وزارت علوم چتر حمایتی خود را برای انجمن‌های علمی باز نکرده است/ تولید علم و جهش علمی از دانشگاه آغاز می‌شود

به گزارش خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، تولید علم یکی از مسائل مهم و راهبردی برای کشور محسوب می‌شود که عصاره آن می‌تواند از دلِ دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و تحقیقاتی بیرون بیاید؛ یکی از تشکل‌هایی که می‌تواند به موضوع تولید علم ورود جدی پیدا کند، انجمن‌های علمی دانشجویی است که فعالیت آن‌ها کمتر رسانه‌ای می‌شود.
با توجه به اهمیت نقش دانشجویان در توسعه علم و فناوری کشور و توجه کافی نکردن نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت رؤسای دانشگاه‌ها، اساتید، نخبگان و دانشجویان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های انجمن‌های علمی در دانشگاه‌ها بپردازد.
در این گفتگو میزبان حامد رستمی نجف آبادی، عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق دانشگاه مذاهب اسلامی و دبیر سابق انجمن‌های علمی دانشجویی فقه و حقوق هستیم که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید.

تولید علم و جهش علمی از دانشگاه آغاز می‌شود 

آنا: دانشگاهیان چگونه می‌توانند به تولید علم کمک کنند؟

رستمی: بی‌شک تولید علم و جهش علمی از دانشگاه آغاز خواهد شد که مقدمه‌‌ای برای جهش تولید است. مهم‌ترین مرکز علم و فرهنگ در جهان، دانشگاه است که علاوه بر کارویژه‌های علمی، نقش‌ها و کارکردهای مؤثر اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... دارد.

دانشگاه به‌عنوان یک نهاد پیچیده فرهنگی و کانونی مهم، به پیشبرد فرهنگی و اجتماعی جامعه کمک می‌کند و برای بهبود کیفیت زندگی، حفظ و پویایی و نشاط جامعه برای خود نقش و مسئولیت‌هایی قائل است. این نهاد بزرگ اجتماعی و فرهنگی به‌ویژه در عرصه علم و فناوری، جامعه را برای تسلط بر رویدادهای آینده توانمند و مهیا می‌سازد و نه تنها به تولید علم کمک می‌کند بلکه خود نیز تولید علم خواهد کرد.

آنا: نقش انجمن‌های علمی دانشجویی در پیشرفت علمی کشور چیست؟

رستمی: در کشورهای پیشرفته غربی انجمن‌های علمی سازمانی شناخته شده است که به‌صورت جدی روی آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود، چراکه یکی از مهم‌ترین کانون‌های علمی و تأثیرگذار بر تولید علم و روند فعالیت‌های علمی محسوب می‌شوند.

اعضای انجمن‌های علمی دانشجویانی دغدغه علمی دارند که انگیزه و شور و نشاط مضاعف نسبت به دیگر دانشجوها دارند و این دانشجویان مستعد و علاقه‌مند می‌توانند موتور تحرک دیگر دانشجویان و دانشگاه شوند و حتی اساتید خود را فعال کرده و از ظرفیت آن‌ها استفاده کنند تا در پیشرفت علمی کشور سهم بسزایی داشته باشند.

وزارت علوم چتر حمایتی خود را برای انجمن‌های علمی باز نکرده است

آنا: رویکرد نظام آموزش عالی را در خصوص حمایت از انجمن‌های علمی دانشجویی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رستمی: رویکرد وزارت علوم حمایتی نیست و متأسفانه چتر حمایتی خود را برای انجمن‌های علمی باز نکرده است؛ صرفاً تدوین آئین‌نامه و ابلاغ به دانشگاه‌ها به منزله حمایت نیست، بلکه وزارت علوم باید حمایت مادی و معنوی از این انجمن‌ها داشته باشد که بی‌شک سرمایه‌گذاری برای پیشرفت علمی یک کشور خواهد بود.

