زمان وقوع سونامی قابل پیش‌بینی نیست/ احتمال زلزله‌ ۹ ریشتری در منطقه مکران

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، سونامی یا دریالرزه امواجی اقیانوسی با طول موج و دوره تناوب بلند هستند که پس از وقوع زمین‌لرزه و زمین‌لغزش در کف اقیانوس، ایجاد می‌شوند. این امواج می‌تواند صدها کیلومتر پهنا و ده‌ها متر ارتفاع داشته باشد؛ امواجی که سرعت آنها بیشتر از پیمایش یک هواپیماست و پس از رسیدن به ساحل، خسارت مالی و جانی بیشماری به بار می‌آورند.

در ایران نیز خطر سونامی به علت وجود گسل مکران وجود دارد؛ مطالعات نشان داده‌اند سونامی‌ای که توسط این گسل ایجاد می‌شود، می‌تواند سواحل جنوبی ایران را تحت تاثیر قرار دهد به همین دلیل شناخت هرچه بیشتر رفتار امواج سونامی و پیش‌بینی خطر وقوع و اندیشیدن تمهیدات لازم برای کنترل آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در همین رابطه با دکتر عبدالمجید نادری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی گفت‌وگو کرده‌ایم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را مشاهده می‌کنید:

مطالعات جدی پیرامون وقوع سونامی نشده است/ مرگ آبزیان با فعالیت گل‌فشان‌ها

آنا: هم‌اکنون چه عواملی باعث بروز سونامی می‌شوند و آیا احتمال وقوع سونامی در سواحل جنوبی کشورمان با توجه به فعالیت گسل مکران وجود دارد؟ آیا می‌توان زمان وقوع سونامی را پیش‌بینی کرد؟

نادری: مهم‌ترین عامل در بروز سونامی زمین‌لرزه‌های بستر دریا هستند. با این حال، عوامل دیگری نظیر آتش‌فشان‌ها، گل‌فشان‌ها یا زمین‌لغزش‌های زیر دریایی هم می‌توانند به سونامی منجر شوند. اصولا وقوع سونامی در سواحلی نظیر مکران که از نظر زمین‌شناسی به سواحل فعال تکتونیکی معروف هستند، پدیده‌ شایعی است. در منطقه مکران، دو عامل اصلی بروز سونامی زمین‌لرزه و زمین‌لغزش‌های زیر دریایی هستند که در سال ۱۳۲۴ شمسی هر دوی این عوامل موجب بروز سونامی در سواحل مکران، به‌ویژه در سواحل پاکستان شدند. شیب قاره‌ای در دریای عمان به‌خصوص در سواحل کشور عمان بالا است. تجمع رسوبات به روی این شیب‌ها می‌تواند باعث ناپایداری و سقوط آنها به قعر دریا شود و عامل دیگری در بروز سونامی باشد. همچنین سواحل مکران دارای پوشش گیاهی کمی هستند و رسوبات آنها در هنگام بارش‌های سیل‌آسا اغلب به‌راحتی شسته شده و وارد دریا می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

سونامی چگونه شکل می‌گیرد؟

تجمع این رسوبات به روی شیب قاره‌ای در دریا می‌تواند با هر تلنگری حتی با زمین‌لرزه‌های کوچک یا سیلاب‌های ناشی از توفان‌های حاره‌ای ناپایدار شده و باعث بروز سونامی شود. در سال ۱۳۹۲ وقوع زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۷/۷ ریشتر در جنوب غرب پاکستان که در خشکی روی داد موجب بروز سونامی کوچکی در دریای عمان شد. احتمالا دلیل این سونامی زمین‌لغزش زیر دریایی بوده است. امواج این سونامی با ارتفاع کمتر از نیم متر در سواحل کشور عمان ثبت شده است. در حال حاضر زمان وقوع سونامی را همانند زمان وقوع زلزله نمی‌توان پیش‌بینی کرد اما در خصوص مکان‌های احتمالی وقوع سونامی می‌توان پیش‌بینی‌هایی را انجام داد. این مسئله نیازمند مطالعات دقیقی که تاکنون چندان جدی گرفته نشده است.

آنا: آیا منطقه مکران فعالیت آتشفشانی هم دارد؟ در صورت فعالیت آتشفشان چه پیامدهایی به دنبال دارد؟

نادری: مکران فعالیت آتش‌فشانی ندارد اما دارای گل‌فشان‌های بسیاری است که اغلب در بستر دریا قرار دارند و بسیار هم عظیم هستند. معمولا فعالیت این گلفشان‌ها همزمان با فعالیت‌های لرزه‌ای افزایش می‌یابد و می‌توانند به طور مستقل یا به دلیل فعالیت لرزه‌ای موجب بروز سونامی‌ شوند. برخی از گزارش‌ها نشان می‌دهد در اواسط قرن نوزدهم میلادی فعالیت همزمان زمین‌لرزه و گلفشان در مرز میان ایران و پاکستان موجب سونامی شده و به دلیل فعالیت گل‌فشان مرگ آبزیان رقم خورده است. البته تفکیک این که زلزله عامل بروز آن سونامی بوده یا گلفشان مشکل است. در سال ۲۰۱۳ نیز در اثر وقوع زلزله در جنوب‌غرب پاکستان، یک جزیره در برابر سواحل پاکستان از آب سر برآورد که مربوط به گلفشانی است که در همین منطقه قرار دارد؛ این گلفشان در زلزله و سونامی سال ۱۳۲۴ هم از آب سر برآورده بود.

