در گفتوگو با آنا بررسی شد؛
یک متخصص هواشناسی :
استفاده از هوش مصنوعی در سامانه پیش‌بینی سیل مؤثر است
یک متخصص هواشناسی کاربردی استفاده از هوش مصنوعی را در سامانه پیش‌بینی سیل مؤثر دانست.
جواد بداق جمالی در گفتگو با خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی خبرگزاری آنا در خصوص لزوم توجه بلایای جوی و اقلیمی از جمله سیل اظهار کرد: همه ساله کشور ما خسارات گسترده‌ای در ارتباط با بلایای طبیعی متحمل می‌شود که یکی از آن وقوع سیل است.
وی با بیان اینکه سیل به‌عنوان یکی از بلایای طبیعی جوی و اقلیمی محسوب می‌شود و این نوع از مخاطرات 90 درصد این بلایای طبیعی را تشکیل می‌دهد، افزود: سيل‌های ايران غالباً در نتيجه بارندگی‌های شديد و گاهی طولانی و بالا آمدن سطح آب رودخانه‌ها و مسيل‌ها كه اغلب به‌علت عدم گنجايش بستر رودخانه با طغيان همراهی می‌شوند، پديد می‌آيد و اگر كانال يا معبری برای هدايت يا ذخيره آب‌ها وجود نداشته باشد هرچه را كه در مسير آنها قرار بگيرد منهدم و نابود می‌کند.
دخل و تصرف انسان در حریم طبیعت باعث تشدید خسارات ناشی از سیل است
عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: آنچه سبب خسارات ناشی از سيل می‌شود تنها ناشی از جريان سريع آب‌های سطحی نيست، بلكه دخل و تصرف انسان در حريم طبيعت نيز از عوامل مهم تشديد خسارت هستند که از آن جمله می‌توان به توسعه شهرنشينی اشاره کرد که با با‌ارزش شدن زمين در حاشيه شهرها، باعث تجاوز به حريم رودخانه‌ها و مسيل‌ها و ساخت‌و‌ساز در اين مسيرها شده است.
این متخصص هواشناسی کاربردی ادامه داد: تجاوز بی‌رويه انسان به منابع طبيعی از جمله جنگل‌ها و مراتع و مناطق كوهستانی موجب شده كه دامنه كوه‌ها، موانع طبيعی خود را در مقابل جريان‌های تند ناشی از بارندگی و ذوب شدن برف‌ها از دست بدهند.
بداق جمالی در ادامه به گزارش اخیر مرکز بین‌المللی پایگاه اطلاعات و آمار مخاطرات طبیعی (EM-DAT) که در ژانویه 2019 منتشر شد اشاره کرد و گفت: وقوع سیل بالاترین آمار افراد متأثر از یک مخاطره را در میان سایر مخاطرات طبیعی با رقم 35 میلیون نفر در سال 2018 به خود اختصاص داده و این در حالی است که این آمار از سال 2000 تا 2018 حدود 87 میلیون نفر می‌باشد.
براساس گزارش مرکز بین‌المللی پایگاه اطلاعات و آمار مخاطرات طبیعی از سال 2000 تا 2018 حدود 87 میلیون نفر متأثر از وقوع سیل در سراسر دنیا بوده‌اند
وی در خصوص آمار افراد فوت شده بر اثر مخاطرات طبیعی نیز اظهار کرد: براساس همین گزارش، آمار مرگ‌های ناشی از رخداد سیل به‌عنوان یک مخاطره طبیعی به 2 هزار و 859 نفر در سال 2018 می‌رسد که بعد از زلزله در جایگاه دوم را در بیشترین تلفات انسانی دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اذعان کرد: البته فقط آمار مربوط به سال 2018 نیست که شدت و اهمیت تأثیر این پدیده جوی را نشان می‌دهد، بلکه آمار سه دهه گذشته مربوط به میزان خسارت اقتصادی، آمار تلفات انسانی و تعداد افراد متأثر از پدیده سیل بیانگر این موضوع است که این پدیده همواره در رتبه اول و یا دوم بوده است.
منشاء همه سیل‌ها در کشور یکسان نیست
بداق جمالی ادامه داد: با وجود اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد ولی به‌خاطر تنوع سیستم‌های جوی که بر وضعیت جوی کشور تأثیر می‌گذارد و همچنین طیف گسترده‌ای از شرایط اقلیمی و توپوگرافی و سایر عوامل موجب شده تا شاهد رخداد سیل در مناطق مختلف کشور باشیم که در این خصوص می‌توان به وقوع سیل در یک دهه اخیر در فصول مختلف سال در استان‌های گلستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، ایلام، کرمانشاه، فارس، خوزستان، لرستان، هرمزگان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، مازندران و گیلان اشاره کرد.
