صف، همزاد شهر مدرن پس از انقلاب صنعتی و ظهور کلان‌شهرها بوده است

 به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، صف بخشی از زندگی روزمره دهه‌های اخیر در ایران بوده است. در سطح جهانی هم می‌توان ادعا کرد صف (Line) همزاد شهر مدرن در همه جای جهان  پس از انقلاب صنعتی و ظهور کلان‌شهرها بوده است. 

مردم در شهر مدرن به بهانه و در ایام خاصی مثل جشنواره‌های کن، ونیز، فجر و برلین برای تهیه بلیت یا ورود به سالن یا خرید بلیت مسابقات حساس فوتبال و سایر ورزش‌ها و یا حتی کالاهای مارک‌دار مثل کفش یا مدل‌های جدید گوشی‌ها تلفن همراه و حتی گاه مجلدهای یک رمان یا تک آهنگ موسیقی و مانند این‌ها صف می‌کشند و یا صف ساعت‌زنی در ورود و خروج کارخانه‌های عصر انقلاب صنعتی، صف سرصبح مدارس و سوارشدن به هواپیما، صف صبحگاه پادگان و مانند آن، اما در فرهنگ ما ایرانی‌ها کلیدواژه «صف‌های طولانی» از انتخابات تا صف پیاز، شکر و گوشت منجمد دارای فراوانی تکرار بسیاری است.

ما با صف بزرگ شدیم از صف پیت‌های نفت و نانوایی تا صف اتوبوس سرایستگاه اصلی و تا توزیع صبحگاهی شیر در مغازه‌های محله در اوایل دهه هشتاد، شاید نوستالژیک و گاه بیزارکننده باشد.

 صف‌های هرروز صبح مدرسه و اعتیاد حرف زدن برخی ناظم و مدیر مدرسه‌ها، به ذات صف ایستادن آزاردهنده است و اگر برخلاف میل و به‌ دور از انتخاب باشد، خلاف کرامت شهروندان و اعتبار کارگزاران و دولت است. گزافه نیست که بگوییم ما با صف بزرگ شدیم. فرهنگ صف در جامعه ایران خود حدیث مفصلی دارد، ناشدنی در این بحث فضای مجازی که باید مصداق کم‌گوی و گزیده گوی باشد. چگونگی صف ایستادن، انواع روش‌های متفاوتی دارد که اعم از جازدن، زنبیل‌گذاری و چاق‌سلامتی با شاطر، راننده، قصاب، تعاونی محل، آشنا و غریبه است. در یک تقسیم‌بندی سه نوع صف‌داریم. صف‌های خودخواسته (جشنواره‌ها و نمانام‌های تازه و...)، صف‌های ضروری مثل بانک و مترو و صف‌های ناچاری مثل صف ارزاق و سبد کالا که طبعاً سومی مسائل روانی و اجتماعی بسیار زیادی دارد. در سنوات اخیر و در قالب توزیع اقلام ضروری و کالاهای اساسی شاهد حواشی و مسائل بسیاری بودیم و نوعی بی‌نظمی و گاه حتی درگیری فیزیکی برصف‌شدگان، چرا مردم این‌قدر در این صف‌ها رفتارهای غیرطبیعی، غیرمدنی و هیجانی دارند؟ دلایلی زیادی سبب می‌شود. 

نااطمینانی  و عدم‌اعتماد و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری اجتماعی پایین‌شهرها، سبد دخل‌وخرج بسیاری دهک‌ها نمی‌خواند، حرص و طمع و ولع ما ایرانی، توزیع‌ها مقطعی است و مردم نگران هستند شاید همین یک‌دفعه همین یک‌روزه، تفاوت قیمت‌های زیاد بین بازار و بسته‌های حمایتی، سودجویی عده‌ای و حتی اجیر کردن، نبود اطلاع‌رسانی کافی، افزایش تعداد شعب توزیع، مدیریت خریدهای هیجانی،‌ سروسامان دادن به حساسیت کالاهای استراتژیک مثل گوشت، قند و شکر،‌ مدیریت نامناسب و گاه آلوده به تبعیض توزیع‌کنندگان، پیشگیری از بازار شایعات از مهم‌ترین دلایل رفتارهای هیجانی و گاه غیرطبیعی و توده‌وار در صف‌های توزیع کالا و خدمات است.

راه‌حل‌های قطعی به دلیل پیچیدگی رفتار مصرف‌کننده و شرایط فرهنگی و تاریخی وجود ندارد، اما  می‌توان کمی این رفتار اجتماعی را مدیریت و حواشی آن را کاهش داد؛ حفظ حرمت و کرامت شهروندان توسط همدیگر و به‌ویژه سازمان‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات و ارزاق و کالاها، اطلاع‌رسانی  صحیح و غیرهیجانی، استمرار توزیع در تعاونی‌های مصرف محله، افزایش شعب، توزیع در ایام سال حتی گاه‌گاه و موکول نکردن به‌روزها و مواقع خاص، تا جامعه به استمرار و نیاز نداشتن به احتکار عادت کند. مشارکت  دادن محلات و نهادهای محله‌ای در برخی مصادیق مرتبط با محلات، توزیع پستی و مجازی به‌صورت آزمایشی و توزیع در کارخانه‌ها و کارگاه و ادارات، مثلاً کارگران واحدهای صنفی و صنعتی بزرگ و یا کارکنان شهرداری‌ها در همان شهرداری ناحیه خود ارزاق بگیرند. 

در پایان هم اگرچه عرضه ارزاق و کالا‌های اساسی با هدف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر اجتماعی و دهک‌های درآمدی پایین به اجرا گذاشته می‌شود و خیرخواهانه است اما در کل باید با جهت‌گیری مناسب و کاستن از روش‌های سنتی به همراه استفاده از بسته‌ها و سیاست‌های حمایتی غیرمستقیم مثلاً پرداخت هزینه بهداشتی و سلامت، تأمین هزینه سفر بازنشستگان ‌حمایت از تعاونی‌های کارگری و افزایش پوشش‌های تأمین اجتماعی و پرداخت هزینه‌های درمان دهک‌های اول تا چهار مدنظر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران باشد.

*دانشیار جامعه‌شناسی شهری و توسعه دانشگاه بوعلی سینا همدان

انتهای پیام/4115/4108/