دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان صاحب برنامه استراتژیک شد؛ جزئیات برنامه

امیر اشرافی- با توجه به گسترش روزافزون فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) در سه دهه گذشته و تفکیک و تخصصی شدن امور دانشگاه، در راستای هماهنگی هرچه بیشتر امور نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و پیش‌بینی آینده امری ضروری بود. از این رو با آغاز به کار مدیریت دکتر سیدمحمد امیری به عنوان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد (اصفهان) از مرداد سال گذشته و با توجه به تجربه وی در تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد به عنوان اولین برنامه تدوین‌شده در میان واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی کشور، فرآیند تدوین برنامه استراتژیک توسط معاونت برنامه‌ریزی و اقتصاد دانش‌بنیان با همکاری و برگزاری جلسات متعدد با بخش‌های مختلف دانشگاه آغاز و پس از گذشت کمتر از یک سال، خبر تهیه و تدوین کامل این برنامه رسانه‌ای شد.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت درباره مراحل مختلف پیش‌بینی، تدوین و اجرای این برنامه با دکتر محمدعلی نادی رئیس شورای تخصصی برنامه‌ریزی و اقتصاد دانش‌بنیان استان اصفهان و معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد دانش‌بنیان واحد اصفهان (خوراسگان) گفت‌وگو کرده است که از نظر کاربران می‌گذرد:

* ضرورت تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) چه بود و این فرآیند به چه زیرساخت‌هایی نیاز داشت؟

- ضرورت تدوین برنامه استراتژیک برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) و هر سازمانی، هدف‌گذاری و تعیین خط مشی آن سازمان برای رسیدن به جایگاه‌های برتر ملی و بین‌المللی و تحقیق اهداف و انجام ماموریتی است که سازمان برای آن شکل گرفته است.

در این راستا دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) به عنوان یکی از دانشگاه‌های شناخته‌شده و موفق کشور که در جایگاه ویژه‌ای از نظر علمی، پژوهشی، آموزشی و فرهنگی است، طبیعی است که برای حفظ وضعیت موجود و مهار کردن تهدیدهای احتمالی و رسیدن به موفقیت‌های بیشتر و اهداف عالیه خود، باید حتما مبتنی بر برنامه حرکت کند.

از مهم‌ترین ضرورت‌های دیگر برنامه استراتژیک می‌توان؛ منابع محدود و نیازهای نامحدود سازمان، بهره‌وری نیروی انسانی، جلوگیری از روزمرگی و افسردگی اجزای سازمان و جلوگیری از مرگ سازمانی دانست. برای اجرایی کردن هر برنامه استراتژیکی یک سری زیرساخت لازم است؛ اگر این زیرساخت‌ها را به زیرساخت سخت و زیرساخت نرم دسته‌بندی کنیم مهمترین زیرساخت نرم، فرهنگ برنامه‌محوری و زیرساخت‌های انسانی است. مهمترین زیرساخت سخت هم، تکنولوژی و تجهیزات و امکانات لازم برای اجرایی شدن برنامه است.

* پیشینه برنامه استراتژیک در دانشگاه آزاد اسلامی را توضیح دهید.

- دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک مجموعه آموزش عالی از زمان تاسیس همگام با برنامه های توسعه کشور دارای برنامه بوده است بدین معنا که پیشینه تدوین برنامه استراتژیک در دانشگاه آزاد اسلامی به بیش از سه دهه پیش برمی‌گردد؛ دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کلان خود همیشه دارای برنامه استراتژیک بوده ولی به صورت جدی مواجه شدن با برنامه استراتژیک و فرهنگ سازی آن در سطح واحدهای دانشگاهی، با صدور بخشنامه‌ای در سال ۱۳۸۷ از سوی معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی آغاز و در سال 13۹۲ بخشنامه بازنگری برنامه استراتژیک در دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد.

برنامه بیست ساله دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) به عنوان دومین واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی پس از واحد نجف‌آباد و به عنوان اصلی‌ترین راهبرد مدیریتی دکتر امیری رئیس دانشگاه از سال ۱۳۹۵ آغاز به تدوین و ایجاد زمینه برای تنظیم برنامه استراتژیک کرد و خرداد سال ۱۳۹۶ خروجی اولیه برنامه استراتژیک دانشگاه مدون شد.

