مرور سخنان رهبری با شاعران؛
شاعران پای درس استاد چه شنیدند؟
مرور مهم‌ترین سخنان امام خامنه‌ای در دیدار سالانه با شاعران که بر بسیاری از جریان‌های شعر فارسی تأثیرگذار است، می‌تواند به نگاه دقیق به وضعیت شعر کمک کند.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، دیدار نیمه ماه رمضان هرسال مقام معظم رهبری با شاعران یکی از مهم‌ترین اتفاقات فرهنگی هرسال و به استناد سخنان مقام معظم رهبری از شیرین‌ترین جلسات برای ایشان و به‌تبع از خاطره‌انگیزترین و بهترین دیدارها و جلسات برای شاعران و حاضرین در این محفل سالانه است.
این دیدار به دلیل تأثیرش در جریان‌های شعری خصوصاً جریان شعر انقلاب از اهمیت مضاعفی برخوردار است دیداری مفصل که در آن مقام معظم رهبری در کنار تحلیل از وضعیت شعر انقلاب یک سال گذاشته، توقعات و انتظارات از شعر انقلاب را متذکر می‌شوند و راهکار و رهنمون‌هایی ارائه می‌دهند.
به مناسبت این دیدار سالانه اهالی شعر و ادب با مقام معظم رهبری نگاهی به بیانات و رهنمودهای ایشان از ابتدای دهه 90 داریم که توجه به این بیانات می‌تواند نشان‌دهنده انتظارات از شعر ایران و انقلاب و مقایسه‌ای اجمالی درباره میزان پیش‌روی آن در برآورده کردن توقعات باشد.
سال 90/ من با شعر اعتراض مخالفتی ندارم
مقام معظم رهبری در ابتدای سخنان خود در دیدار این سال گفتند: «شعرِ امروز شعر پیش‌رونده‌ای است. [...] به‌طور محسوس احساس پیشرفت می‌کنم؛ یعنی واقعاً ما در شعر جلو رفتیم.»
ایشان با مقایسه شعر امروز با یک دوره تاریخی فرمودند: «من دو شباهت می‌یابم بین شعر امروز کشورمان و شعر فارسىِ یک دوره‌ی دویست‌ساله‌ی بسیار مهم و برجسته، یعنی دوره‌ی رواج و شکوفای سبک هندی؛ که از اواسط قرن دهم تا اواسط قرن دوازدهم، شعر سبک هندی رواج داشته و گسترش پیداکرده و اوج گرفته [...] امروز تعداد شاعران ما در کشور، ازلحاظ کمیت، شبیه همان دوره‌ی دویست‌ساله است. البته این به برکت انقلاب است. انقلاب معارف را، هنر را، همه‌چیز را آورد به متن مردم، داخل متن جامعه؛ لذا جوشش پیدا شد.[...] شباهت دوم بین این دوره و آن دوره‌ی دویست‌ساله، نوآوری در مضمون است.
ایشان بانام بردن از حافظ، سعدی، مولوی، صائب، بیدل فرمودند: «اینها ائمه‌ی شعرند؛ درواقع باید گفت پیامبران شعر فارسی، اینها هستند. اینها برخوردار از معارف بودند. خودتان را برخوردار از معارف کنید. البته راهش آشنائی با قرآن، انس با قرآن، انس با نهج‌البلاغه، انس با صحیفه‌ی سجادیه است. خیلی از این تردیدها و نگرانی‌ها و زنگارهایی که انسان در یک مواردی در دل دارد، بامطالعه‌ی اینها تبدیل می‌شود به شفافیت و روشنی؛ انسان می‌فهمد، راه را می‌شناسد، کار را می‌شناسد، هدف را می‌شناسد.»
امام خامنه‌ای عنوان کردند: «شعر انقلاب یک هویتی دارد؛ درواقع متصدی و مباشر و میداندارِ ارائه گفتمان انقلاب اسلامی است؛ این را باید حفظ کنید؛ [...] من با شعر اعتراض مخالفتی ندارم؛ انسان یک‌چیز ناهنجاری را می‌بیند، خب، در شعر منعکس می‌شود؛ این هیچ اشکالی ندارد؛ منتها باید مراقب باشید شما اعتراضتان به یک ناهنجاری است، در حال اعتقادتان به اصل گفتمان انقلاب اسلامی.»
