نگاه متفاوتی از دولت دوازدهم به مسئله جمعیت نیاز داریم

به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان گروه جامعه خبرگزاری آنا، از جمله مسائلی که در سال‌های اخیر، مسئولان کشور را نگران کرده است، مباحث کمی و کیفی جمعیت است. زیرا ایران جزو کشورهایی است که در سال‌های اخیر با خطر پیرسالی مواجه شده و علارغم راهکارهای متعددی که توسط کارشناسان ارائه می‌شود این بحران روز به روز تشدید می‌گردد.

ایران یکی از کشورهایی است که نرخ جمعیت در آن از تلورانس بالا ولی نامنظمی برخوردار بوده است، نرخ باروری در بسیاری از خانواده‌ها به ۷ فرزند رسید. مطالعات جمعیتی در ایران نشان می‌دهد که این وضعیت ادامه پیدا نکرد و به سرعت جامعه تسلیم فرهنگ فرزند کمتر و زندگی بهتر شد؛ به طوری که با فاصله چند سال نرخ فرزندآوری در ایران به ۱.۶ سقوط کرد، یعنی نرخ فرزندآوری از ۳ برابر نرخ جایگزینی جمعیت به ۱.۶ یعنی زیر نرخ جایگزینی جمعیت یعنی ۲.۱ فرزند رسید.

کارشناسان دلایل زیادی را برای کاهش نرخ فرزندآوری برشمرده‌اند که عمده آن‌ها بر معضلات اقتصادی و فرهنگی اتفاق قول دارند. برخی از جمعیت‌شناسان عدم تعادل جمعیت را بحرانی جهانی می‌أانند اما معتقد هستند که ایران وضعیتی بغرنج‌تر از بسیاری از کشورهای دیگر دارد. زیرا اگر روند فرزندآوری با همین نرخ ادامه پیدا کند در سی سال آینده ایران حتمن پیرسال‌ترین کشور جهان خواهد شد. با توجه به تهدیدهای خارجی و نیاز ایران به توسعه و عدم دستیابی به توسعه‌های رفاه اجتماعی و شبکه درمانی منطبق با نیاز یک کشور پیر سال بحران برای کشور بسیار جدی خواهد بود.

سیر کاهش نرخ فرزندآوری در ایران

براساس اسنادی که مجامع علمی، اماری و بهداشتی ایران مانند سازمان ثبت‌احوال یا وزارت بهداشت ارائه داده‌اند، شیب نرخ فرزندآوری در ایران بسیار سریع بوده است و می‌توان ان را اینگونه شرح داد. سال ۱۳۳۵ ایران با تغییرات فرهنگی و به تبع آن با تغییر روند باروری مواجه شد، تا آن سال‌ نرخ فرزندآوری ۷ فرزند بود. روند کاهشی در نرخ زادو ولد تا سال ۱۳۸۵ ادامه پیدا کرد و نرخ در این سال به دو فرزند یا کمتر رسید. گفته می‌شود خانواده‌هایی که از فرزندآوری به دلایل غیراقتصادی امتناع می‌کردند، قابل توجه بوده است اما آمار دقیقی از ان‌ها در دست نیست. این وضعیت نرخ زادوولد را به ۱.۶ رساند تاجایی که تمام تولدهای سال ۹۷، ۱۲۰ هزار فرزند بوده است.

 این آمار بسیار پایین‌تر از پتانسیل زادوولد در کشور است، زیرا فعالیت‌های تبلیغاتی برای بالا بردن تعداد زادوولد در سال ۹۸ این عدد را به ۱۷۰ هزار نفر و در سال بعد به ۳۰۰ هزار نفر رساند. در واقع ایران از بیش از نیمی از پتانسیل فرزنداوری خود صرف نظر کرده است.

بیشتر بخوانید؛ 

دولت روحانی تمامی شاخص های اقتصادی را با چالش روبرو کرد

دولت سیزدهم در مواجهه با خطر صفر شدن جمعیت چه می‌کند؟

 دلایل اقتصادی در پی دلایل فرهنگی

برخی از محققان بر این باورند که کاهش رشد جمعیت تا سال ۹۰ عمدتا فرهنگی بود و از آن جهت که دولت‌ها از دو برابر شدن جمعیت به طور ناگهانی نگران شدند، فرهنگ زندگی بهتر و فرزند کمتر را ایجاد کردند اما در سال‌های بعد با افت جمعیت جوان کشور مواجه شدند و فعالیت‌های فرهنگی دولت برعکس شد و تمرکز خودشان را بر ترویج فرهنگ فرزندآوری بیشتر گذاشتند، اما مشکلات اقتصادی عدیده در کشور عامل مضاعفی شد بر کاهش فرهنگ فرزندآوری، بنابراین علارغم تلاش‌های دولت و نهادهای حکومتی باز هم نرخ فرزندآوری کاهش پیدا می‌کرد.

