«ابن الاُخُوّة» و توجه ویژه به فقه عملی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ضیاءالدین محمد بن محمد ابی زید قرشی (648-729ق)، معروف به «ابن اخوه» فقیه و محدث شافعی است.

کنیه او را برخی «ابن الاُخُوّة» (پسر برادری) و برخی «ابن الاِخْوَة« (پسر برادران) ثبت کرده‌اند. وی از خاندانی اهل دانش بود و نسب قرشی داشت. از آنجا که در کتاب خود توضیحات دقیق و مفصّلی درباره اختلاف کمیّت واحد رطل در شهرهای گوناگون مصر آورده است، می‌توان حدس زد که وی مصری بوده است.

ابن اخوه در مقدمه کتاب خود، مَعالِمُ القُرْبة، آورده است که در فروع پیرو فقه شافعی و در اصول اشعری بوده است. ابن حجر به نقل از ابن رافع، وی را محدث شمرده و آورده که وی صحیح مسلم را از رشیدالدین عطار و ابومُضَر استماع کرده است. با توجه به سال تولد ابن اخوه و وفات رشیدالدین عطار در 662ق، وی پیش از 14 سالگی به تحصیل حدیث پرداخته است. البته با مقایسه برخی روایات او با اصل آن در برخی صحاح، ظاهراً در نقل و ثبت اسناد به ضوابط فنی محدثان چندان مقید نبوده است.

ابن اخوه در معالم القربة، علاوه بر جوانب نظری فقه، بر جوانب عملی آن نیز تأکید کرده است. او در این کتاب درباره مسائل مربوط به دانش اقتصاد، یعنی کسب‌وکار، اوزان و مقادیر و نیز خواص انواع گیاهان دارویی و همچنین علم اجتماع، یعنی رفتار عمومی، مناسبات، حسن معاشرت و منعِ تجاوزات و تعدی افراد به همدیگر و در آخر از بهداشت عمومی سخن گفته است.

نکته مهم درباره این کتاب این است که ابن اخوه غالب اطلاعات آن را خود آموخته و ثبت کرده و از مآخذ پیشینیان نقل نکرده است. کتاب معالم القربه را می‌توان ادامه و تکمیل کتاب نهایة الرتبة فی طلب الحسبة عبدالرحمان بن نصر شیزری (متوفی 589ق) دانست.

انتهای پیام/4104/