سال 91/ شعر باید در خدمت ارزش‌ها باشد
رهبر انقلاب اسلامی ابتدای سخنرانی خود در دیدار سال 91 فرمودند: «شعر باید در خدمت ارزش‌ها باشد. [...] شعر به‌عنوان یک هنر والا، یک هنر برتر، به‌عنوان یک نعمت بزرگ الهی، یک مسئولیتی دارد؛ وظیفه‌ای هم دارد. غیر از بیان احساسات، شعر مسئولیتی هم دارد.»
ایشان در اهمیت پرداختن به مفاهیم ملی بیان کردند: «مسائل مهمی در کشور ما وجود دارد که شعر می‌تواند از اینها بهره‌مند شود و در خدمت این مفاهیم دربیاید، مفاهیم هم مفاهیم شخصی نیست؛ مفاهیم ملی است. فرض بفرمائید امروز یک ظلم بزرگ هسته‌ای دارند به ما می‌کنند. [...] یا فرض بفرمائید دانشمندان ما را به شهادت می‌رسانند؛ این پدیده‌ی کوچکی نیست، پدیده‌ی مهمی است. [...] اینها باید در عالَم شعر بیاید.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفتند: «من آدم‌هایی را مشاهده کردم که مدعی میهن‌دوستی و مدعی عاشق این آب‌وخاک بودند، اما به مسائل این آب‌وخاک اهمیت نمی‌دادند. هشت سال در این کشور جنگ بود؛ این جنگ را جمهوری اسلامی که راه نینداخته بود؛ بر جمهوری اسلامی تحمیل‌شده بود. خب، آن‌هایی که با جمهوری اسلامی مخالف‌اند، در این جنگ باید چه موضعی می‌گرفتند؟ باید چه‌کار می‌کردند؟ دولت، دولت جمهوری اسلامی است؛ اما ملت، ملت ایران است؛ شهر دزفول است، خرمشهر است، تهران است؛ چرا نسبت به آن بی‌تفاوت ماندند؟
ایشان در هشدار به جوانان عنوان کردند: «شاعران جوان ما - که ان‌شاءالله خداوند همه‌تان را حفظ کند و من واقعاً دعایتان می‌کنم که بر صراط مستقیم پای بفشرید و ادامه پیدا کنید - توجه داشته باشید که قطب‌های منفی و قطب‌های مضر سعی نکنند شماها را به خودشان جذب کنند.»
سال 92/ شعر کودک و نوجوان باید مورد توجه قرار گیرد
مقام معظم رهبری با اشاره به مسئولیت‌های شاعر و هنرمند فرمودند: «هنرمند یک نخبه‌ی برجسته است؛ بنابراین مسئولیت دارد. به نظر من این مسئولیت‌ها را باید جدی گرفت و هنر شعر را که هنر بسیار فاخر و مهم و کهنه نشدنی در تاریخ است، متضمن و حامل این مسئولیت‌های سنگین کرد.»
رهبر انقلاب اسلامی بیان کردند: «... احساسات بشرىِ شاعر را باید در نظر گرفت، دل‌تنگی‌های شاعر را هم باید در نظر گرفت، اندیشه و حکمت شاعر را هم باید در نظر گرفت؛ [...] در مسائل مربوط به جامعه و زمانِ خودمان هم شاعر دارای مسئولیت است. امروز یک حرکت عظیم تاریخی از درون جامعه ما به وجود آمده و الهام‌بخش مجموعه‌های بزرگ بشری شده؛ این‌یک واقعیت است. [...] این باید در شعر شاعران ما ظهور پیدا کند. همچنین آنچه در پی این آزادی آمد. من بارها در همین جلسه و جلسات دیگر گفته‌ام که مسئله‌ی جهاد نظامىِ هشت‌ساله ما چیز کمی نبود، چیز مهمی بود؛ که به نظر من در شعر ما خیلی باید موردتوجه قرار بگیرد. [...] امروز بیداری اسلامی یک مسئله مهم است، مسئله فلسطین یک مسئله مهم است؛ اینها باید در شعر ما سهم داشته باشند، ما در شعرمان باید به اینها بپردازیم.»
