نقد نمایشگاه کتاب به روایت ۳ بانوی نویسنده

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، نمایشگاه کتاب به‌عنوان یک آوردگاه فرهنگی، محل عرضه تولیدات کلان‌ صنعت نشر کشور است. این رویداد فرهنگی می‌تواند آخرین دستاوردهای فکری جامعه ایرانی و تولیدات فرهنگی سایر کشورها را برای همگان به نمایش بگذارد و علاقه‌مندان و دوست‌داران کتاب در آن حضور پیدا کنند. ناشران نیز در طول دوره برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب مخاطب‌شناسی و مسئله‌یابی و برنامه‌های سال آینده خود را به سرانجام می‌رسانند.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یک رویداد بزرگ فرهنگی برای همه اهالی فرهنگ و هنر است و به‌عنوان تفرجگاه فرهنگی و مجموعه‌ای سالم در خدمت همه خانواده‌ها و تمام اقشار جامعه قرار می‌گیرد. با همه‌گیری ویروس منحوس کرونا برپایی نمایشگاه کتاب ممکن نبود، در این میان فضای مجازی به کمک صنعت نشر شتافت و با همه کم و کاستی‌هایی که داشت اما چراغ این رویداد فرهنگی را به خاموشی نسپرد. این رویداد فرهنگی بعد دوسال، از ۲۱ اردیبهشت‌ماه در مصلی تهران برپا شده و تا ۳۱ اردیبهشت‌ماه برگزاری آن ادامه دارد. به همین بهانه به بررسی نکات مثبت و منفی این رویداد فرهنگی با ۳ کارشناس این حوزه پرداخته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

بستری که عدالت فرهنگی را به ارمغان آورد

سی‌وسومین دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همزمان با برگزاری فیزیکی، به‌صورت مجازی نیز فعال است و علاقه‌مندان می‌توانند کتاب‌های موردنظر خود را از سایت مربوطه خریداری کنند، این برگزاری با دو شیوه فیزیکی و مجازی معایب و محاسنی را هم به دنبال دارد. بسیاری از افراد از مناطق محروم یا کم برخوردار امکان حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را پیدا نمی‌کردند اما وجود بخش مجازی برای آن‌ها همچون موهبتی شد که بتوانند از این رویداد فرهنگی بهره گرفته و کتاب‌های مورد نظر خود را انتخاب و سفارش دهند و به صورت رایگان در محل اعلام شده تحویل گیرند. البته یکی از ضعف‌های برگزاری نمایشگاه مجازی این است که بعضی از مناطق کشور ما دسترسی به فضای مجازی و اینترنت ندارند و به همین خاطر پیدا کردن کتاب از طریق این فضا برای آن‌ها مشکل است.

منصوره قنادیان، نویسنده ایرانی در این‌باره معتقد است که «نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند در کنار فروش مجازی، به‌صورت فیزیکی محفلی برای معرفی آثار جدید و نشست‌هایی با حضور صاحب‌نظران این حوزه، تبادل نظر و آرا باشد، بنابراین وجود این دو امر کنار هم می‌تواند به رشد فرهنگی و سطح کیفی فضای کتاب و کتابخوانی کشور کمک بزرگی کند. بسیاری از افراد از نقاط کم برخوردار کشور که امکان حضور در نمایشگاه را ندارند از طریق مجازی می‌توانند کتاب موردنیاز خود را خریداری کنند. یارانه کتاب هم به فروش مجازی تعلق دارد و این خرید آسان را امکان‌پذیرتر می‌کند، از طرفی باید مشکلات توزیع کتاب و پست هم در خریدهای مجازی برطرف شود، ولی برگزاری نمایشگاه فیزیکی و حضور در آن با حال و هوایی که دارد لطف خودش را دارد؛ تورق کتاب‌ها، دیدن آثار برتر و جدید ناشران در کنار فروش مجازی به بالارفتن ارتقای سطح کمی نمایشگاه کتاب کمک خواهد کرد.»

راحله صبوری، نویسنده ایرانی نیز در این‌باره اعتقاد دارد که «وارد شدن به فضای مجازی یکی از محاسن‌اش این است که افراد را به سمتی سوق می‌دهد که بتوانند در یک بستر مناسب و راحت نیازهای خود را رفع کنند. از طرفی با نادیده گرفتن مشکل اینترنت و زیرساخت‌های آن، یکی از بزرگ‌ترین محاسن‌ نمایشگاه مجازی در دسترس بودن کتاب برای عموم مردم است چون خیلی از افرادی که در شهرها و روستاهای دور افتاده هستند نه‌تنها دسترسی به نمایشگاه کتاب ندارند بلکه حتی دسترسی به کتابفروشی هم ندارند و می‌توانند از طریق فضای مجازی کتاب‌های مورد علاقه‌شان را خریداری کنند. این فرصت خوبی برای مدیران فرهنگی است که بستری مناسب برای کتابخوان‌ها فراهم کنند تا همه افراد اجتماع در هر جای ایران به کتاب دسترسی داشته باشند و بتوانند راحت آن را خریداری کنند.»

