدوش سازد در عرصه ممنوع اعلام کرد و گفت: «هرگونه توسعه و نوسازی مستحدثات موجود (خانه‌های مسکونی روستای احداث‌شده) در عرصه شهر ممنوع است و پس از پایان عمر مفید باید از عرصه شهر باستانی اوجان آزادسازی شوند.»

سرپرست هیأت شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی‌ایلخانی اوجان ضمن بیان این‌که ایجاد فضای سبز یا هرگونه توسعه گردشگری باید با مجوز سازمان میراث‌فرهنگی صورت گیرد، تصریح کرد: «بر این اساس ساخت خانه‌باغ تحت هر عنوان در عرصه اثر ممنوع است.»

وی با اشاره به ضوابط و مقررات حفاظتی حریم شهر باستانی اوجان افزود:«انجام یا صدور مجوز هرگونه عملیات اجرایی، ساخت‌و‌ساز، تخریب و نوسازی، گواهی پایان کار ساختمان، ایجاد تأسیسات و نظایر آن در محدوده حریم شهر باستانی اوجان بدون استعلام و کسب مجوز از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ممنوع است.»

او حداکثر ارتفاع مجاز ساخت‌و‌ساز در این محدوده با رعایت سایر ضوابط عمومی حریم و استعلام و کسب مجوز از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را 5/7 متر در دو طبقه و بدون زیرزمین اعلام و تصریح کرد در صورت برخورد با هرگونه آثار و یا لایه‌های فرهنگی تاریخی در حین انجام عملیات اجرایی، بلافاصله عملیات متوقف و ادامه عملیات ممنوع است.

تناسب معماری با شهر باستانی

به گفته او، طرح معماری و مصالح برای نمای ساختمان‌ها باید متناسب با ویژگی‌های تاریخی فرهنگی شهر باستانی اوجان باشد و قبل از اجرا باید به تأیید سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برسد.

وی گفت: «توسعه، تعریض یا ایجاد جاده در حریم ممنوع است و کلیه طرح‌های اجرایی این محدوده باید قبل از اجرا امکان‌سنجی و به‌تصویب سازمان میراث‌فرهنگی برسد.»

سرپرست هیأت شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی‌ایلخانی اوجان افزود: «معماری روستای مجاور محوطه شهر باستانی اوجان برپایه طرح هادی ویژه‌ای که به‌تصویب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خواهد رسید، باید در هماهنگی کامل با جایگاه تاریخی فرهنگی محوطه باستانی (با الگوهای سنتی و نماسازی سنتی) باشد.

ولایتی اظهار کرد: «انجام فعالیت‌های کشاورزی و باغ‌داری در حریم پس از استعلام و اخذ مجوز از سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بلامانع است.»