ایشان در اهمیت شعر کودک و نوجوان اظهار کردند: «توجه به شعر کودک که متضمن مفاهیم حکمت اسلامی و حکمت سیاسی باشد، به نظر مایکی از کارهای لازم است و امروز یک مقداری جایش خالی است. شعر کودک و کتاب کودک و نوجوان ازجمله‌ی بخش‌ها‌ی مهمی است که امروز موردتوجه است. شعرائی که توانائی دارند، زبان رسائی دارند، باید مفاهیم حکمت‌آمیز را، یعنی حکمت اسلامی و ایرانی را در شعرهای فارسی بگنجانند.»
سال 93/ شعر، حافظِ هویت ملّى است
رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به نفوذ شعر در خصوصی‌‌ترین زمان‌های مخاطب فرمودند: «کارکرد عمده شعر تأثیرى است که شعر شما بر روى مخاطب می‌گذارد. شما با شعر خودتان خلوت مخاطب را اشغال می‌کنید. [...] می‌توانید این خلوت را، این خصوصى‌ترین لحظات یک انسان را که حالا مخاطب شما واقع‌شده است، [...] با شعر خودتان تروتازه نگه‌دارید؛ منزّه، پاکیزه، لطیف، پرنشاط و پر امید نگه‌دارید؛ می‌توانید به او فکر تغذیه کنید، می‌توانید به او رهنمود بدهید؛ [...] این‌یکى از مهم‌ترین کارکردهاى شعر شما است؛ و این چیز مهمی است؛ چون این خلوت، درواقع تأثیرگذار و سازنده‌ى شکل جَلوَتها است. افکار انسان، تصمیم‌هاى مهمّ انسان، در این خلوت‌ها گرفته می‌شود.»
ایشان در تشریح جایگاه شهر در حفظ هویت فرهنگی یه ملت گفتند: «یک مسئله دیگر در مورد شعر، کارکرد اجتماعى شعر است؛ شعر، حافظِ هویت ملّى است، حافظ هویت ملّى. هویت ملّت‌ها عبارت است از مشخصه‌های فرهنگى آن‌ها و مزیّت‌های فرهنگى آن‌ها؛ این هویت فرهنگى یک ملّت را تشکیل می‌دهد. این هویت فرهنگى، اصل است؛ اگر چنانچه این از یک ملّتى گرفته بشود، این ملّت هضم خواهد شد، یعنى درواقع به معناى حقیقى کلمه نابود خواهد شد؛ حالا در یک مشخصه جغرافیایى قرار می‌گیرد امّا چیزى نیست؛ هست، امّا بودن او مثل نبودن است؛ هویت فرهنگى، همه حیات یک مجموعه و یک ملّت است. شعر می‌تواند این هویت فرهنگى را هم تقویت کند و غنى کند و تغذیه کند؛ [...] اگر این هویت فرهنگى نبود، انقلاب ما هم پیروز نمی‌شد. اگر این هویت فرهنگى نبود، یک امامى مثل امام ما که نهضت را به وجود آورد و به سرانجام رساند، اصلاً خلق نمی‌شد، درست نمی‌شد. امام بزرگوار، ساخته‌وپرداخته همین فرهنگ است. همین هویت فرهنگى است که آدمى مثل امام را در جامعه پرورش می‌دهد؛ این را باید نگه داشت.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بیان کردند: «فرض بفرمایید که در یک نقطه‌اى از دنیا یک نفر کشته می‌شود [...] جنجال به پا می‌کنند؛ حالا در حمله‌ى به غزّه مثلاً فرض بفرمایید که الان چند روز است هواپیماها می‌روند، شاید بیش از صد نفر - که تعداد زیادى‌شان کودک و بچه‌های مظلوم و معصومند - کشته‌شده‌اند، اصلاً برایشان اهمیت ندارد. [...]انسانى که شاعر است، یعنى داراى نیروى شعور و درک و فهم و قوّت بیان و قدرت بیان است، اینجا تکلیفش چیست؟ چه‌کار باید بکند؟ [...] درصدد یارى جبهه‌ى مظلوم بربیایید، حقیقت را بگویید، حرف را بگویید، حقیقت را نشان بدهید با شعرتان؛ می‌توانید خیلى نقش ایفا کنید در این زمینه‌ها.»
