اختلافات ارضی آذربایجان و ارمنستان از کجا آغاز شد؟/ قره‌باغ زخم همیشه بازِ قفقاز

محمدحسین لطف‌الهی -  به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، منازعه بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ به سال‌ها پیش از استقلال دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان باز می‌گردد. مناطق شمالی رود ارس که در اوایل دوره قاجار متعلق به ایران بود، در جریان قراردادهای گلستان و ترکمانچای به روسیه تزاری واگذار شد و تا زمان انقلاب اکتبر 1917 نیز تحت حاکمیت تزار روس اداره می‌شد.

آذربایجان و ارمنستان در سال 1917 و در جریان انقلاب بلشویکی، علم جدایی از روسیه تزاری برافراشتند و اعلام استقلال کردند. این اعلام استقلال در حقیقت آغاز اختلافات ارضی میان این دو کشور بود. این اختلافات ارضی به ادعای هر دو کشور در خصوص مالکیت بر سه منطقه نخجوان، قره‌باغ و زنگزیر باز می‌گشت.

مدتی بعد با تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، آذربایجان و ارمنستان نیز به جماهیر تابعه مسکو پیوستند. در این دوره بود که حاکم منصوب مسکو در باکو از ادعای مالکیت بر هر سه منطقه مذکور دست کشید و قرار شد تا این مناطق به ارمنستان واگذار گردد.

اقدام فوق حاکم منصوب مسکو با اعتراضات شدید مردمی در برخی شهرهای جمهوری آذربایجان روبه‌رو شد و در نهایت در ژوئن سال 1923 اتحاد جماهیر شوروی حق حاکمیت دو منطقه نخجوان و قره‌باغ را به آذربایجان و زنگزیر را به ارمنستان واگذار کرد.

آغاز درگیری‌های نظامی

ارمنستان که از تصمیم مسکو در خصوص واگذاری قره‌باغ و نخجوان به آذربایجان بسیار ناراضی بود، تا سال‌ها با ارسال درخواست‌های متعدد به مسکو خواستار بازنگری در این تصمیم می‌شد و از 1988 و شروع اصلاحات گورباچف این تلاش‌ها رنگ دیگری به خود گرفت.

اکثریت جمعیت اراضی مورد اختلاف را ارمنی‌ها تشکیل می‌دهند اما آذربایجانی‌ها معتقدند که از ابتدای امر چنین شرایطی وجود نداشته و سیاست‌های شوروی سابق مبنی بر کوچ دادن آذری‌ها به شهرهایی چون باکو باعث این امر شده است.

با آغاز روند زوال اتحاد جماهیر شوروی ارمنیان این مناطق تحرکاتی به منظور پیوستن به ارمنستان از خود بروز دادند و همه تلاش خود را برای برگزاری رفراندوم و رأی دادن به جدایی از آذربایجان، کار بستند.

در این زمان بود که دولت ارمنستان با مناسب دیدن موقعیت به این مناطق حمله کرد و با پیشروی سریع، بیش از 16 درصد خاک آذربایجان را به اشغال خود در آورد.

درگیری‌های نظامی دو کشور تا سال 1994 ادامه داشت و در نهایت با وساطت برخی کشورها به‌ویژه روسیه آتش‌بس در این منطقه برقرار شد. این آتش‌بس مانع از رخ‌دادن بسیاری درگیری‌های بزرگ دو جمهوری شد اما روزی نیست که بر اثر تیراندازی در قره‌باغ خون چندین سرباز به زمین نریزد.

مذاکرات صلح

تلاش برای حصول صلح میان آذربایجان و ارمنستان به طور جدی از 1992 در اروپا آغاز شد. در این سال شورای وزیران کنفرانس امنیت و همکاری اروپا تقاضای برگزاری جلسه‌ای فوری را مطرح کرد و این جلسه در مینسک پایتخت بلاروس تشکیل شد.

خروجی جلسه مذکور تشکیل گروه مینسک با عضویت دستیاران رؤسای جمهور کشورهای ایالات متحده، فرانسه، روسیه، بلاروس، آلمان، ایتالیا، سوئد، فنلاند، ترکیه، ارمنستان و آذربایجان بود.

گروه مینسک بارها در سال‌های پس از برقراری آتش‌بس، تلاش در به ثمر رساندن توافق صلح میان دو کشور داشت اما توفیق چندانی به دست نیاورد و همه بسته‌های پیشنهادی این گروه توسط باکو و ایروان رد شد.

همچنین گروه مینسک در بحث استرداد اسرای جنگی دو طرف نقش بسیار مهمی ایفا نمود. در سال 2007 سازمان امنیت و همکاری اروپا روند بازدید خبرنگاران آذری از قره‌باغ را تسهیل کرد و از سال 2005 سازمان با دادن مأموریت به دستیار ویژه برای سازماندهی یک مأموریت حقیقت‌یابی در مورد مشخص کردن حدود مرزهای دو طرف عملاً برای پیدا کردن راه عملی گام مهمی برداشت اما هیچ‌کدام از این اقدامات در حصول نتیجه نهایی یعنی صلح میان آذربایجان و ارمنستان اثربخش نبود.

در آوریل 2016 آذربایجان با حمله به مناطقی که توسط سازمان ملل متحد تحت حاکمیت این کشور به شمار می‌رود خواستار بازپس‌گیری آنها شد که در نهایت با مقاومت ارمنستان به توفیقی در این خصوص دست نیافت.

هفته گذشته نیز در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل متحد دیدارهایی میان مقامات آذربایجان و ارمنستان اتفاق افتاد که نتیجه خاصی به دنبال نداشت و دو طرف بر مواضع گذشته خود تأکید کردند.

موضع جمهوری اسلامی در خصوص مناقشه قره‌باغ

جمهوری اسلامی ایران در طول سالیان موضع خود را حل مناقشه قره‌باغ با رضایت طرفین اعلام کرده و بر حل مشکلات فی‌مابین از طریق گفتگو تأکید کرده است اما از نقطه‌نظر سیاسی به علت نزدیکی دینی به آذربایجان ابتدا به حمایت سیاسی از این کشور می‌پردازد و با مرور زمان و با توجه به منافع ملی به سمت ارمنستان تمایل پیدا می‌کند.

انتهای پیام/پ