وزارت علوم باید برای برنامه‌ انجمن‌های علمی بودجه‌ای حمایتی در نظر بگیرد، این انجمن‌ها را با صنعت پیوند دهد، از اعضای انجمن‌ها حمایت و آن‌ها را علاقه‌مند به فعالیت در انجمن‌ علمی کند؛ مثلاً تدارک جلسه با آن‌ها و تکریم این عزیزان، اختصاص دادن بن کتاب و بودجه کمکی برای اقلام دفتر انجمن، می‌تواند آن‌ها را علاقه‌مندتر به فعالیت کند.

البته دانشگاه‌ها نیز با کمک وزارت علوم باید این تجهیزات را مهیا کنند. همچنین مسئولان انجمن‌های علمی وزارت علوم و بانیان آن باید از دل انجمن‌های علمی دانشجویی باشند که سابقاً در آن انجمن‌‌ها فعالیت کرده، مشکلات انجمن‌ها را از نزدیک لمس کرده‌اند و می‌توانند با درک آن‌ها از انجمن‌های علمی حمایت کنند.

آنا: آسیب‌ها و چالش‌های انجمن‌های علمی دانشجویی چیست؟

رستمی: در ایران ارتباطات انجمن‌های علمی تا حدودی در محیط‌های دانشگاهی شکل گرفته است ولی در محیطی بسته صورت می‌گیرد؛ به این معنی که این ارتباط، متأسفانه بیشتر میان اساتید و دانشجویان است که در فعالیت‌های علمی شرکت می‌کنند و بیشتر جنبه آموزش دارد بدین معنا که فقط در محدوده آموزش، ارتباط میان دانشجو و استاد انجام می‌شود.

اما حوزه فعالیت انجمن‌ها فراتر از این است، انجمن‌های علمی ممکن است زمینه‌های فعالیت علمی آنان در موضوع‌های خاص باشد اما می‌توانند در یک محفل علمی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، تبادل اطلاعات داشته باشند و از نوع فعالیت علمی یکدیگر آگاه باشند.

همچنین می‌توانند فعالیت خود را در یک محیط کاملاً علمی نقدپذیر با نگاه کلان‌تر رصد کنند و در فعالیت‌ها و طرح‌های پژوهشی در سطح کلان مؤثر باشند. فقط باید به دانشجویان عضو انجمن‌های علمی اعتماد کرد و آنان را زیر نظر اساتید مجرب، متخصص و متعهد هدایت و سوق داد.

راهکار تقویت انجمن‌های علمی پیوند آنان با نهادهای علمی و صنعت است

آنا: چه راهکاری برای تقویت انجمن‌های علمی در دانشگاه‌ها وجود دارد؟

رستمی: مبنای حمایت از انجمن‌های علمی در صورتی که منجر به گسترش فعالیت‌های علمی شود، آن است که ضرورتاً باید در محیطی ایجاد شود که تبادل و ارتباطات علمی در آنجا گسترده باشد؛ چراکه فرآیند تولید علم نیازمند بستر مناسب و فعال علمی است و این بستر، زمانی مهیا می‌شود که در آن محیط علمی، این دانشمندان و اهل علم و کسانی که فعالیت علمی می‌کنند، به‌طور فعال و گسترده ارتباطات و تعاملات علمی برقرار کنند.

در واقع راهکار تقویت انجمن‌های علمی پیوند آن‌ها با نهادهای علمی، آموزشی و صنعت است و باید در این راستا به این جوانان اعتماد کرد و میدان داد.

لازمه گسترش علم، تجمع و ارتباطات علمی است

آنا: برای اینکه انجمن‌های علمی دانشجویی فارغ از برگزار کردن کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی به تولید علم و حل مسائل کشور از طریق علم روی بیاورند، چه کاری باید انجام دهند؟

رستمی: به‌طورکلی برای گسترش علم و پرسش‌هایی که منجر به پاسخ‌ها و پیشرفت‌های علمی می‌شود، تجمع‌ها و ارتباطات علمی لازم است. به همین دلیل شاهد هستیم که در کشورهای غربی بیشترین تلاش برای گسترش تولید علم، معطوف به ایجاد ارتباطات در قالب‌های مختلف است. انجمن‌ها نباید خود را محدود به دانشکده یا دانشگاه خود کنند، باید افق دید خود را وسیع کنند و با دیگر دانشگاه‌ها و نهادها ارتباط بگیرند.