سال 94/ بی‌طرفی در دعوای حق و باطل معنی ندارد
مقام معظم رهبری ضمن دعوت به خواندن ادعیه مخصوض ماه رمضان فرمودند: «از دعا رو برنگردانید؛ دعا خیلی باارزش است. دعا همان اکسیری است که می‌تواند دل‌هایی را که آلوده ناامیدی، آمیخته‌ی به بدبینی، یا آلوده به احساسات غلط هستند، منقلب کند، به راه راست هدایت کند؛ دعا یک‌چنین چیزی است. از این شب‌ها استفاده کنید، شماها شایسته‌ترین کسانی هستید که می‌توانید دعا بخوانید و از دعا بهره واقعی ببرید، استفاده کنید.»
ایشان درباره تأثیر شهر بر انسان بیان کردند: «می‌توان با ابزار شعر مخاطب را به راه راست و صراط مستقیم هدایت کرد؛ می‌توان هم او را به کج‌راهه برد، او را ساقط کرد. شعر می‌تواند انسان‌ها را به حضیض ببرد؛ داریم از این‌جور شعر، بخصوص امروز که متأسّفانِ فرهنگ لجام‌گسیخته دور از هنجارهای اخلاقی و انسانی به‌وسیله‌ی این ابزارهای جدید -ابزارهای رسانه‌ای جدید- انتشار فراوانی پیدا می‌کند، گاهی شعر می‌شود یک ابزاری برای لغزیدن، غلتیدن و منحرف شدن؛ این هم آن‌طرف قضیّه است.»
رهبر انقلاب اسلامی تشریح کردند: «بی‌طرفی در دعوای حق و باطل معنی ندارد. یک‌وقت دعوای مشتبهی است، آن بحث دیگری است، وقتی‌که حقّی هست و باطلی، اینجا بی‌طرفی معنا ندارد؛ باید طرف حق بود، مقابل باطل ایستاد؛ حالا یکی می‌تواند به شکل نظامی بِایستد، یکی به شکل سیاسی بِایستد؛ به اَشکال مختلف می‌شود ایستاد، یک نفر هم با زبان، بابیان، با اندیشه می‌تواند بِایستد؛ باید ایستاد. شاعر نمی‌تواند در جنگ حق و باطل بی‌طرف باشد.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره با تحولات منتطقه در زمان برگزاری جلسه گفتند: «الان دارند یمن را آن‌جور می‌کوبند -شب و روز- هیچ صدایی درنمی‌آید، غزّه را دیروز می‌کوبیدند، چندی قبلش لبنان را می‌کوبیدند، صدایی از کسی درنمی‌آید؛ حالا فرض کنید دو تا قاچاقچی یک جا محاکمه بشوند، اعدام بشوند، جنجال تبلیغاتی درست می‌شود؛ خب، دنیا این است، در مقابل این دنیا باید چه‌کار کرد؟ یک انسان باشرف در مقابل یک‌چنین جبهه‌گیری‌ای، در مقابل یک‌چنین وقاحتی، در مقابل یک‌چنین خباثتی چه می‌کند، با قطع‌نظر از انگیزه‌ی دینی و وظیفه‌ی ایمانی؛ شرف انسان، وجدان انسان، انسانیت انسان چه حکم می‌کند؟ اینها همه بارهایی است بر دوش.»
سال 95/ اولین جلسه دیدار با شاعران بدون حمید سبزواری
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار این سال را با یادی از حمید سبزواری و تأثیرات او بر شعر فارسی آغاز کردند و گفتند: «لازم می‌دانم یاد رفیق عزیز و شاعر ارجمندمان مرحوم آقای حمید سبزواری را تکریم کنم [...] وقتی از مرحوم حمید سبزواری یاد می‌کنیم صرفاً این نیست که از یک دوستی، از یک شاعری انسان یاد می‌کند، [بلکه] یک آموزش‌هایی به انسان داده می‌شود، یک مفاهیمی منتقل می‌شود به ذهن انسان از یادآوری حمید و شخصیت حمید و جمع‌بندی زندگی شعری حمید. [...] به نظر من ویژگی بی‌نظیر مرحوم حمید سبزواری سرودهای او است؛ هم ازلحاظ کمیت، هم ازلحاظ کیفیت و محتوا. ما امروز این خلأ را داریم؛ ما امروز هم به سرود احتیاج داریم.»
