حل مسائل کلان کشور از طریق پژوهشگران/ حمایت از 440 طرح پژوهشی و 209 طرح پسادکتری در سال 98

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری؛ ایمان افتخاری در اسفند سال 97 با حکم سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، به عنوان رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور انتخاب شد. وی یکی از 50 دانش‌آموخته برگزیده دانشگاه صنعتی شریف در 50 سال نخست فعالیت این دانشگاه است. افتخاری که دکتری ریاضی خود را از دانشگاه پرینستون اخذ کرده، مدتی به عنوان استادیار در دانشگاه هاروارد مشغول به کار بوده است. وی موفق به دریافت جایزه ابوریحان فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در علوم پایه شده است.

افتخاری دانشیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پژوهشکده ریاضی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پژوهشکده ریاضی، سرپرست دفتر ارتباط و هم‌اندیشی با نخبگان در بنیاد ملی نخبگان، معاون پژوهشکده ریاضیات پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پژوهشکده ریاضی، عضو هیئت امنای سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان و مسئول تدوین سند راهبردی سمپاد و عضو هیئتا منای سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان است. در ادامه گفتگوی آنا با رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور را می‌خوانید:
آنا: صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور تسهیلاتی برای پژوهش‌های کرونا محور در نظر گرفته است؟

افتخاری: دو برنامه ویژه در خصوص پژوهش‌های کرونا محور داریم که مورد اول فراخوانی مشترک با آکادمی علوم چین است. از آنجایی که چین نیز به طور جدی با مسئله کرونا مواجه بوده، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در این حوزه کرده و تجربیات قابل اعتنایی در این خصوص کسب کرده است. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور فراخوانی برای 12 طرح بین‌المللی در ابعاد بزرگ تدارک دیده که 6 مورد از آن متمرکز بر موضوع کروناست. برنامه مشترک با آکادمی علوم چین از دو سال قبل پیگیری شده بود اما با توجه به شرایط جدید قرار شد علاوه‌بر 6 موردی که پیش از این تأیید شده بود 6 مورد دیگر در خصوص کرونا نیز به آن اضافه شود. 

صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور از چند هفته قبل فراخوان ملی نیز منتشر کرده که بسیار گسترده است. این فراخون علاوه‌بر مسائل درمانی کرونا(که در حوزه مسائل پژوهشی جای می‌گیرد) مسائل اجتماعی،‌ مسائل روان‌شناسانه مرتبط با بیماری و مسائل آماری را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. در این فراخوان سعی شده تحقیقات به شکل منسجم و حول یک موضوع انجام شوند. شاید این نخستین فراخوان صندوق باشد که حول یک موضوع خاص شکل می‌گیرد، امیدواریم در آینده نیز از این الگو استفاده کنیم. شاید در آینده چند فراخوان دیگر با تمرکز بر چالش خاص تعرف ‌کنیم.

اکثر قالب‌های حمایتی صندوق در خصوص طرح‌های مرتبط با کرونا دو یا بیش از دو برابر طرح‌های معمولی در نظر گرفته شده است تا نگاه ناظرتر و حمایت‌های موثرتری بر محصول نهایی داشته باشیم.   البته باید این نکته را  در نظر داشت که جنس حمایت‌هایی که صندوق حمایت از پژوهشگران حمایت از آنها را وظیفه و رسالت خود می‌داند، مسائل  دیربازده هستند. به عبارت دیگر پژوهش‌های مورد حمایت ما از نوعی نیستند که طی 6 ماه به سرانجام برسند و به جامعه ارائه شوند. با این حال بسیاری از این پژوهش‌ها با توجه به مشکلات و مسائل جامعه شکل می‌گیرند، حل بسیاری از مشکلات و مسائل جامعه نیاز به راه‌حل‌های ریشه‌ای دارد که باید متناسب با آنها پژوهش انجام شود.

راه‌حل‌های عاجل، ریشه‌ای و درازمدت باید در فضای فعلی جامعه پیگیری شود. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور می‌توانست برخی از مسائل را در کوتاه‌مدت حل کند، بسیاری از بزرگان و دانشمندان کشور با صندوق همکاری دارند و در «پویش فراز و فرود زندگی» همکاری کرده‌اند. نگاه این پویش کمک به آرام‌سازی فضای روانی جامعه است. با همکاری این دانشمندان و بزرگان موشن‌گرافی‌های مختلف و تعدادی ویدئو ضبط شده و دو اپلیکیشن نیز برای کاهش استرس و اضطراب طراحی شده است. این اقدامات برای کمک به بازگشت جامعه به حالت سلامت روانی و کاهش استرس صورت می‌گیرد.