یکی از بهترین راهکارهای تقویت این ارتباطات، مناظره‌های دانشجویی است که انجمن‌های علمی به‌عنوان بانیان آن می‌توانند وارد عمل شوند و ارتباطات برون‌دانشگاهی خود را تقویت کرده و فضای بیشتری را برای فعالیت کردن فراهم کنند.

مثلاً انجمن علمی گروه حقوق یک دانشگاه علوم اسلامی با انجمن علمی گروه کامپیوتر دانشگاه تهران می‌تواند ارتباط بگیرد و نرم‌افزاری تهیه کنند که مثلاً به مباحث حقوقی کمک کند و به نوعی قانون‌یاب و مشاور حقوقی باشد که گروه حقوق مواد قانونی را در اختیار آن‌ها قرار داده و انجمن علمی کامپیوتر، نرم‌افزارهای آن را طراحی و پشتیبانی کند.

حضور فعال استاد دانشگاه مذاهب اسلامی در انجمن‌های علمی

آنا: درباره دورانی که خودتان در انجمن‌های علمی فعالیت داشتید، توضیح دهید.

رستمی: بنده در سال‌های 1384 تا 1387 عضو شورای انجمن علمی فقه و حقوق دانشگاه تهران و در سال‌های 1388 تا 1392 دبیر انجمن فقه و حقوق مقارن دانشگاه مذاهب اسلامی بودم و فعالیت‌های مختلفی در حوزه انجمن‌های علمی انجام دادیم.

از جمله این کارها می‌توان به ایجاد مجله علمی-تخصصی در زمینه‌های علوم اسلامی، فقه و حقوق با عنوان عدالت اشاره کرد که هنوز آرشیوهای کامل آن موجود است و حتی در تألیف کتب و مقالات، به مقالات آن مجله ارجاع داده می‌شود.

همچنین برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های علمی مسائل کاربردی و روز، ارتباط با نهادهای آموزشی و پژوهشی، روزنامه و جراید، مسابقات کتابخوانی و بازدیدهای علمی از دیگر فعالیت‌هایی است که در زمینه انجمن علمی انجام دادیم و باعث شور و نشاط علمی قابل توجهی میان دانشجویان شد و انگیزه آن‌ها را برای تحصیل و پژوهش مضاعف کرد.

در حال حاضر نیز به نوعی بحث برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نشست‌ها، بازدیدهای علمی، مسابقات کتابخوانی و برگزاری مناظره‌های دانشجویی وجود دارد که با توجه به کمبود بودجه انجمن‌ها و عدم بستر حمایتی مناسب، طبیعتاً در سطح وسیع و تولید علم، دانش و انتشار مقاله و مجله شاید نتواند مؤثر باشد که امید است مورد توجه بیش از پیش مسئولان وزارت علوم قرار بگیرد.

انجمن‌های علمی در ایام شیوع کرونا و حتی پساکرونا می‌توانند وارد عمل شوند، مثلاً انجمن علمی گروه پزشکی برای بحث‌های کمک درمانی و بهداشتی، انجمن علمی گروه مشاوره و روانشناسی با ایجاد بستر مشاوره‌ای و کاهش اضطراب و استرس ویروس کرونا، انجمن علمی گروه حقوق با بحث مسئولیت مدنی و حقوقی مسئولان و دولت در این امر در قبال مردم، انجمن علمی دانشگاه‌های علمی کاربردی با کمک به تولید ماسک و مواد شوینده و همچنین فعالیت‌های علمی و جهادی و معرفی دبیران و اعضای انجمن‌های علمی دانشجویی برای شرکت در کارگروه‌های آموزش عالی برای بحث و تبادل نظر و انتقال دغدغه‌های دانشجویان و مردم می‌توانند مؤثر باشند که این مهم همت انجمن‌های علمی، استقبال و اعتماد مسئولان امر را نیز می‌طلبد.

انتهای پیام/4118/