 اما کارشناسان دیگری معتقدند که دولت در ۸ سال اخیر علارغم اینکه ادعای آن را داشت که در امر گسترش فرهنگ فرزندآوری مجد است، قلبا قائل به افزایش جمعیت نبود، بنابراین تلاش لازم را برای تحقق این امر نکرد. برخی از این کارشناسان که منتقدان دولت دوازدهم در این امر بودند، فرج را از دولت سیزدهم انتظار داشتند.

دولت دوازدهم نمونه ناکارآمدی در مسئله جمعیت بود

بهزاد خلیلی، کارشناس جمعیت و از منتقدان عملکرد دولت روحانی در مقوله فرزندآوری، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی آنا، در خصوص اقداماتی که دولت سیزدهم می‌تواند انجام دهد، می‌گوید که « اگر دولت جدید بخواهد در حوزه فرزندآوری موفق عمل کند، باید نگاه متفاوتی از دولت قبل به مسئله فرزندآوری داشته باشد.»

خلیلی معتقد است که « دولت روحانی در مسائل فرهنگی گزینشی عمل می‌کرد و مسائل مهمی مانند جمعیت را دستخوش سیاست می‌کرد؛ اگر نیاز به رای داشت این مسائل را پیش می‌کشید و سعی می‌کرد اقبال عمومی از آن کسب کند، برای دولت روحانی جمعیت مسئله‌ای حاشیه‌ای بود، مسائل جمعیت را در کنار مسائلی مانند آزادی کنسرت برای جمعیت مطرح می‌کرد و انتظاری جز رای آوردن از آن نداشت، اما در عمل هیچ نفعی به جامعه نرساند.»

این کارشناس اجتماعی در انتقاد از عملکرد دولت‌ قبل بیان می‌کند که « دولت روحانی سطح گفتمان جمعیت را تنزل داد و نگذاشت نخبگان جامعه در خصوص این مسئله مهم گفتگو کنند، تنزل دادن این مباحث در جامعه سبب شد که به بنیان‌های مهم جامعه مانند خانواده نیز لطمه وارد شود.»

دولت سیزدهم رویکرد به خانواده را اصلاح کند

وی تغییر نگاه دولت سیزدهم در کلان به موضوع خانواده و فرزندآوری را کارگشا می‌داند و می‌گوید « دولت سیزدهم باید رویکردها را نسبت به خانواده اصلاح کند و تا حدی جامعه را به توجه به نیازهای خود بازگرداند، در واقع جریان‌هایی که تاکنون خانواده را برای جامعه تشریح ‌می‌کردند، نمونه تام ناکارامدی بودند.»  

خلیلی اشاره می‌کند که « جمعیت و ارتقای نرخ زادوولد نیاز به همکاری مجموعه حاکمیتی دارد، حل این مسئله بغرنج زوایای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد و هرگز با تلاش یک‌سویه راه به جایی نخواهد رسید.»

با توجه به اظهاراتی که ذکر شد، اگر امروز به جمعیت و عوامل کاهش زادوولد فکر نشود، زمان از دست می‌رود و شکافی که بین نسل‌ها پیش می‌آید کشور را به اضمحلال می‌برد. البته گفته می‌شود که باید به توسعه الگوهای مدیریتی اهتمام ورزید و برخی کشورهایی را مثال می‌زنند که با وجود جمعیت کهن‌سال مشکلات ما را پیدا نکرده‌اند، مانند کشورهای اسکاندیناوی، اما باید توجه کرد که آن کشورها در بازه زمانی ۷۰ سال یا بیشتر به سمت کهن‌سالی رفتند و فرصتی ۷۰ ساله برای ارتقای سیستم مدیریتی و یافتن سازگاری با جمعیت کهن سال داشتندف حال آن‌که ایران برای نیل به این توانمندی‌ها بیش از ۲۰ سال وقت ندارد و تقریبا محال است.

انتهای پیام/۴۱۶۱