بزرگترین مخزن خاکی ضدزلزله از دوره قاجار، موزه آب می‌شود

گروه فرهنگی خبرگزاری آنا - ناهید منصوری؛ آب‌انبار «سردار محله قملاق» یکی از سازه‌های تاریخی استان قزوین است که تا پایان شهریورماه به عنوان موزه آب تغییر کاربری می‌دهد.

به گفته مسئولان استانی، طرح محتوایی این موزه و اشیای آن تهیه شده و اکنون طرح تسهیل رفت و آمد بازدیدکنندگان در دست انجام است. همچنین پیش بینی شده بخشی از قنات رادکان را که در جهان تنها قنات آجری از دوره پیش از اسلام است را در این آب‌انبار بازسازی و بازنمایی کنند و از بخشی از آسیاب‌های آبی و وسایل استحصال آب در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گیرد.

بر اساس متون تاریخی و اسناد موجود، استان قزوین از دیرباز شهری کم آب بوده که آب مصرفی شهروندانش از طریق کاریز(قنات) و آب‌انبار‌هایش تامین می‌شده است.

گفته می‌شود که در دهه 40، 700 رشته قنات دایر در این استان وجود داشته است. اگرچه هر یک از آب‌انبار‌های قزوین به لحاظ پلان و نوع ساخت، به گونه‌‌ای از یکدیگر متفاوت هستند که گویا معماران آنها نمی‌خواستند که از دست هم برای ساخت آب‌انبارها نگاه کنند اما هریک ویژگی‌خاص و حائز اهمیتی دارند؛ برای مثال قنات رادکان تنها قنات آجری در جهان به شمار می‌رود.

در این میان، قنات «سردار محله قملاق» هم در سال 1231 هجری قمری (دوره فتحعلی شاه) ساخته شده و به عنوان بزرگترین مخزن آب شهری شناخته می‌شده است. این آب‌انبار دارای دسترسی‌هایی است که وقتی سطح آب بالا یا میانه بوده، نیاز به ورود افراد به بخش پایینی مخزن آب، نداشته و بجز میراب که صرفا در زمان لایه‌روبی سالانه، برای خارج کردن گل ولای مجموعه وارد آب‌انبار می‌شده هیچ‌کس بخش داخلی را نمی‌دیده است.

گفته می‌شود، برای پرکردن مخزن این آب‌انبار، در زمستان از برف‌آب‌ها، بارندگی‌ها و آب قنات‌ها استفاده می‌شده و آب‌انبار «سردار محله قملاق» در فصل تابستان خنک‌ترین آب را داشته است.

در حال حاضر این آب‌انبار مرمت شده و در بخش پایینی آن فضایی برای ورود بازدیدکنندگان باز شده که با تبدیل کاربری به موزه آب تا پایان شهریورماه، امکان معرفی و شناساندن معماری ایرانی در ساخت آب‌انبار، به گردشگران فراهم شود.

اگر بخواهیم به ویژگی‌های خاص این بنا اشاره کنیم باید یادآور شویم که «سردار محله قملاق» از سازه‌های خاکی است که اگرچه در بخش‌هایی از آن آجر بکار گرفته شده اما بخش عمده‌ ساخت آن با خاک بوده و به همین دلیل مقاوم در برابر هر نوع زمین لرزه است. طراحی ساخت این سازه به گونه‌ای است که با تکان‌های زمین صرفا خاک جابجا می‌شود و بنا به دلیل ترمیم خودکار، همچنان سالم باقی می‌ماند.

پژوهشگران و محققان استانی در خصوص نوع ساخت آب‌انبارهای قدیمی معتقدند که پیش از این رسم بوده که برای ساخت آب‌انبار، اول پی‌ها به صورت عمیق کنده می‌شده و در حالی‌که خاک در بخش میانی آب انبار که به صورت مخروطی کنده شده، باقی مانده، شفته لایه‌به لایه ریخته می‌شد تا مانع از خروج آب شود و به عنوان دیوار حائل باقی بماند و در نهایت خاک باقی‌مانده در وسط آب‌انبار تخلیه می‌شده است و پس از صاف کردن دیواره داخلی آب‌انبار، از ساروج برای استقامت بیشتر استفاده می‌شده تا آب را درون آب‌انبار نگه‌دارد.

بر اساس نظر باستان‌شناسان این شیوه و سبک معماری ایرانی از دیرباز باقی مانده و هنوز هم در ساخت‌ پل‌ها از تکنیک استفاده از خاک بهره‌گرفته می‌شود.

همچنین طبق اسناد و مدارک موجود، طی سالهای گذشته، در استان قزوین 160 آب‌انبار عمومی بوده که از آن میان تنها 10 آب انبار باقی مانده، این آب‌انبارها برای مدیریت، مرمت و بهره‌برداری در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دارد تا پس از ساماندهی، کاربری مشخصی برایشان تعریف شود. برای مثال آب‌انبار «حکیم» که این روزها کارگاه ساز‌سازی است، یکی دیگر از بناهای مرمت شده استان است که امروزه از جاذبه‌های استان قزوین نیز به شمار می‌رود و بازدیدش بخصوص برای گردشگران خارجی خالی از لطف نیست.

همانطور که استان یزد به شهر بادگیرها شهرت یافته، قزوین هم به دلیل تعداد آب‌انبارهای متفاوتش به شهر آب‌انبار شناخته می‌شود. از جمله جمله آب‌انبار‌های این استان آب‌ابنار «برادران سردار» است که با تک گنبدی بزرگ، در جنوب شهر قزوین قرار دارد و به لحاظ معماری ویژه‌اش قطعا برای هر گردشگر از مناطق دیدنی استان به شمار می‌رود. همچنین آب انبارآقا» که دوره قاجاریه برجای مانده در خیابان شهید انصاری شهر قزوین قرار دارد، دارای سی پله سنگی است و پایین‌ترین قسمت آن با کف کوچه، ۶۰ متر و ۹ سانتیمتر اختلاف سطح دارد و مخزن آب انبار به شکل مستطیل است و جرزهای آن با قطر تقریبی ۲۰.۲ متر، از شفته آهک با روکش ساروج ساخته شده و طاق مخزن آجری و گنجایش مخزن آن حدود ۸۰۰ مترمکعب است.