ایشان فرمودند: «شاعر، سرمایه کشور است؛ جزو فاخرترین و عزیزترین سرمایه‌های هر کشوری شاعر است»
مقام معظم رهبری درباره جان‌مایه شعر گفتند: «من طرف‌دار این نیستم که حتماً همه شعری که شماها میگویید شعر موضع‌دار یا سیاسی یا متعهّد یا آن‌چنانی باشد؛ نه، گفتن شعر غزلی و شعر عشقی هیچ اشکالی ندارد، بالاخره اینها جزو طبیعت‌های شاعر است و شعر می‌گوید، مانعی هم ندارد اما حتّی در همان هم -یعنی در همان شعر غزلی و عشقی هم- بایستی جان‌مایه‌های هدایت باشد، نه جان‌مایه‌های فساد و انحراف.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اظهار کردند: «یک مسئله، مسئله شعرهایی است که در بین مردم کاربرد زیادی دارد؛ ازجمله نوحه و شعرهای مرثیه؛ نوحه خیلی اثر دارد، خیلی می‌تواند تأثیر بگذارد؛ [البتّه] اگر مضمونی در این نوحه‌ها وجود داشته باشد. [...] ما باید این کار را جدی دنبال بکنیم؛ البتّه شعر نوحه یک خصوصیّاتی دارد؛ یعنی ازلحاظ لفظ، ازلحاظ ترکیب، ازلحاظ ساخت شعری یک خصوصیّاتی را باید داشته باشد تا جا بیفتد، تا نوحه‌خوان بتواند آن را بخواند. امّا من خواهش می‌کنم این کسانی که اهل نوحه‌خوانی‌اند، اهل مرثیه‌خوانی‌اند، اینها توجّه کنند؛ بخواهند و بپذیرند، بگیرند استفاده کنند و شما شعرای عزیز هم در این زمینه هرچه ممکن است دنبال کنید.»
ایشان با اشاره به اهمیت ترجمه اشعار فارسی تصریح کردند: «من اعتقادم این است که درزمینه‌ی شعر کارهای نکرده زیاد است؛ همچنان که گفتیم. یکی‌اش مسئله‌ی ترجمه است؛ [...] حالا مثلاً شعر فلسطین، شعر دفاع مقدّس، شعر زنان، شعر مربوط به مسائل منطقه؛ شعر یمن، اینها تدوین بشود، ترجمه بشود، ترجمه به عربی، ترجمه به اردو و انگلیسی و ترجمه به بعضی از زبانه‌ای دیگر، ترجمه‌های خوب، و منتشر بشود، منعکس بشود و [به خارج از کشور] برود.»
مقام معظم رهبری گفتند: «من خواهش می‌کنم از ورز دادن شعر خود و تعالی بخشیدنِ به شعری که بعداً خواهید گفت دست برندارید؛ یعنی شعر شما امروز شعر خوبی است، ما هم می‌پسندیم وقتی میگویید، هم لذّت می‌بریم، هم به‌به میگوییم، امّا این معنایش این نیست که این در قلّه قرار دارد. نه، خب شعر خوبی است، [امّا] ما می‌خواهیم شعر شما در قلّه قرار بگیرد؛ ما دنبال این هستیم.»
سال 96/ هجو جایش خالی است
رهبر انقلاب اسلامی فرمودند: «شعر را هرچه می‌توانید دقّت کنید، هم برای مضمون‌یابی‌اش، هم برای پیراستن الفاظش، هم برای کشاندن بیشتر به سمت مفاهیم مورد نیاز امروز؛ این مفاهیم را پیدا کنید. انصافاً ما ایرانی‌ها در گزارش حقایق و حوادث و شخصیّت‌های خودمان، آدمهای تنبلی هستیم؛ واقعاً این‌جوری است. [...] واقعاً فکر کنید ببینید ما چند کتاب درباره‌ی امام نوشته‌ایم! این را مقایسه کنید با تعداد کتابهایی که مثلاً درباره‌ی آبراهام لینکلن در آمریکا نوشته شده.»