* برنامه استراتژیک چه مزایایی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

- برنامه استراتژیک و یا برنامه راهبردی بستر و چارچوبی برای تلاشی سازمان‌یافته در راستای تصمیم‌گیری بنیادین و انجام اقدامات اساسی است که جهت‌گیری فعالیت‌های سازمان در مقاطع زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را در چارچوب قانونی و علمی شکل می‌دهد.

هدف اصلی این برنامه مشخص کردن دورنمای یک سازمان در سال های بعد است و مشخص می‌کند که در سال های آتی مثلاً پنج سال یا ده سال و یا ۲۰ سال آینده با توجه به پیش‌بینی شرایط، قرار است در کدام نقطه قرار گیرند.

برنامه استراتژیک مزایای زیادی دارد از جمله این مزایا؛ شناسایی نقاط قوت و ضعف درونی و شناسایی فرصت و تهدیدهای بیرونی سیستم، تعیین راهکارهای پیشرفت سازمان، ارائه راهکارها و برطرف کردن نقاط ضعف و تبدیل تهدیدها به فرصت.

* درباره نحوه و مراحل تدوین فرآیند برنامه استراتژیک دانشگاه و حوزه هایی که در تدوین این برنامه همکاری داشتند توضیح دهید.

- برای تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) مراحل مختلفی برنامه‌ریزی و اجرا شد البته کار تدوین برنامه استراتژیک کاری دشوار است و نیاز به پیگیری مداوم و تشکیل کمیته‌ها و جلسات منظم و مرتب با همه بخش ها و زیربخش های دانشگاه دارد، بنابراین می‌توان گفت همه اعضای سازمان در این فرایند و مراحل تدوین برنامه استراتژیک درگیر هستند.

در تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) تقریباً می‌توان گفت همه معاونان و زیرمجموعه آنها و مدیران کل و روسای ادارات در سطوح مختلف دانشگاه به نوعی تاثیرگذار بوده و همکاری داشته‌اند.

به دنبال شناسایی چشم‌انداز و ماموریت دانشگاه و بازبینی آن در چارچوب اسناد بالادستی همچون، منویات مقام معظم رهبری، برنامه بیست ساله علمی کشو، چشم‌انداز علمی کشور و اسناد مربوط به توسعه فناوری و آمایش آموزش عالی کشور اطلاعات استخرج شده را مورد بررسی قرار دادیم.

در این سطح بیشتر به بررسی دیدگاه های رئیس دانشگاه و معاونان دانشگاه پرداخته شد. هر قدر که به سطوح بعدی برنامه استراتژیک منتقل می‌شدیم، سطوح ما از سطوح ارشد به بخش عملیاتی منتقل شد و از نیروهایی که در خط عملیات دانشگاه فعالیت می‌کردند همچون مدیران کل و روسای ادارات کمک گرفته شد.

به طور خلاصه می‌توان گفت قسمت اولیه و کلان برنامه اعم از چشم‌انداز، ماموریت، ارزش‌های محوری و اهداف کلان دانشگاه با همکاری اعضای هیات رئیسه دانشگاه تدوین شد. در بخش دوم علاوه بر این افراد، رده‌های عملیاتی دانشگاه هم درگیر بودند در این مرحله شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای دانشگاه شناسایی شد.

بعد از این فرآیند تحلیل SWOT انجام دادیم و ضرایب اهمیت بر اساس جدول مربوطه استخراج و محاسبات ضرایب مشخص و متناسب با ضرایب و متناسب با ماتریس استراتژیک جایگاه هر یک از معاونت‌های دانشگاه مشخص شد. بعد از اینکه این فرآیند اتفاق افتاد و استراتژی که از ماتریس مربوطه استخراج شد، متناسب با سیاست‌های کلان دانشگاه آزاد اسلامی و منویات مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی، اهداف کلان و اهداف عینی برنامه با آن تطبیق داده و برای تک ‌تک اهداف عینی اقداماتی پیش‌بینی و بر حسب اولویت، کمیت اهداف و وضعیت اهداف در نقطه آغاز مشخص شد. سپس زمان‌بندی، مسئول اجرا و پیگیری آن برنامه و مسئول ارزیابی و نظارت هر برنامه را مشخص کردیم. نقطه‌ مثبت در این کار این بود که اکشن پلن‌های تهیه شده قابلیت تعیین و برآورد منابع مالی را دارد.

