قدیمی‌ترین «خیابان» کشور کجاست؟

گروه فرهنگی خبرگزاری آنا - ناهید منصوری؛ اگر بخواهید با اولین خیابان ایران آشنا شوید باید به خیابانی قدیمی در استان قزوین مراجعه کنید که نیمی از آن در زمان شاه طهماسب و نیمی دیگرش در دوره شاه سلطان حسین ساخته شده است.

بر اساس نظرات و سخنان مورخان، نام قدیمی‌ترین خیابان ایران که "خیابان" بوده از محله ای به نام خیابان در هرات گرفته شده است که شاه طهماسب در دوران ولیعهدی در آن شهر ساکن بوده است.

اگرچه این خیابان امروزه به شهدا تغییر نام پیدا کرده، اما تاریخچه آن به عنوان نخستین فضای شهری که ماهیتی متفاوت از میدان‌ها و میدانچه‌ها داشته، بسیار حائز اهمیت است. این خیابان بیشتر به عنوان مسیری مستقیم برای رفت و آمد طراحی شده بوده و طبق نظر باستان‌شناسان و مورخان در آغاز امر، خیابان و میدان با هم بوده و برخلاف وضع امروزه خیابان‌ها، سواره‌ها از کنار خیابان و پیاده‌ها در وسط خیابان حرکت می‌کرده‌اند.

شاه طهماسب صفوی این خیابان را در شمال محله شهرستان قدیم یا حصار شاپور، همزمان با ایجاد جعفرآباد یعنی عمارت و خانه‌های دو طرف این خیابان و باغ سعادت آباد و عمارت دولتخانه و حرمسرا و باغ‌های شرقی و غربی عمارات مذکور احداث کرده و در زمان شاه صفی خیابان از سوی جنوب ادامه پیدا کرده و به گورستان جنوب شهر قزوین رسانده شده است. در دوره ناصرالدین شاه قاجار، در قسمت جنوبی این خیابان یعنی از مقابل مسجد جامع قزوین تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه‌ای بزرگ با عنوان مهمانخانه قزوین، چاپارخانه و تلگرافخانه هند و اروپا احداث شده و خیابان را که در آن زمان به خیابان سپه تغییر نام پیدا کرده بود، که از شرق مهمانخانه در معبر باریکی به خیابان طهران (تهران قدیم کنونی) متصل می‌کرده است.

تغییرات در قدیمی‌ترین خیابان کشورمان به همین جا خلاصه نشده چراکه با تخریب میهمانخانه در سال 1310 سبزه‌میدانی تاسیس شد که به دلیل بی‌آبی، بی‌رونق ماند. از سویی دیگر با رسیدن خط آهن به شهر قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه تا ایستگاه ادامه پیدا کرد و در این راستا سبزه‌میدان هم از میان رفت.

گفته می‌شود، خانواده‌های این منطقه از شهر، با عنوان خانواده خیابانی و یا حسینیه آن حسینیه خیابانی شناخته می‌شده‌اند چراکه در آغاز امر خیابان اصل بوده و نه نامی که روی آن گذاشته می‌شود. این در حالی است که بعدها با وسعت خیابان کشی‌ها، خیابان‌ها برای به اشتباه گرفته نشدن نام‌های مختلفی به خود گرفته‌اند مثل خیابان شاه رضا، خیابان شاه و.... با گذشت زمان این اتفاق حتی در قدیمی‌ترین خیابان کشور نیز شکل گرفته چراکه با گذشت سالها عنوان خیایان به خیابان سپه و بعدها به خیابانه شهدا تغییر پیدا کرده است.

در این میان میراث دوستان استان قزوین معتقدند که آنچه هست هویت اثر است که باید به عنوان فضای شهری حفظ شود و سامان پیدا کند بنابراین بهتر است که این خیابان قدیمی نام خود را که قدمتی قابل توجه دارد، حفظ کند.

آنها بر این باور هستند که اگر بخواهیم اولین خیابان، اصالت خود را حفظ کند می‌توان نام آن را به همان عنوان گذشته برگرداند اگرچه در آثار تاریخی نام این بخش از شهر همان «خیابان» ذکر شده است برای مثال در سفرنامه ناصرالدین شاه عکسی که در کتاب آمده، تحت عنوان خیابان قزوین است که به گفته ناصرالدین شاه، برای ورود وی چراغانی شده بود.

این خیابان که از سال ۹۵۱ راه‌اندازی شده، در سال ۱۳۸۷ رسماً به‌عنوان اولین خیابان ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و شهرداری قزوین در سال‌های 1387 تا 1389 طی پروژه‌ای، شکل قدیمی و تاریخی این خیابان را با سنگفرش پیاده‌روها و سواره‌رو احیا کرده است تا هیچگاه پیشینه این شهر فراموش نشود.

این خیابان امروزه محل تجمع و گردهمایی مردم در مراسم‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و مذهبی است.