آنا: باتوجه به توصیه‌های محدودسازی رفت‌وآمد، آیا صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور تمهیداتی برای انجام کارها به شکل آنلاین اندیشیده است؟

افتخاری: اکثر تعاملات صندوق با پژوهشگران از ابتدا نیز به شکل آنلاین انجام می‌شده است. بزرگ‌ترین چالش ما غربالگری طرح‌ها و پژوهش‌های دریافت‌شده بود. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور سالانه۳ تا ۴ هزار طرح پژوهشی دریافت می‌کند که برای داوری و غربالگری آنها گروه‌های تخصصی از برجسته‌ترین افراد کشور تشکیل می‌شود. نزدیک به ۲۰۰ نفر از دانشمندان کشور در کارگروه‌ها با صندوق همکاری می‌کنند، این افراد کارمندان صندوق نیستند اما در جلسات ماهانه حوزه تخصصی خود شرکت و پژوهش‌ها را ارزیابی می‌کنند.

بزرگ‌ترین چالش حفظ این فضای ارزیابی بود که در حال حاضر تمامی این فعالیت‌ها به شکل مجازی انجام می‌شود. در ابتدا با مشکلاتی مواجه شدیم اما در حال حاضر روند انجام امور به سرعت جلسه‌های گروهی حضوری رسیده است. برای مثال، کارگروه فنی مهندسی دو هفته قبل جلسه‌ای داشت که در آن ۷۰ طرح داوری‌شده را برای تایید نهایی و حمایت شدن بررسی کرد.

بسیاری از فضاهای این چنینی را فعال کردیم و خوشبختانه زندگی در صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور به حالت قبلی برگشته با این تفاوت که حضور از قبل نیز کمتر شده است.

آنا: طرح میثاق به کجا رسید؟

افتخاری: چنین طرح‌هایی به شکل بسته‌های حمایتی مطرح می‌شود که باید فرایند تصویب و آیین‌نامه نویسی را طی کنند. در خصوص طرح میثاق، این فرایندها تا اسفند ۹۸ تقریبا انجام شد. در حال حاضر دریافت برخی گرنت‌ها شروع شده است. فضای پذیرش گرنت‌های بنیان، آغاز، استقرار و میثاق نیز آغاز شده است. مرحله بعدی اداری است که در آن چاچوب مالی و سقف حمایت تصویب می‌شود. دریافت طرح در حال انجام است و مصوبات لازم در خصوص چارچوب مالی و سقف حمایت نیز تا دو هفته آینده انجام می‌شود.

طرح میثاق چیست؟ این طرح با توجه به محتویات بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تدوین شده و مبلغ 10 میلیارد تومان بودجه مستقل برای آن در نظر گرفته شده است. طرح میثاق متمرکز بر علوم پایه و علوم انسانی است و در 6 محور شامل سبک زندگی، خانواده، اقتصاد مقاومتی، گردشگری، فضای مجازی و حقوق شهروندی پروپوزال پذیرش می‌کند. هر کدام از محورهای این برنامه با همکاری نهادهای مختلف انجام می‌شود.

آنا: صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور در سال گذشته چند پژوهشگر پسادکتری را حمایت کرده است؟

افتخاری: در سال گذشته حدود یک هزار و 300 پروژه را حمایت کردیم که شامل چهار رساله دکتری کرسی، 306 رساله دکتریريال 1 رسانه دکتری تفاهم‌نامه‌ای، 143 طرح پسادکتری، 10 طرح پسادکتری کرسی و 54 طرح پسادکتری تفاهم‌نامه‌ای می‌شود. همچنین دو طرح پسادکتری از بنیاد ملی نخبگان به صندوق معرفی شد. همچنین از 48 طرح پژوهشی تفاهم‌نامه‌ای، چهار طرح پژوهشی برای گرنت آغاز و 388 طرح پژوهشی مستقل حمایت شده است. به طور کلی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور از 209 طرح پسادکتری، 329 رساله دکتری، 440 طرح پژوهشی، یک کرسی پژوهشی و یک گرنت پژوهشی حمایت کرده است.