* نتایج عمل به برنامه استراتژیک در چه بازه زمانی محسوس خواهد بود؟

-حاصل شدن نتایج اجرای برنامه استراتژیک و محسوس بودن نتایج به بازه‌های مختلف زمانی ما در برنامه بستگی دارد. زمان‌بندی برنامه‌های عملیاتی را مشخص کرده ایم و انتظار این است که پایان آن زمانبندی، پایش برنامه اتفاق افتاده و نتایج را گزارش کنیم و طبیعتاً این معاونت خود را ملزم به پالایش برنامه به صورت هفتگی و ماهانه، سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه و یک‌ساله می‌داند که نتایج نه از منظر پایش مجض بلکه از منظر رفع مشکلات و آفات اجرایی برنامه مورد استفاده خواهد شد.

* پیش بینی می‌کنید اجرای برنامه با چه موانعی مواجه شود؟

- مهمترین عامل عدم موفقیت هر برنامه‌ای، عامل فرهنگی و عدم باور قلبی و عدم اعتقاد مدیران ارشد و کارکنان مجموعه است؛ برای برخوردنکردن با این مانع و دیگر موانع نیز راهکارهایی از جمله برگزاری جلسات توجیهی و انگیزشی برای مجریان برنامه در سطوح مختلف را در دستور کار داریم. البته چون ما با افراد بزرگسال سروکار داریم و تغییر رویه در پیش خواهد بود مقاومت در برابر تغییر امری طبیعی خواهد بود.

*با توجه به اینکه این برنامه بلندمدت است چه بازه های زمانی برای آن در نظر گرفته شده است و آیا در طول اجرا قابل تصحیح خواهد بود؟

- برخلاف بسیاری از دیدگاه‌های سنتی، رویکردهای نوین در حوزه برنامه‌ریزی استراتژیک بر این باورند که مجموعه برنامه استراتژیک بهتر است به صورت یک فایل الکترونیکی منتشر و نگهداری شود و به صورت کتاب چاپ نشود؛ علت آن این است که برنامه استراتژیک تحت تاثیر تغییرات و تحولات محیطی، دست‌خوش تغییر می‌شود. ما بازه‌های زمانی ارزیابی و پایش برنامه را در نظر گرفته‌ایم مثل دوره شش ماه و یا دوره یک ساله، خود این برنامه های زمانی دوره‌هایی هستند که می‌توانند با پایش برنامه‌های اجرا شده، اصلاحاتی را در قسمت‌های بعدی برنامه که اجرا نشده است به وجود آورند. برنامه تنظیم شده به خصوص در قسمت عملیاتی و بعضا در ارتباط با وضعیت استراتژی‌ها، ثابت و به معنای عدم تغییر نیست.

* تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه تابع کدام یک از مدل‌های مرسوم برنامه ریزی استراتژیک است؟

- برای تدوین برنامه استراتژیک در دانشگاه‌های جهان مدل‌های مختلف و روش‌های تحلیل متفاوت نیز وجود دارد و در بیشتر دانشگاه‌های دنیا با توجه به شرایط و ویژه‌های فرهنگی، ساختاری و ایدئولوژی آن کشور از مدلی خاص یا ترکیبی استفاده می شود و مدلی که برای دانشگاه ما موثرتر به نظر رسید یک رویکرد ترکیبی بود و هم توجه کردن به عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک و هم مواردی از این دست را به طور جدی مورد توجه قرار دادیم بنابراین از مدل های ترکیبی در تدوین برنامه استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) استفاده کردیم.

* چگونه می‌توان روند اجرای برنامه را اندازه‌گیری و بررسی کرد؟

- برای اندازه‌گیری و بررسی روند اجرای برنامه ما از سه الگو در این برنامه استراتژیک استفاده خواهیم کرد: اول: ارزیابی فردی که هر فرد متناسب با وظایفی که در حوزه فعالیت خود دارد به صورت روزانه و هفتگی گزارش تهیه می‌کند. دوم: مربوط به معاونت‌‌هاست که هر معاونتی عمکرد زیرمجموعه خود را به صورت ماهیانه کنترل و پایش می‌کند و سعی می‌کند نقاط قوت و ضعف را در اجرای برنامه شناسایی کرده و در ماه بعد آن را مرتفع کند، و روند سوم پایش: توسط حوزه معاونت برنامه‌ریزی دانشگاه به عنوان حوزه ستادی که علاوه بر پایش، نقش تکمیلی، راهبری و اصلاحی را بازی می‌کند و به عنوان یک بخش فنی در دانشگاه سعی می‌کند مشکلاتی که در اجرای برنامه وجود دارد همچون چرخه‌های اجرایی و موانع آن را شناسایی کرده و به دیگر معاونت‌ها و بخش‌ها کمک کند تا برنامه به شکل دقیق‌تری اجرا شود.

