وندالیسم مجازی؛ حقیقتی انكارناپذیر در شبكه‌‏های اجتماعی

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ چندماهیست کرونا موجب توجه بیشتر مردم به اینترنت و شبکه‏‌های اجتماعی شده و قرنطینه این مهم را تشدید کرده است. این موضوع بازخوردهای مثبتی در حوزه کسب‌‏و‏کارهای اینترنتی و حوزه اطلاع‌‏رسانی و مهارت‌‏آموزی و آگاهی‏‌بخشی داشته است و در این میان شاهد برخی مسائل حاشیه‏‌ای هم هستیم. به‌طور مثال برخی به هر دلیل در این فضا به دیگری توهین و بی‏‌احترامی می‌‏کنند. این موضوع ورای نقد و بررسی یک مسئله در یک کانال تلگرامی یا فضای اینستاگرام و توئیتر و شبکه‏‌های اجتماعی، دارای ابعاد مختلف است.

در نقد، شاید طرفین بحث جسارت‌‏های کلامی در حق هم داشته باشند که با چشم پوشی از آن عبور می‏‌کنند؛ اما گاه شاهد نوعی رفتار سازماندهی شده برای تخریب یک فرد یا مجموعه یا تفکر هستیم. شاید هم این میل به تخریب از سر نادانی باشد؛ اما هرچه هست، پدیده تخریب‏‌گرایی یا همان وندالیسم در فضای مجازی هم خودنمایی می‌‏کند.

کشور در سال‌های اخیر شاهد اعتنای زیاد مردم، گروه‌ها، احزاب و نحله‌‏های مختلف به شبکه‏‌های اجتماعی بوده است. این توجه باعث شده تا ارگان‌‏ها و نهادهای مختلف هم مایل به تجربه فضای مجازی برای بیان ایده‏‌ها، خدمات و دستاوردهای‌شان باشند، همچنان که موضوع کرونا و قرنطینه هم به این مهم دامن زده است، رقابت‏‌های موجود در کشور نیز موجب رونق‌گرفتن انواع فعالیت‏‌های رایج در شبکه‏‌های اجتماعی شد.

فرض کنید فردی به‌واسطه بیماری روحی یا جنون آنی با هیبتی ناشایست در خیابانی ظاهر شود، فردی برای خنده خود و سایران از وی فیلمی بگیرد و بی‌‏اجازه آن فرد، فیلمش را با کمی دستکاری در یک شبکه اجتماعی بگذارد، در این فرض ما شاهد وقوع وندال مجازی هستیم. وندال مجازی با فیلمبرداری و پخش آن، یک جنایت فرهنگی و انسانی را رقم زده است. این وندال‌‏های مجازی مریخی یا خارجی نیستند، همین‌جا اطراف ما هستند. برخی از اینان دوست ما، همسایه ما، همشهری ما، همکار ما و چه بسا گاه اصلاً خود ما هستیم!

به‌كاربردن الفاظ و دشنام‌ها در فضای مجازی به اندازه فضای حقیقی برای صادركننده دشنام و لفظ دارای بار حقوقی است و شخص صادركننده این الفاظ باید در برابر قانون پاسخگو باشد. كاربرد این واژگان علاوه‌بر اینكه نظم عمومی را برهم می‌زند، به‌عنوان جرم قابل پیگیری است كه حتی در قانون و فقه اسلامی برای آن «حد» تعیین شده است.

در ارتباطات اجتماعی، ناسزاگفتن شامل هر نوع سخن زشت و غیرعرف است كه موجب رنجش شخص مقابل شده و تحت تأثیر آن، منفعل شود و جهل در مورد آن موجب می‌شود گاهی به شكل دوستانه بین برخی از افراد جامعه رایج شود.

خدا نكند فردی یا مجموعه‏‌ای، صفحه‏‌ای باز در فضای مجازی داشته باشد، آن‌وقت اگر خطای خواسته یا ناخواسته از وی سر بزند با هجوم بی‏‌امان كاربران روبه‌رو می‏‌شود. عده‏‌ای همیشه در صحنه، آماده كامنت‏‌گذاری در صفحات آن فرد یا مجموعه هستند، حضور آن‌لاین ایشان پرقدرت است. نقل است که درآمد خوبی هم دارند. گویا برخی به اینان پول می‌‏دهند تا به این و آن فحاشی کنند.

