76 سالگی ناخدا ناصر سینمای ایران

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، امروز زادروز تولد اسطوره کارگردانی است. ناصر تقوایی در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۲۰ در روستای در جنوب شرقی آبادان به دنیا آمد. از همان سال‌های نوجوانی به سینما و ادبیات علاقمند شد و در دبیرستان رازی آبادان تحصیل کرد.

ناصر تقوایی از معدود سینماگران ایرانی است که ادبیات را خوب می‌شناسد و به قول خودش عاشق ادبیات است، به فرهنگ کشور عشق می‌ورزد و تحت هیچ شرایطی حاضر به ترک کشور نشده است. در زمینه داستان نویسی هم یک مجموعه داستان با عنوان «تابستان همان سال» منتشر کرد که البته توقیف شد. همین علاقه او به ادبیات و نوشتن موجب شد که مدتی سردبیر مجله ادبی هنر و ادبیات جنوب باشد، شاید همین نکته باعث شده تقوایی در آثارش، بیشتر از همه سینماگران ایرانی به اقتباس ادبی توجه نشان دهد.

به ایران، انقلاب، هنر عاشورا و تعزیه پرداخته و جایگاه ایران را بالاتر از همه چیز پنداشته است. این موضوع را از آثاری چون مستند «اربعین» و یا فیلم «ای ایران» او، می‌توان به خوبی درک کرد.

«ناخدا خورشید» به عنوان یکی از برجسته‌ترین فیلم‌های ناصر تقوایی است که اقتباسی از «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی است؛ به گمان بسیاری برترین اقتباس سینمایی سینمای ایران محسوب می‌شود و بی‌تردید تسلط شگرف تقوایی بر ادبیات و البته اقتباس، کارگردانی استادانه در کنار بازی‌های درخشان از امتیازات فیلم به حساب می‌آید. این فیلم جایزه یوزپلنگ برنز جشنواره مهم لوکارنو را هم گرفت.

این فیلم داستان خواجه ماجد است که ناخدا خورشید را لو می‌دهد و بار قاچاق لنج ناخدا به آتش کشیده می‌شود. دلالی به نام فرحان که می‌خواهد چند فراری سیاسی را از مرز آبی عبور دهد وارد بندر می‌شود و با ناخدا خورشید تماس می‌گیرد. ناخدا که احتمال می‌دهد لنجش را مصادره کنند با فرحان همکاری می‌کند و چند مرد را که ظاهرا در ترور حسنعلی منصور دست داشته‌اند به آن سوی آب می‌رساند. پس از آن چند تبعیدی نیز از فرحان می‌خواهند که اسباب فرار آنان را فراهم کند. ناخدا این بار نیز با اکراه به این ماجرا کشیده می‌شود. تبعیدی‌ها پیش از فرار خواجه ماجد و مباشرش را می‌کشند و مرواریدهای او را می‌ربایند. فرحان و ملول دستیار ناخدا نیز کشته می‌شوند و در نزاع خونینی که میان تبعیدی‌ها و ناخدا درمی‌گیرد، همگی از پای در می‌آیند.

«ای ایران» نوشته تقوایی با درونمایه هویت ملی و با بازی اکبر عبدی، حسین سرشار و غلامحسین نقشینه، موسیقی ناصر چشم‌آذر و فیلمبرداری محمود کلاری در لوکیشن ماسوله ساخته شد. این فیلم به ماجراهای حین انقلاب ۱۳۵۷ برمی‌گردد که مبارزات مردم در آن زمان را برای دفاع از میهن و رهایی آن از چنگال رژیم پهلوی و شاهنشاهی به خوبی و باوقار به تصویر می‌کشد. بازیگران سرشناسی چون اکبر عبدی، حمید جبلی، غلامحسین نقشینه، محمد ورشوچی و حسین سرشار در این فیلم ایفای نقش کردند.

«آرامش در حضور دیگران»، «صادق کرده» و «دایی جان ناپلئون» از دیگر آثار این کارگردان به شمار می‌رود. «کاغذ بی‌خط» نوشته تقوایی و مینو فرشچی آخرین فیلم تقوایی تا به امروز است. گرچه فیلم به گمان برخی، قوت فیلم‌های دیگر تقوایی را ندارد ولی همچنان استادانه و دقیق کارگردانی شده است.

اما آنچه تقوایی را به عنوان یک استثنا در سینما مطرح می‌کند تنها کیفیت بالای آثارش نیست، بلکه انبوه کارهای ناتمامی است که در کارنامه دارد از جمله مجموعه تلویزیونی «داستان‌سرایان» که به زندگی و آثار نویسندگان نام‌آور ادبیات معاصر می‌پرداخت. همچنین پیش از انقلاب قرار بود، «شوهر آهو خانم» نوشته علی‌محمد افغانی را هم بسازد که توفیق نشد. همچنین پس از انقلاب پروژه عظیم «کوچک جنگلی» نوشته خودش را در سال نیمه‌کاره گذاشت و دو پروژه مشهور «زنگی و رومی» و «چای تلخ» نیز همچنان ناتمام رها شده‌اند.

اما پیش از همه اینها تقوایی مستندساز بوده است. «تاکسی‌متر» که در سال ۱۳۴۶ برای تلویزیون ساخته شد، نخستین فعالیت او در عرصه فیلمسازی محسوب می‌شود. مستندهایی چون «مشهد قالی»، «فروغ فرخزاد»، «اربعین» و «باد جن» مهمترین مستندهای تقوایی‌ هستند. او پس از انقلاب نیز مستند «تمرین آخر» را با موضوع تعزیه ساخت.