این استاد حوزه هواشناسی خاطرنشان کرد: منشأ همه این سیل‌ها یکسان نبوده است و در بعضی از مناطق همچون خوزستان جاری شدن سیل ناشی از افزایش حجم ریزش‌های جوی و در مواردی نیز اقدامات نسنجیده و غیر‌کارشناسی انسان در طبیعت (از جمله تخریب جنگل و مرتع، تغییر کاربری اراضی، تصرف و ساخت‌و‌ساز در حریم رودخانه‌ها و ...) علت اصلی بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ضمن اشاره مجدد به سیل به‌عنوان یکی از مهمترین بلایای طبیعی به‌واسطه گستردگی و تعداد دفعات وقوع آن در کشور افزود: در نظر گرفتن سیاست‌های کلی نظام که از سوی مقام معظم رهبری مطرح شده است پیش از هر اقدامی، اهمیت و جایگاه مخاطرات طبیعی را یادآوری می‌کند.
سیل به‌عنوان یکی از مهمترین بلایای طبیعی به‌واسطه گستردگی و تعداد دفعات وقوع آن در کشور است
وی یکی از مهمترین سیاست‌های نظام در حوزه مخاطرات طبیعی را سیاست‌های کلی پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه عنوان کرد و افزایش و گسترش آموزش و آگاهی، فرهنگ ایمنی و آماده‌سازی مسئولان و مردم برای رویارویی با عوارض ناشی از سوانح طبیعی را تحت تأثیر ایجاد نظام مدیریت جامع اطلاعات به کمک شبکه‌های اطلاعاتی مراکز علمی ـ پژوهشی و سازمان‌های اجرایی مسئول، شناسایی پدیده‌های جوی و اقلیمی و نحوه پدیدار شدن خطرات و ارزیابی تأثیر و میزان آسیب آنها از طریق تهیه اطلس ملی پدیده‌های طبیعی، ایجاد نظام به‌هم پیوسته ملی پایش و بهبود نظام‌های هشدار سریع و پیش‌آگاهی بلندمدت با استفاده از فن‌آوری‌های پیشرفته در کنار تنظیم برنامه‌های توسعه ملی با رویکرد سازگاری با اقلیم دانست.
در بارش‌های سیل‌آسای اخیر، همدان 70 درصد بارش سالیانه خود را در کمتر از سه هفته دریافت کرد
بداق جمالی تصریح کرد: بر اساس تحلیل‌های سازمان هواشناسی کشور، از 26 اسفند 1397 تا 18 فروردین 1398، استان‌های واقع در حاشیه دریای خزر، جنوب غرب، مرکز و غرب ایران بارش‌های سیل آسای بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند که منجر به شکسته شدن رکورد حداکثر بارش 24 ساعته در تعدادی از ایستگاه‌های هواشناسی منطقه شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: در مدت فعالیت این سامانه‌ها بیشترین بارش روزانه به مقدار بیش از 190 میلیمتر در ایستگاه کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری رخ داد که به‌طور میانگین حدود 28 درصد بارش سال آبی کشور در طی سه هفته مذکور تأمین شد.
این متخصص هواشناسی کاربردی افزود: اغلب استان‌های واقع در محدوده فعالیت این سامانه بارشی بین 30 تا 70 درصد کل بارش سال آبی خود را در کمتر از 3 هفته فعالیت سامانه‌های مذکور دریافت کردند که بیشترین آن مربوط به مرکز استان همدان با حدود 70 درصد می‌باشد و سازمان هواشناسی کشور پیش‌بینی وقوع بارش‌های سنگین و سیل‌آسا را به‌صورت پیش آگاهی‌های صادره از سوی مرکز پیش‌بینی کشور بین 4 تا 5 روز قبل، اطلاع‌رسانی کرد که کمک زیادی به آمادگی برای مقابله با سیلاب کرد.
وی با بیان اینکه علیرغم اطلاع‌رسانی وقوع بارش‌های حدی، بیش از 70 نفر از شهروندان به‌دلیل سیل یا حوادث مرتبط با آن کشته شدند، گفت: در بازه زمانی 26 اسفند 1397 تا 18 فروردین 1398 دو سامانه کم فشار دریای مدیترانه با کم فشار دریای سرخ ادغام شده و منطقه وسیعی از دریای مدیترانه، عراق تا رشته کوه زاگرس و فلات ایران در گستره این کم فشار ترکیبی قرار گرفتند.