ایشان در ادامه گفتند: «همین قضایای شام، همین قضایای مدافعین حرم، خب جا دارد که درباره‌ی این، مثلاً صدها شعر گفته بشود. یا فرض کنید قضایای عراق؛ قضایای عراق خیلی قضایای مهمّی است. [...] امّا خب واقعاً یک قضیّه‌ی عجیبی است قضیّه‌ی کشور عراق؛ کشور عراقِ صدّام حسین، تبدیل بشود به کشور عراق شهید حکیم! اصلاً شما ببینید این فاصله چقدر است؟ اصلاً قابل تصوّر نیست این فاصله؛ این، اتّفاق افتاده. خب درباره‌ی این صدها بلکه هزارها شعر باید گفت، باید منظومه گفته بشود.»
«هجو جایش خالی است؛ باید هجو بشوند اینها که یک کارهایی گاهی می‌کنند. اینکه بیایند مثلاً فرض کنید کشوری مثل عربستان سعودی را بکنند [فلان‌کاره‌ی] کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل! دیگر از این جالب‌تر چیزی نیست! واقعاً جای هجو دارد، حیف است که هجو نشود.»
سال 97/ شعر فارسی را در طول تاریخ، عفیف بوده است
مقام معظم رهبری درباره یکی از مشخصه‌های شعر فارسی فرمودند: «شعر فارسی از اوّلی که یک تبرّزی پیداکرده تقریباً تا امروز، غالباً شعر عفیف بوده، شعر محجوب بوده؛ این را از روی بررسی عرض می‌کنم؛ [...] در شعر فارسی، نسبت به معشوق اظهار علاقه و ارادت و محبت و امثال اینها می‌شود اما او یک معشوق ناشناخته است، یک معشوقِ غالباً خیالی یا کلی است؛ شخص معیّنی نیست. [...] ما شعر فارسی را در طول تاریخ، عفیف سراغ داریم؛ این را نگه‌دارید؛ بایستی در محیط شعریِ ما این عفت شعری محفوظ بماند. این‌یک نکته‌ی مهمی است.»
ایشان در ادامه گفتند: «شعر فارسی در طول زمان نقش‌آفرینی کرده است در تولید اندیشه و تعمیق اندیشه. شما اگر نگاه کنید، در شعر فارسی حکمت زیاد است؛ [...] شعر فارسی مملو از حکمت است؛ بایستی این روحیه و این حالت حکمت و اخلاق، در شعر امروز ما برجسته بشود.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اظهار کردند: «ترانه و سرود، یک بخش لازم و یک شعبه لازم درزمینه هنر شعری است و خیلی هم تأثیر می‌گذارد؛ ترانه و سرود واقعاً تأثیرگذار است. ما در موارد بسیاری دیده‌ایم که مثلاً یک شعری در زبان جوان، نوجوان و افراد مختلف -دانشجو، دانش‌آموز و غیره- جریان دارد که خود این شعر موجب حرکت است، موجب نشاط است، موجب جهت‌دهی است. الان در این زمینه انصافاً ما کم داریم و کم گذاشته‌ایم؛ درزمینه ترانه و درزمینه سرود، سرودهای خوب کم است.»
رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به جایگاه شعر در میان افراد جامعه اظهار کردند: «جامعه ایرانی با شعر آمیخته است و این خیلی نقطه‌ی قوّت بزرگی است. [...] از این فرصت، از این تمنّای موجود و تقاضای موجود در جامعه برای شعر باید استفاده کرد و مفاهیمی را که مردم احتیاج دارند آن‌ها را بدانند یا روش‌های عملی‌ای را که مردم احتیاج دارند با آن‌ها آشنا بشوند، در زبان شعر به مردم منتقل کرد.»
انتهای پیام/4028
انتهای پیام/
معاون صندوق نوآوری و شکوفایی مطرح کرد؛