وندالیسم مجازی حقیقتی انكارناپذیر در شبكه‌‏های اجتماعی است، بسیاری از وندال‏‌ها یا تخریب‌‏گران دارای اكانت‏‌های تقلبی هستند. اینان به‌شدت سواد رسانه‌ای مخاطبان را تحت تأثیر رفتارهای بی‌‏امان خود قرار می‏‌دهند.

همان‌قدر كه تماشاگرنماها روی سكوی ورزشگاه‏‌ها مورد نفرت همگانی هستند در فضای مجازی نیز این تماشاگرنماها گاه مورد عتاب و سرزنش قرار می‌گیرند. گاهی چهره‌‏های سرشناس مجبور به بستن صفحات خود یا خصوصی‌كردن صفحه می‏‌شوند. وندال‌‏ها دقیقاً آدم‏‌های معمولی هستند با زندگی‏‌های معمولی که نه دزد و نه معتاد هستند. در بسیاری از اینان نشانه‌‏ای از بزه اجتماعی وجود ندارد. آنان قشری هستند که در فضای مجازی قصد تخریب فرد یا مجموعه‌‏ای را دارند و با فحاشی و شایعه‏‌پراکنی و بی‏‌ادبی با وجود داشتن اکانت جعلی می‏‌خواهند با توهین ردپایی از خود به جا بگذارند.

در فهم، تحلیل و مواجهه با این پدیده صرفاً در چارچوب بررسی یک یا چند مصداق نباید عمل کرد. باید این نکته را در نظر داشت که آمارها و گزارش‌های مُتقنی درباره این رفتارهای نامتعارف وجود ندارد و همین امر سبب می‌شود تا همه آنچه مطرح می‌شود فقط در حد یک گمانه‌زنی باشد. افراد در شبکه‏‌های مجازی به علت فضایی که در اختیار دارند، راحت حرف زده و سعی دارند ناشناس باقی بمانند، اینان از لحاظ روانشناسی احساس راحتی و گاه با استفاده از آزادی در چنین فضاهایی، حرف‏‌هایی را به قصد تخریب بیان می‌کنند.

نپذیرفتن تکثر فرهنگی

به باور کارشناسان؛ ساختار فضای مجازی به افراد اجازه می‌دهد که بدون رعایت برخی قواعد، حرف‏‌های خود را مطرح کنند. یکی از مشکلات مهم جامعه ما که در فضای مجازی به این شکل بروز پیدا می‌کند، نپذیرفتن تکثر فرهنگی است. جامعه ما تحمل کمی برای پذیرش افرادی با ارزش‌ها و باورها، اعتقادات و قومیت‌های مختلف دارد و به کوچک‌ترین چیزی که مطابق میل خودش نباشد، واکنش نشان می‌دهد. به‌شدت نیازمند فرهنگ‌سازی برای ارتقای فرهنگ فضای مجازی هستیم در حالی که مسئولان از این موضوع غافلند. فرهنگ‌سازی روندی طولانی‌مدت و در متن جامعه است.

خانواده، مدرسه، گروه‌‏های مرجع، رسانه‌‏ها و صداوسیما نقش پررنگی در فرهنگ‌سازی در این زمینه دارند. این آموزش‌ها را می‌توان در برنامه درسی دانش‌آموزان گنجاند. امید است که جامعه‌‏شناسان به مقوله وندالیسم مجازی توجه خاصی داشته باشند و آن را از منظر علمی بررسی و گزارش‌‏های تحقیقاتی را درباره کمیت و کیفیت آن تهیه و منتشر کنند. پژوهش در این زمینه ضروری است. این مهم را باید یک مسئله پنداشت. نباید به آن به چشم یک پدیده‌ در کنار بسیاری پدیده‌های دیگر در عرصه فضای مجازی نگریست. به بیان دیگر، این رویداد باید از حالت «موضوع» به «مسئله» تبدیل شود.

شاید این رفتارهای نامتعارف وندال‌‏های مجازی، عکس‌العملی خصمانه و کینه‌توزانه و از سر حسادت به برخی از ناملایمات، حرمان‌ها و اجحافات بیرونی و اجتماعی شایع و رایج در جامعه باشد. پیش از هرگونه برخورد سطحی، فردی و قهری این رویداد را باید به مثابه یک پدیده فرهنگی‌ اجتماعی مورد مطالعه قرار داد. توجه به مباحثی مانند سواد فضای مجازی و اخلاق فضای مجازی بتواند تا حدی از بحرانی‌شدن این رویداد بکاهد.

حمیدرضا بی‏‌تقصیر فدافن مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر

انتهای پیام/4103/