عظمت شاهنامه مرهون درک سراینده از اوضاع زمانه است/ پیام حکیم فردوسی به جهان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا از اصفهان، حکیم ابوالقاسم فردوسی نه‌تنها بزرگ‌ترین شاعر ایران، بلکه معلمِ بزرگِ مردم ایران و استواری بخش زبان فارسی و یگانگی بخش ملت ایران و جاودانگی بخش آزادی و استقلال ایران بوده و شاهنامه او گنجینه میراث چند هزار سال ایران و دایره‌المعارف خرد و اندیشه و فرهنگ ایرانیان است».

در گاه‌شمار ایران، ماه اردیبهشت‌ (25)، روز نکوداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم فردوسی، حماسه‌سرای نام‌آور ایران و جهان است. به همین مناسبت باب گفتگو را با اکرم هراتیان مدیر گروه و استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) گشودیم که در ادامه خواهیم خواند.

آنا: برای ورود به موضوع از اهمیت و نقش زبان بگویید.

 هراتیان: زبان نخستین ابزار برای ارتباط بین انسان‌ها و تنها وسیله اندیشیدن است. ما هویت و شخصیت خود را با زبان شکل می‌دهیم. به یاری زبان بوده که انسان دنیای خویش را با دنیای دیگران پیوند می‌زند. هر زبانی، مخزنی از تاریخ ادبیات، دانش، خرد، نگرش، عواطف و ارزش‌های مردمان یک سرزمین است.

مردمانی که زبانی پرمایه و توانا ندارند از فکر آفریننده و بارور بی‌بهره‌اند؛ بنابراین جوامعی که به اهمیت جایگاه زبان پی برده‌اند برای تقویت و حفظ آن از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کنند؛ زیرا می‌دانند هر قدر که در تقویت این بنیاد مهم زندگی غفلت شود در پرورش فکر مردم سهل‌انگاری شده است.

آنا: با توجه به اهمیت نقش زبان، راجع به زبان فارسی و جایگاه آن توضیح دهید.

هراتیان: زبان فارسی یکی از ارکان اصلی هویت ایرانی است. این زبان را به‌دلیل انتساب به دربار پادشاهان ساسانی، «فارسی دری» نامیدند. زبان«فارسی دری» از زباِن کهن‌تر «فارسی میانه» یا «پهلوی» و آن نیز خود از زبان «فارسی باستان» سرچشمه گرفته است. پس از حمله اعراب به ایران و سقوط ساسانیان تا روی کار آمدن صفاریان، زبان علمی و اداری ایرانیانِ تازه‌مسلمان، زبان عربی بود.

از قرن سوم هجری که حکومت‌های نیمه‌مستقل و مستقل ایرانی در خراسان تأسیس شد، توجه به زبان فارسی فزونی گرفت. اندک زمانی بعد، پادشاهان سامانی، سیاست ترویج زبان فارسی را در پیش گرفتند و به این ترتیب زبان فارسی دری، زبان رسمی و ادبیِ دولت مقتدر سامانی شد. این زبان که در ابتدا زبان گفتار بود، با بهره‌گیری از الفبای 28 حرفی عربی توانست از زبان شفاهی به‌صورت نوشتاری درآید و از آن زمان تاکنون، در طی دوازده قرن، آثار نظم و نثر مکتوب با موضوعات مختلف علمی، ادبی، تاریخ، جغرافیا، نجوم، طب، فلسفه، اخلاق، سیاست و... شکل گرفت.

با این وصف، بخش مهمی از آثار تمدن بشری به این زبان نوشته شد. به همین دلیل زبان فارسی، اهمیتی بسی فراتر از نقش ارتباطی ساده پیدا می‌کند و تبدیل به میراث مشترک تمدن بشری می‌شود. کوتاه سخن اینکه زبان فارسی، زبان قوم یا حتی ملت نیست؛ بلکه میراث اندیشه‌ورزی بخش گسترده‌ای از ملل مشرق زمین در طی تاریخ چند هزار سال است.

آنا: در سخنانتان به آثار نظم و نثر مکتوب اشاره کردید، یکی از مهم‌ترین آنها شاهنامه فردوسی است. چه رابطه‌ای بین زبان فارسی و فردوسی وجود دارد و چرا نام فردوسی با زبان فارسی پیوند خورده است؟

هراتیان: حکیم ابوالقاسم فردوسی، هنگامی شاهنامه را به زبان فارسی سرود که ایران، اسیرِ تسلطِ خلافت عربی بغداد بود. ادب رسمی در محافل بالای اجتماع، ادبیات عربی بود. مکاتبات دیوانی و تألیفات علمی بیشتر بدان زبان جریان داشت. او با سرودن کتابی با حجم و عظمت شاهنامه، ظرفیت بالای زبان فارسی را برای بیان انواع مطالب اثبات کرد و پایه زبان فارسی را استواری بخشید و با این کارِ او زبان شاهنامه در هزار سال، معیار و پشتوانه زبان فارسی قرار گرفت. همانطور که از شاهنامه برمی‌آید فردوسی به زبان فارسی آگاهی و حساسیت داشته و شعر او نیز بر همین نکته تأکید دارد:

بسی رنج بردم درین سالِ سی

عجم زنده کردم بدین پارسی

از سویی دیگر، فردوسی با زبان فارسی، گذشته حماسی و تاریخی ایران را حفظ کرده و اگر او این کار را انجام نمی‌داد، همه گذشته اسطوره‌ای و حماسی و تاریخی قبل از اسلام به فراموشی سپرده می‌شد.

 آنا: با توجه به جایگاه فردوسی، مختصری درباره ارزش و اهمیت شاهنامه برایمان بگویید.

هراتیان: شاهنامه بزرگ‌ترین حماسه ملی ایرانیان و یکی از بزرگ‌ترین حماسه‌های جهان بوده؛ اما همه ارزش و اهمیت شاهنامه به علت موضوع آن نیست؛ بلکه باید دانست که وسعت خیال فردوسی و اندیشه‌های عمیق و توانایی او در هنر شاعری و داستان‌سرایی و آفرینش معانی لطیف در زمینه‌های مختلف از اخلاق و حکمت و تغزل و توصیف و ... و درک درست او از اوضاع زمانه و موقعیت زبان فارسی از دلایل برتری و امتیاز این کتاب بر دیگر آثار است.

آنا: شاهنامه چه پیامی برای انسان‌ها در همه جای جهان دارد؟

هراتیان: شاهنامه با «به نام خداوند جان و خرد» آغاز می‌شود. از همین ابتدا فردوسی می‌خواهد بگوید زندگی باید با خردمندی همراه باشد. در سراسر شاهنامه عشق به زندگی و آسایش و نیکبختی افراد انسانی و پرهیز از آزار دیگران و نفرت از جنگ و کشتار و خونریزی و ویرانگری موج می‌زند.

اساس حماسه ملی ایران بر نبرد جاودانی میان نیکی و بدی و روشنایی و تاریکی است. نیروهای اهریمنی بیداد و دروغ و جادو و فریب و پیمان‌شکنی و بدخویی و ویرانگری و مرگ و نیستی بوده که در وجود دیوان و تورانیان نمایان می‌شوند و فضیلت‌های اهورایی دادگری و مهرورزی و آشتی‌جویی و آبادگری و شادمانی بوده که در وجود پهلوانان ایران پدیدار است.

انتهای پیام/4121/4062/