اغلب استان‌های واقع در محدوده فعالیت سامانه بارش‌های سیل‌آسای اخیر 30 تا 70 درصد کل بارش‌های آبی خود را در کمتر از سه هفته دریافت کردند
بداق جمالی ادامه داد: همزمان با این دو سامانه ادغام شده استقرار واچرخند بر روی شمال اقیانوس هند و دریای عمان موجب تقویت تزریق رطوبت به‌سمت شمال عربستان، جنوب عراق و مناطق غربی و جنوبی ایران شد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه وجود ناوه عمیق از دریای مدیترانه تا شمال‌شرق آفریقا، دریای سرخ و انحنای نصف‌النهاری شاخه جنوبی جهت جبهه قطبی بر روی این منطقه، علاوه بر افزایش تاوایی نسبی و صعود هوا موجب فرارفت هوای گرم و مرطوب به داخل این سامانه‌ها شد، خاطرنشان کرد: رخدادهای یادشده از نشانه‌های گرمایش جهانی و به هم خوردن توازن گرمایشی جو است که موجب افزایش رخدادهای حدی هواشناسی می‌شود، چنین شرایطی موجب آشفتگی در سلول هادلی و شکسته شدن آن در حین فعالیت سامانه‌های بارشی سنگین در خاورمیانه و به‌ویژه جنوب غرب-غرب ایران می‌شود.
آیا کشور ظرفیت پیش‌بینی و پیشگیری از مخاطرات طبیعی را دارد؟
متخصص هواشناسی کاربردی عنوان کرد: نکته اصلی در این بین این است که آیا می‌توان ظرفیت کشور را جهت تحقق اوامر مقام معظم رهبری جهت پیش‌بینی و پیشگیری از خسارات در مخاطرات احتمالی بعدی افزایش داد و توانمندی لازم را برای کاهش میزان آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری جامعه انجام داد؟
بداق جمالی در ادامه ضمن اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در خصوص لزوم پیش‌بینی و پیشگیری از ویرانی‌ها و خسارات سیل گفت: تلاش برای حفظ و تأمین امنیت جانی، منافع اقتصادی و رفاه زندگی مردم در سراسر کشور از مهمترین اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بوده و جزء اولویت‌ها و مأموریت‌های اصلی و مهم سازمان‌های تخصصی محسوب می‌شود و در این راستا، ارتقای بهرهوری و بهبود کیفیت در تهیه و ارائه هشدارهای سریع و به‌هنگام برای سازمان مدیریت بحران کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اولویت و مأموریت اصلی مدیریت بحران تلاش برای حفظ و تأمین امنیت جانی، منافع اقتصادی و رفاه زندگی مردم در سراسر کشور است
وی تصریح کرد: ارتقای کیفیت گزارش‌ها و هشدارهای سریع مستلزم انجام پژوهشهای بنیادی، توسعهای، کاربردی و بومی‌سازی در زمینه سامانه هشدار سریع مخاطرات جوی و اقلیمی است و با عنایت به تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر اهمیت و ضرورت پیشگیری در مخاطرات طبیعی و همچنین توجه به رسالت و مأموریت سازمان‌های تخصصی به امر هشدار و پیش آگاهی برای ایجاد آمادگی امری ضروری است تا اقداماتی جدی در خصوص تحقیق، توسعه و بومی‌سازی سامانه‌های هشدار سریع و به‌هنگام (Early Warning Systems) در كوتاه‌مدت و بلندمدت بر مبنای مدیریت ریسک و کاهش خطرپذیری مبتنی بر توسعه و به‌کارگیری این سامانه‌ها در کشور انجام پذیرد.
توجه به ارتقای سامانه‌های هشدار سریع مخاطرات طبیعی از اهمیت بسزایی برخوردار است
عضو هیئت علمی دانشگاه افزود: بدیهی است نتایج حاصل از عملیاتی شدن این سامانه‌ها، ضمن داشتن ارزش افزوده زیاد، نقش بسزایی در کاهش خسارات جانی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ناشی از مخاطرات جوی و اقلیمی ایفا کند.
