بررسی استفاده دارویی از ترکیبات زهر مار دریایی در دانشگاه شهید بهشتی

به گزارش گروه علم و فناوری آنا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی روابط عمومی صندوق حمایت از پژو هشگران و فناوران کشور، دکتر علیرضا قاسم پور درباره این طرح گفت: «امروزه زهر جانوران زهردار مانند عقرب، زنبور، حلزون دریایی، مار و غیره سبب ایجاد داروهای گوناگونی برای بیماری‌های صعب العلاج شده است. این مواد شامل ترکیبات پروتئینی هستند که اثرات سمیت‌های گوناگونی را روی فیزیولوژی موجود زنده ایجاد می‌کنند. برای مثال پپتید جداشده از زهر مارمولک گیلا (Gila monster) بعنوان یک عامل ضد دیابت نوع 2 (Exenatide) در بازار ارائه شده است».

وی افزود: «موفقیت قابل توجه روی زهرمار، توسعه داروی کاپتوپریل از پپتیدهای کوچک موجود در زهر مار افعی جنوب آمریکا بود که باعث مهار آنزیم مبدل آنژیوتانسین شد. داروی Ziconotide مثال دیگری است که نسخه سنتزی پپتید موجود در زهر حلزون دریایی است. این دارو توسط FDA در سال 2004 برای درمان بیماران مبتلا به درد مقاوم به درمان، مورد تایید قرار گرفت. به طور کلی مطالعه روی زهر جانوران زهردار یکی از موضوعات بسیار مهم و به روز دنیاست که تیم‌های تحقیقاتی بسیار بزرگی در کشورهای پیشرفته روی آن کار می‌کنند».

وی عنوان کرد: «مارهای دریایی خزندگان زهرداری هستند که برای زندگی کردن در دریاها و اقیانوس‌ها تطابق‌های زیادی را از خود نشان داده‌اند. معمول‌ترین شرایط برای گزش ماردریایی مواجهه تصادفی ماهیگیران در هنگام خالی کردن تور ماهیگیری است. زهر به شدت سمی است و اثر بسیار مهمی روی سیستم‌های عصبی و اسکلتی-عضلانی می‌گذارد. مرگ قربانیان اغلب به علت سمیت عصبی و در نتیجه اختلال تنفسی روی می‌دهد. استفاده فوری از پادزهر ماردریایی برای ادامه حیات قربانی، بسیار حیاتی است».

این محقق در ادامه گفت: «ما در این تحقیق با استفاده از جدیدترین و کارآمدترین تکنیک‌های آماده‌سازی، جداسازی و شناسایی پروتئین‌ها و پپتیدها موفق به شناسایی کامل ترکیبات موجود در زهر ماردریایی حلقوی خلیج فارس شدیم. در این پژوهش، با بررسی زیستگاه مارهای دریایی خلیج فارس و شناسایی هدفمند آنها، نمونه‌های ماردریایی حلقوی از کانال‌های واقع در جنگل حرای قشم جمع آوری شدند. زهرگیری بطور دقیق صورت گرفت و زهرها پس از فیلترشدن جهت جلوگیری از تخریب بلافاصله به درون نیتروژن مایع منتقل شدند. جداسازی و شناسایی ترکیبات پروتئینی زهر توسط روش نوین ونومیکس (Venomics) انجام شد. نهایتا با آنالیز داده‌ها توسط نرم افزارها و استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی پروتئینی دنیا، موفق به شناسایی کامل و قطعی اجزاء ترکیب زهر این ماردریایی شدیم. نتایج نشان دادند که زهر ماردریایی حلقوی صید شده از آب‌های خلیج فارس حاوی دو خانواده پروتئینی سمی (3FTxs و PLA2) است. سموم عصبی با زنجیره بلند و کوتاه که متعلق به خانواده پروتئینی سموم عصبی سه انگشتی هستند 81.1 درصد از کل پروتئین‌های زهر را شامل می‌شوند. لازم به ذکر است که تست زیستی تعیین سمیت این زهر (LD50) نیز سمیت بسیار بالایی را که نتیجه درصد بالای آنها است، از خود نشان داد».

این زهر و سموم دیگر موجودات در کشور جزو ذخائر بسیار مهم و استراتژیک کشور محسوب می‌شوند که می‌توانند برای تست‌های کلینیکی استفاده شده و از روی آنها داروهای جدید برای بیماران صعب‌العلاج ایجاد شود. تاکنون مراجعات فراوان برای دریافت این سموم از کشورهای پیشرفته از این تیم تحقیقاتی شده است.