کتاب‌هایی که در نمایشگاه مجازی ناشناس می‌مانند

نمایشگاه مجازی کتاب با همه فرصت‌هایی که برای صنعت نشر ایجاد کرد اما نقاط ضعفی را هم به همراه داشت؛ نبود تعاملات بین نویسندگان، ناشران و دوستداران کتاب و کتابخوانی از بزرگترین ایرادات این شیوه برگزاری است. با این حال برگزاری نمایشگاه به دو صورت فیزیکی و مجازی می‌تواند به افراد مناطق محروم و کم برخوردار کمک شایانی کند و فروش مجازی مکمل نمایشگاه فیزیکی کتاب باشد.

به گفته وجیهه سامانی، نویسنده ایرانی «مجازی شدن بسیاری از امور زندگی در این دو سال اخیر و به مدد ویروس کرونا از حُسن‌های این دوره بود. دوستان دور از پایتخت، مخصوصاً کسانی که در شهرها و روستاهای محروم و دور افتاده به‌سر می‌برند به لطف فضای مجازی به خیلی از رویدادها،‌ اتفاقات و مسائل مختلف‌ همچون کارگاه‌ها و نشست‌ها و... دسترسی پیدا کردند. نمایشگاه مجازی هم امکان عدالت فرهنگی برابر برای خرید کتاب را برای همه مردم فراهم کرد. اما این شیوه برگزاری نقاط ضعفی هم داشت؛ نمایشگاه فیزیکی، رویداد فرهنگی و آیینی است که مخاطبان به آن‌جا می‌آیند و گرد هم در فضای ادب و فرهنگ نفس می‌کشند، این خودش حس و حال خوبی را برای علاقه‌مندان به همراه دارد، با ناشران مختلف آشنا می‌شوند و ‌کتاب‌های مختلفی را می‌بینند. خیلی از کتاب‌ها ممکن است ناشناس باشند ولی در فضای نمایشگاه حقیقی آن‌ها دیده می‌شوند و مراجعه‌کنندگان از تازه‌های نشر اطلاع پیدا می‌کنند. گرچه در دو سال گذشته ناچار بودیم که به سمت فضای مجازی برویم. اینکه نمایشگاه مجازی و حضوری در کنار هم برگزار شود به نظرم اتفاق خوبی است و کمک می‌کند کسانی هم که نمی‌توانند حضور داشته باشد حداقل محروم از خرید نباشد.»

بیشتر بخوانید:

• نظارت بر ضوابط برگزاری نمایشگاه کتاب مطالبه خود ناشران است/ عریض شدن راهروهای شبستان برای پیشگیری از شیوع کرونا


• نمایشگاه کتاب به اقتصاد کتابفروشی‌های محلی لطمه نمی‌زند


• گلایه کتابفروشان محلی از نمایشگاه کتاب به‌حق است


• بر آثار ارائه شده در نمایشگاه کتاب نظارت مداوم داریم


• کتاب‌سازی عامل افت تولید در صنعت نشر است

نمایشگاه یا فروشگاه؟ مسئله این است...

برخی معتقدند که نمایشگاه کتاب نباید تبدیل به فروشگاه فروش کتاب شود، در این رویداد فرهنگی بایستی تعامل نویسندگان، ناشران و علاقه‌مندان کتاب در اولویت قرار گیرد. افراد مراجعه کننده باید با حضور در نمایشگاه از آخرین اخبار صنعت نشر مطلع شده و با کتاب‌هایی هم که به تازگی چاپ شده‌اند و انواع ترجمه آن‌ها آشنا شوند. سامانی معتقد است که «نمایشگاه کتاب میعادگاهی است که دوستداران کتاب با این محصول فرهنگی دیدار دوباره‌ای می‌کنند و در یک فضای فرهنگی و ادبی جمع می‌شوند، در چند سال گذشته به غیر از دو سالی که درگیر ویروس کرونا بودیم، نشست‌های تخصصی ادبی در نمایشگاه کتاب داشته‌ایم. غیر از بحث فروش، آشنایی علاقه‌مندان با انواع کتاب‌های چاپ شده هم مطرح است. یعنی صرفاً این‌طور نیست که مخاطبان به قصد خرید کتاب می‌روند؛ آن‌ها با حضور در این رویداد فرهنگی با کتاب‌ها، انتشارات و نویسندگان آشنا می‌شوند، به نظر من برگزاری نمایشگاه کتاب اتفاق خوبی است که رخ می‌دهد.»