زمان وقوع سونامی به کانون زلزله ارتباط مستقیم دارد

آنا: پیش‌بینی می‌شود در صورت وقوع زلزله و زمین‌لغزش‌های زیر دریایی، در چه زمانی شاهد وقوع سونامی در سواحل جنوبی‌مان باشیم؟

نادری: زمان رسیدن امواج سونامی به سواحل ایران کاملا به کانون وقوع زمین‌لرزه یا محل رخداد زمین‌لغزش بستگی دارد. در حالت عادی و در صورتی که سونامی در اثر زلزله‌ بستر دریا در خیز قاره‌ای رخ دهد، کمتر از ۱۵دقیقه تا رسیدن اولین موج به ساحل وقت داریم که زمان بسیار کمی برای هشدار و مقابله است.

البته مسئله به این سادگی هم نیست. در سال ۱۳۲۴ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۸/۱ ریشتر پس از نیمه شب در اورمره پاکستان رخ داد اما اولین موج سونامی در هنگام اذان صبح و طی اقامه نماز جماعت به مسجد چابهار و کنارک رسید و موج سوم سونامی حدود ساعت هشت صبح منطقه رَمین در چابهار را تحت تاثیر قرار داد.

اینکه چرا در طی زمین‌لرزه ۱۳۲۴ پاکستان این قدر تفاوت بین زمان وقوع زمین‌لرزه و رسیدن امواج سونامی به سواحل ایران وجود داشته به دلیل وقوع زمین‌لغزش‌هایی است که پس از زمین‌لرزه در بستر دریا رخ داده است. همچنین ممکن است امواج سونامی به سواحل کشور عمان برخورد کرده‌ باشند و بازگشت آنها به سواحل ایران موجب تاخیر در رسیدن سونامی به سواحل ایران شده باشد.

آنا: آیا میزان خسارات احتمالی وقوع سونامی برآورد شده است؟ پیش‌بینی می‌شود در صورت وقوع سونامی، کدامیک از سواحل جنوبی کشورمان بیشتر خسارت ببینند؟

نادری: میزان خسارت حاصل از سونامی به عوامل بسیار متعددی بستگی دارد. نخستین عامل مربوط به ماهیت سونامی است. بزرگای زمین‌لرزه، عمق کانونی، میزان جابه‌جایی قائم بستر دریا، عمق دریا در کانون سطحی زلزله، طول منطقه گسست و از این قبیل بزرگی سونامی را مشخص می‌کند. محل وقوع وقوع زمین‌لرزه یا زمین‌لغزش زمان در دسترس تا رسیدن اولین موج سونامی را مشخص می‌کند. هرچه سونامی بزرگ‌تر و زمان هشدار تا رسیدن نخستین موج کمتر باشد، باید انتظار خسارت بیشتری داشت.

عامل دیگر به میزان توسعه‌یافتگی ساحل، میزان سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در ساحل، میزان تراکم جمعیت و نوع زیرساخت‌های ساحلی بستگی دارد. هرچه ساحل پرجمعیت‌تر و زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام شده باشد، خسارت حاصل‌آمده بیشتر خواهد بود. عامل سوم مربوط به آمادگی مقابله با سونامی است. هر چه آمادگی بیشتر و سامانه هشدار سونامی موثرتری داشته باشیم، خسارت سونامی کمتر است. در نظر گرفتن خطر سونامی در طرح‌های توسعه و مدیریت سواحل و ساخت سازه‌های سازگارتر با این پدیده می‌تواند خسارت سونامی را کمتر کند.

بیشتر بخوانید:

سیارک کشنده دایناسورها، بزرگترین سونامی تاریخ را ایجاد کرده است

تاکنون مدل‌سازی‌های متعددی از بروز سونامی در مکران صورت گرفته است و بر اساس سناریوهای مختلف، مناطقی که به زیر آب می‌روند، برآورد شده است. با این حال، گزارشی از برآورد خسارت بر اساس هر یک از سناریوهای ارائه شده، مشاهده نکرده‌ام. با توجه به توسعه منطقه مکران و برنامه‌های دولت برای توسعه هرچه بیشتر آن، باید چنین مطالعاتی انجام شود. اینکه کدام سواحل بیشتر خسارت می‌بیند، کاملا به محل وقوع زمین‌لرزه یا زمین‌لغزش بستگی دارد. از آنجا که مطالعات بسیار کمی درباره منطقه مکران، شناسایی گسل‌های فعال آن و شیب‌های ناپایدار بستر دریا صورت گرفته، پاسخ دادن به این سوال بسیار مشکل است. آنچه می‌دانیم این است که احتمال وقوع زلزله‌هایی با بزرگی بیش از ۹ ریشتر در منطقه مکران محتمل است و بنابراین خطر وقوع سونامی نیز بسیار جدی است.

انتهای پیام/پ