* وظیفه مدیران اجرایی و کارکنان دانشگاه در روند اجرای برنامه استراتژیک چیست؟

- تعهد مدیران ارشد دانشگاه نسبت به برنامه و ایجاد تعهد و احساس مالکیت نسبت به برنامه در همه اعضای دانشگاه می‌تواند موفقیت برنامه را تضمین کند؛ به عبارت ساده تر برای اجرای یک برنامه استراتژیک باید بین مدیران ارشد، مدیران میانی و مدیران عملیاتی یک مجموعه همکاری وسیع به وجود بیاید در غیر این صورت اجرای برنامه با مشکل و معضل برخورد می‌کند. باور مدیران و کارکنان به آن چیزی که به عنوان برنامه تنظیم و تدوین شده و قرار است اجرا شود مهمترین عامل اجرای موفقیت آمیز برنامه خواهد بود.

* چشم‌انداز آینده دانشگاه پس از اجرای این برنامه استراتژیک چگونه خواهد بود؟

- چشم انداز آینده دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان(خوراسگان) چشم‌اندازی متعالی خواهد بود؛ اینکه بتواند وظایف و مسئولیت‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی خود را به خوبی انجام داده و خدمات کافی را در اختیار جامعه بگذارد و فرصت‌ها را به خوبی شناسایی و دانش‌آموختگانی متناسب با بازار کار تربیت کند، افرادی تربیت کند که متخلق به اخلاق اسلامی و متعهد به نظام جمهوری اسلامی باشند، افرادی تربیت کند که وابستگی ما را به کشورهای دیگر کم کرده و در عرصه‌های تولید دانش و تجاری‌سازی دانش فعال بوده و به صورت دقیق، یک دانشگاه تجارت‌آفرین باشد و در راه تامین اهداف عالیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران کوشا باشند.

* و سخن آخر....

- همیشه مقام معظم رهبری بر اقتصاد درون‌زا تاکید می‌فرمایند. ابزار این اقتصاد درون‌زاد باید در کجا تربیت شود. آیا به غیر از آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها می‌توان چنین سرمایه عظیمی را تولید و به اقتصاد کشور تحویل داد. در همین راستا تاکید بر مولفه‌های دانشگاه پایدار، اقتصاد دانش بنیان مقاومتی، توسعه و درآمدزایی از شرکت‌های دانش بنیان، درآمدهای غیرشهریه‌ای متمرکز بر اقتصاد درون‌زاد با تاکید بر مراکز رشد و محصولات دانش‌بنیان و شناسایی نخبگان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) به منظور شکل دهی اشتغال دانش پایه و استفاده کامل از ظرفیت های واحد، هدف اصلی برنامه پیش روست و آنچه در این مسیر همه ما را مصمم تر خواهد کرد رعایت الزامات اجرای برنامه راهبردی است.

به عنوان ماموریت اصلی خود در این واحد با تکیه بر تلاش همه همکاران اعم از علمی و پشیبانی به زمانی می‌اندیشیم که در کلاس ها آنچیزی را آموزش دهیم که صنعت و کشاورزی کشور را در حل مشکلات یاری می دهد و موسسات و سازمان‌ها به دنبال جذب فارغ التحصیلان این واحد به منظور حل معضلات خود هستند. یعنی در مسیر آموزش عالی اشتغال‌آفرین و تجارت آفرین حرکت کردن که پیش نیاز توسعه و عدم وابستگی نیز هست و نه تربیت افرادی که برای اشتغال به دولت وابسته باشند.

دانشگاه‌ ما باید به سمت و سویی حرکت ‌کند که یک روز بزرگترین صادرکننده محصولات، خدمات و دانش به دنیا باشد و محصول و خدمات منطقه و استان را بدون نیاز به کشورهای دیگر تولید کند؛ عقیده، بینش و دیدگاه من به عنوان یک فرد دانشگاهی این است که ظرفیت توسعه درونزا در این واحد دانشگاهی وجود دارد و ما هم به عنوان بخش کوچکی از مجموعه آموزش عالی کشور و به عنوان عضوی از خانواده بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی باید بر این اعتقاد در راستای اجرای برنامه تدوین شده حرکت کنیم و امیدوارم که به یاری خداوند متعال بتوانیم در کنار هم این برنامه را اجرایی و به توفیق الهی دست یابیم.