به گفته صبوری «این رویداد فرهنگی باید محلی باشد که تمام علاقه‌مندان به حوزه کتاب و کتابخوانی به خصوص ناشران و نویسندگان باهم ارتباط گرفته و بهم نزدیک شوند. ناشران می‌توانند در جریان علاقه‌مندی و انگیزه کتابخوان‌ها قرار بگیرند و در جریان کار هم‌دیگر باشند. در واقع نمایشگاه کتاب همانند بازی فوتبال می‌ماند؛ زبان مشترکی برای همه دارد و مردم را با هر سطحی به هم‌دیگر ارتباط می‌دهد. شاید مراجعه‌کننده کتاب‌های مورد نظر خود را در نمایشگاه پیدا کند و حتی آن‌ها را خریداری نکند اما می‌بیند که چند ناشر مختلف چند مدل کتاب مختلف را چاپ کرده‌اند، در حالت عادی چنین فرصتی را پیدا نمی‌کند که در جریان چاپ کتاب‌ها از چند ناشر مختلف باشد ولی این نمایشگاه این فرصت را به مراجعه‌کننده‌ها و افراد علاقه‌مند به کتاب می‌دهد.»

لطمه‌ای به اقتصاد کتابفروشان وارد نمی‌شود

برخی از کارشناسان و اهالی قلم معتقدند که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نمی‌تواند لطمه چندانی به اقتصاد کتابفروشی‌های محلی وارد کند چرا که کل جمعیت ایران به این رویداد فرهنگی نمی‌آیند و زمان برگزاری آن محدود است و فقط دوره کوتاهی را شامل می‌شود. به گفته صبوری «قبل از همه‌گیری ویروس کرونا نمایشگاه بین‌المللی کتاب هر ساله برگزار می‌شد، حدود ۲ تا ۳ میلیون بازدیدکننده برای نمایشگاه کتاب داشتیم که فکر می‌کنم این آمار نسبت به کل جمعیت ایران آن‌قدر نیست که بخواهد لطمه‌ای به کار کتابفروشی‌ها بزند. از سوی دیگر زمان برگزاری نمایشگاه نیز بسیار محدود است، بنابراین این رویداد فرهنگی نمی‌تواند لطمه چندانی به اقتصاد کتابفروشی‌های محلی وارد کند. شاید لازم باشد کتابفروش‌ها یارانه‌ای برای فروش کتاب‌شان داشته باشند تا اگر احیاناً کتابی را به صورت آنلاین به خریدار عرضه کردند ضرری متوجه‌شان نباشد. به هر حال باید این واقعیت را بپذیریم که دنیا دارد به سمت دیجیتال شدن پیش می‌رود و خیلی از امور زندگی ما در حال حاضر در فضای مجازی انجام می‌شود. کتاب هم از این قاعده مستثنی نیست. خرید و فروش کتاب به صورت آنلاین در حقیقت یک کار اقتصادی-فرهنگی است؛ هم یک صرفه‌جویی از بابت سرانه مصرف کاغذ است و هم به راحتی در دسترس علاقه‌مندان به کتاب قرار می‌گیرد.»

اعتراض کتابفروشان حق است

اما در این میان برخی هم اعتقاد دارند که شکایت و اعتراض کتابفروشان در زمان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به جا است چراکه بسیاری از علاقه‌مندان و مراجعان با توجه به تخفیف‌هایی که در این رویداد فرهنگی برروی قیمت کتاب‌ها اعمال می‌شود حتی مایحتاج یکساله خود را هم تهیه کرده و در طول سال نیاز به رجوع به کتابفروشی‌ها نخواهند داشت؛ در این صورت اقتصاد آن‌ها با چالش مواجه می‌شود.

سامانی در این باره معتقد است که «گلایه فروشندگان کتاب را به‌حق می‌دانم؛ به این دلیل که اوضاع اقتصادی مخصوصاً‌ در این یک دهه اخیر آن‌قدر ضعیف شده که عملاً کتاب از سبد خرید اغلب خانواده‌ها حذف شده است، فقط قشر خاصی هستند که هنوز کتاب می‌خرند و می‌خوانند. خیلی از خانواده‌ها هستند که به‌ناچار کتاب را از سبد خرید حذف کرده‌اند چون وسع مالی و اقتصادی‌شان این‌طور اقتضا می‌کند. حالا همان بخش اندکی هم که می‌توانند کتاب بخرند اگر آن‌را از نمایشگاه‌ کتاب خریداری کنند،‌ این کتابفروشان محلی هستند که ضرر می‌کنند و در نهایت چرخه اقتصادی فرهنگی کشور هم آسیب می‌بیند. فکر کنید فردی برود و خرید کل سال خود را از نمایشگاه کتاب که تخفیف هم دارد تهیه کند، دیگر در طول سال اصلاً به کتابفروشی‌ها سر نمی‌زند. البته ناگفته نماند در چند سال اخیر با یارانه‌ها، طرح‌های خرید پاییزی یا بهاره، عیدانه‌ها و بن خرید با کد ملی‌ برای کتابفروشان، اتفاق خیلی خوب و مبارکی است؛ این امر کمک می‌کند تا مردم در طول سال به کتابفروشی‌ها هم مراجعه کنند.»

انتهای پیام/۱۱۰/