این متخصص هواشناسی کاربردی با بیان اینکه روند افزایشی شدت، مدت و بسامد رخداد مخاطرات جوی و همچنین به‌وجود آمدن تغییرات اقلیمی که سبب افزایش و تشدید این رخدادها در آینده خواهد شد؛ از ضرورت توجه بیشتر به توسعه و ارتقای سامانه‌های هشدار سریع و پیش‌آگاهی مخاطرات طبیعی را در همه نقاط جهان، از جمله کشور جمهوری اسلامی ایران که به سبب درجه آسیب‌پذیری بالا سخن به‌میان آورد و گفت: در این ارتباط با توجه به رسالت و مأموریت سازمان‌های تخصصی مؤثر در مدیریت بحران و تلاش برای تأمین بخشی از نیازهای این سازمان‌ها با هدف کاهش میزان آسیب‌پذیری و توجه به ایجاد آمادگی بیشتر به‌جای غافلگیری در جامعه ضروری است تا اقداماتی جدی در خصوص تحقیق، توسعه و عملیاتی شدن سامانه‌های هشدار سریع و به‌هنگام (Early Warning Systems) در كوتاه مدت و بلندمدت بر مبنای مدیریت ریسک و کاهش خطرپذیری مبتنی بر توسعه و به‌کارگیری این سامانه‌ها در کشور صورت پذيرد.
بداق جمالی ادامه داد: با توجه به تأثیرات قابل ملاحظه مخاطرات جوی و اقلیمی بر بخش‌های مختلف جامعه و روند صعودی این مخاطرات و پیامدهای ناشی از آنها موجب شده تا درجه خطرپذيری مخاطرات بر اساس ترکيب تعداد دفعات وقوع (فرکانس)، شدت و گسترش مکانی مخاطرات جوی و همچنين درجه آسيب‌پذيری يک جمعيت، فعاليت یا منابع و سرمایه‌های در معرض خطر حوادث تعريف شود.
درجه خطرپذیری مخاطرات بر اساس ترکيب تعداد دفعات وقوع، شدت و گسترش مکانی مخاطرات جوی و همچنين درجه آسيب‌پذيری يک جمعيت تعریف می‌شود
وی با بیان اینکه درجه آسيب‌پذيری هر منطقه به ويژگی‌ها و پارامترهای متعددی وابسته است و از طريق ظرفيت‌های آنها برای پيش‌بينی، رويارويی، مقاومت و احيای اثرات آنها اندازه‌گيری می‌شود، اذعان کرد: کاهش آسيب‌پذيری، پیش‌آگاهی و درک درست اثرات ناشی از این مخاطرات مفاهیم مهمی هستند و در توسعه پایدار و برنامه‌های کلان کشور نقش بسیار تعیین کننده‌ای خواهند داشت که دستیابی به این مهم بر مبنای توسعه سامانه‌های هشدار سریع استوار است.
مدیریت حوادث طبیعی در کشور غالباً با غافلگیری همراه بوده است
عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه مدیریت حوادث طبیعی به‌ویژه مخاطرات جوی و اقلیمی در کشور برای سالیان طولانی بر اساس اقدامات پس از حادثه (از جمله مدیریت بحران و اقدامات امداد و نجات و بازسازی) متمرکز شده و غالباً با غافلگیری همراه بوده است، عنوان کرد: ارزیابی و بررسی خسارت‌های ناشی از پدیده‌های زیان‌بخش جوی و اقلیمی همچون طوفان تندری، خشکسالی، سیل، گرد و غبار، آلودگی هوا، امواج دریایی، برف‌های سنگین، امواج سرمایی و گرمایی، سرمازدگی، تگرگ، یخبندان، اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم و ... طی سال‌های اخیر به‌علت غافلگیری مردم و دولت تأمل برانگیز است.
این متخصص هواشناسی کاربردی خاطرنشان کرد: بر اساس بیانیه سازمان هواشناسی جهانی، مطالعات و پیش‌نشانگرها حاکی از افزایش شدت، منطقه تحت تأثیر، فراوانی و روند رخداد پدیده‌های حدی جوی در سطح ملی و منطقه‌ای طی سال‌های آینده است و نکته مهمی که لازم به تأکید دارد موضوع عدم توجه کافی به امر تحقیق و توسعه و بومی‌سازی در راستای طراحی، ارتقاء و پیاده‌سازی سامانه‌های هشدار سریع یکپارچه-هوشمند-برخط و نبود انسجام در اقدامات صورت گرفته است.