آنا: برنامه‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور برای سال جاری چیست؟

افتخاری: برنامه صندوق با توجه به بازه زمانی باقی‌مانده از  دولت است، بنابراین سعی می‌کنیم برنامه‌ها و طرح‌های سال گذشته را عملیاتی کنیم. برای مثال، برنامه پسادکتری فناوری 6 ماه قبل طراحی شده بود که نخستین مورد آن اواخر اردیبهشت عملیاتی شد. این برنامه با همکاری یک گروه صنعتی فعال در حوزه تایر خودرو صورت گرفته است و آماده دریافت طرح‌ها از پژوهشگران است. ابتدا باید تعدادی طرح دریافت، سپس ارزیابی شود. در مرحله بعد نتایج به گروه صنعتی اعلام می‌شود و درصورت پذیرش، پژوهشگر می‌تواند کار خود را آغاز کند.

این مراحل کاملا روتین است. باوجود این که طرح هنوز کامل نیست و پژوهشگر باید برای تکمیل آن انرژی بگذارد اما با بکارگیری روال صندوق این امور نیز بدون مشکل پیش خواهد رفت. مسئله مهم‌تر این است که در حال مذاکره با تعدادی مجموعه پیشروی دیگر هستیم تا دوره‌های پسادکتری فناوری را گسترش دهیم. از سوی دیگر تنها مشکل جامعه، صنعت تایر نیست. زمانی که به عنوان یک نهاد فرادستگاهی وارد عمل می‌شویم باید حوزه‌های متنوع را در نظر بگیریم. باید حوزه فولاد، پتروشیمی، ارتباطات و ...را بررسی کنیم و مشکلات آنها را شناسایی کنیم و آنها را به نقطه دریافت طرح از پژوهشگران برسانیم.

مسئله دیگر در خصوص شیوع ویروس کروناست که برنامه چالشی برای آن در نظر گرفته شده است. در این برنامه چالش‌های موجود در فضای صنعتی و اجتماعی به صورت مسئله علمی تبدبل می‌شود و  برای حل آنها از دانشمندان و محققان کشور کمک گرفته می‌شود. این برنامه می‌تواند محوریت کرونا داشته باشد اما مسائل کلان دیگری نیز وجود دارد که امیدورایم آنها را نیز در قالب چند فراخوان موضوعی پیش ببریم. یکی دیگر از اهداف حائز اهمیت صندوق، توسعه برنامه پسادکتری است، تلاش می‌کنیم فضای این برنامه شامل استقرار پژوهشگر در مقر گروه صنعتی باشد.

صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور وسیع‌ترین برنامه پسادکتری کشور از نظر تعداد افراد تحت پوشش را دارد. در اکثر مواقع افراد یک تا دو سال از تسهیلات آن استفاده می‌کنند اما همچنان در فضای فاقد کار دائم قرار می‌گیرند. فردی که تا دوره دکتری ادامه تحصیل می‌دهد، در بالاترین سطح پسادکتری و تحت حمایت صندوق قرار دارد و دو سال نیز سابقه پژوهش دارد،  با فضایی روبه‌رو می‌شود که راهی برای استخدام دائم در صنعت یا دانشگاه وجود ندارد.

نگاه صندوق در این خصوص طراحی و راه‌اندازی چند برنامه برای حل این مشکل است. بدین ترتیب پژوهشگر پس از اتمام دوره پسادکتری چند گزینه مختلف پیش رو دارد. دوره پسادکتری فناوری یکی از برنامه‌های صندوق برای حل این مشکل است که به پژوهشگر امکان ورود به فضای صنعتی و کسب تجربه را می‌دهد. برنامه دیگری نیز با بنیاد ملی نخبگان و 13 دانشگاه برتر کشور  داریم تا فضای روشنی در خصوص استخدام دانشگاهی برای افرادی ایجاد کنیم که وارد دوره پسادکتری صندوق می‌شوند.

البته این امر به معنای تضمین استخدام آنها نیست بلکه تمهیداتی برای شکل‌گیری ارتباط مثبت میان پژوهشگران و دانشگاه است. این برنامه تجربه استقرار و کار در محیط دانشگاهی را برای پژوهشگر به ارمغان می‌آورد. وقتی ریاست صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور را برعهده گرفتم، هفت تا هشت برنامه داشتم که اهم آنها را به معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری ارائه کردم. این برنامه‌ها در فرایند چند ماهه‌ای تصویب شد و در حال حاضر در مرحله اجرایی قرار دارد. وقتی که هر کدام از آنها به مرحله نهایی خود می‌رسند، گزارش آن به رسانه‌ها داده می‌شود.

انتهای پیام/4021/