لزوم به‌کارگیری از هوش مصنوعی برای تحلیل دقیق و سریع در زمان بحران
بداق جمالی در ادامه ضمن اشاره به اینکه در حال حاضر علیرغم تخصیص اعتبارات کلان و تجهیز شدن سازمان‌ها به تکنولوژی‌های مختلف، غالب سؤالات مدیریت مخاطرات بدون پاسخ باقی مانده است، افزود: امروز سازمان‌های تخصصی برای بهبود و ارتقای فعالیت‌های حرفه‌ای (از قبیل مدیریت بحران، هوانوردی، کشاورزی، مدیریت منابع آب، ساخت و ساز، حمل و نقل زمینی و دریایی، حفظ بهداشت و سلامتی، تأمین انرژی و ...) نیازمند محصولات و برون‌داد سامانه‌های هشدار سریع دقیق و بهنگام می‌باشند، بنابراین نخستین گام ضروری برای مدیریت بحران‌های ناشی از مخاطرات طبیعی با منشاء جوی و اقلیمی مانند طوفان، خشکسالی، سیل، بهمن، تگرگ، صاعقه، آلودگی هوا، گرد و غبار و امواج سرمایی و گرمایی طراحی و توسعه سامانه‌های هشدار سریع و دقیق در کشور به‌منظور کاهش خطرپذیری جوامع متأثر از مخاطرات و برای نجات جان و سرمایه‌های در معرض خطر و محیط زیست است.
با وجود تخصیص اعتبارات کلان و تجهیز سازمان‌ها به تکنولوژی‌های مختلف سؤالات مدیریت مخاطرات بی‌پاسخ مانده است
عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: جلوی رخداد سیل را نمی‌توان گرفت ولی هدف از توسعه سامانه‌های هشدار سریع و دقیق ایجاد آمادگی بیشتر برای کاهش میزان خسارات جانی و مالی است.
وی در ادامه ضمن اشاره به سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار همچون: هشدار مبتنی بر مشاهدات میدانی بالا دست رودخانه و ارسال پیام به هر روش ممکن به پایین دست، هشدار سیل بر اساس اندازه گیری دبی آب و سطح روان‌آب و اعلام خطر در شرایط اضطرار، پيش‌بيني سيل فقط براساس پيش‌بينی كميت‌های بارش، پيش‌بينی سيل براساس بارش ثبت شده و تحليل بارش- روان‌آب و پيش‌بينی سيل براساس مدل‌های جفت شده پيش‌بينی كميت‌های بارش و تحليل بارش- روان‌آب گفت: تمامی روش‌های ذکر شده از دقت کمی برخوردار هستند ولی سامانه یکپارچه-هوشمند-برخط پیش‌بینی و هشدار به‌هنگام سیل مبتنی بر مدل‌های جفت شده پیش‌بینی هواشناسی و هیدرولوژیکی و استفاده از تمامی داده‌های بر خط قابل دسترس که شامل رادار، ماهواره، پیش نشانگرها، داده‌های شبکه ایستگاه‌های سطح زمین هواشناسی، داده‌های هیدرومتری و ارتفاع سطح روان‌آب، سنجش با فناوری اینترنت اشیاء و هر گونه اطلاعات مرتبط با موضوع است می‌تواند در قالب یک سامانه با بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل دقیق‌تر و سریع‌تر در زمان بحران مورد استفاده قرار گیرد.
کلیه داده‌های برخط همچون رادار، ماهواره و داده‌های شبکه ایستگاه‌های سطح زمین هواشناسی را می‌توان در قالب یک سامانه با بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل دقیق‌تر و سریع‌تر مورد استفاده قرار داد
این متخصص هواشناسی کاربردی تصریح کرد: اختلاف هر يک از روش‌های فوق در مدت زمان پيش‌هشدار (Lead Time) و دقت پيش‌بينی است و در کامل‌ترین روش پيش‌بينی وضعیت جوی از 72 ساعت تا 120 ساعت قبل از رخداد سیل، سامانه پیش‌بینی سیل را فعال می‌کند و در 24 ساعت پایانی هر 6 ساعت یک‌بار مدل‌ها باید اجرا شده و نتایج به‌روز رسانی شوند و بدین ترتیب مدت زمان قابل توجهی جهت مديريت سيل در اختيار مديران و مسئولان در زمان واقعی وقوع سيل قرار می‌دهد.
بداق جمالی در پایان گفت: امید است با تکیه بر توان جوانان نخبه و دانش و تجربه متخصصین و محققان کشور و هم‌سویی و هم‌دلی بین سازمان‌های تخصصی و متولی امر، امکان طراحی و پیاده‌سازی سامانه پیش‌بینی و هشدار به هنگام سیل فراهم شود، هرچند همگام با به‌روز‌رسانی سیستم هشدار سریع سیل، باید دستگاه‌های مرتبط به توسعه و ارتقای سیستم عکس‌العمل سریع نیز توجه کافی و وافی داشته باشند.
انتهای پیام/4105/ن
انتهای پیام/
در دانشگاه آزاد شهرکرد انجام شد؛
