بررسی اجمالی تاثیرات پاندمی کرونا بر مدارس، آموزش دانش آموزان و خانواده‌ها

به گزارش خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه جامعه خبرگزاری آنا، محمد صائبی کارشناس ارشد برنامه ریزی امور فرهنگی و اردویی در یادداشتی اختصاصی به خبرگزاری آنا نوشت؛ شیوع پانومی کرونا یا همان کوید۱۹ که موجب ترس هراس تمام مردم دنیا شد، تاثیرات زیادی در زندگی بشر ایجاد کرد که یکی از آن‌ها تعطیلی مدارس و اماکن آموزشی بود؛ باتوجه به این مطلب که مدرسه دومین نهاد اجتماعی آموزش کودک و نوجوان است موجب بروز مشکلات متعددی شده که لازم است.

با طولانی شدن ایام کرونا و احتمال عود و تکرار چنین بیماری‌های مشابه نگاه ویژه و متفاوت‌تری به اهمیت آموزش مدارس باید وجود باشد، زیرا اهمیت آموزش مدارس نقش مهمی در شکل گیری رشد و شخصیت کودکان در آینده خواهد داشت و این یادداشت مروری از روش میدانی با بررسی مقالات چاپ شده فارسی و خارجی در پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی و عمومی انجام شده که نشان می‌دهد این دسته بیماری‌ها موجب کاهش تحرک دانش آموزان، عدم استفاده درست دانش آموزان از فضای مجازی، عدم شرکت دانش آموزان در کلاس درس، کاهش تعامل استاد شاگردی به صورت روبه رو، عدم ارائه نادرست مطالب درسی، عدم مهارت معلمان و آموزگاران از استفاده درست امکانات آموزشی به خصوص اپلیکشن‌های آموزشی، عدم مهارت دانش آموزان در یادگیری مطالب، عدم تشخیص میزان یادگیری، عدم ارائه تکالیف و کاهش نظارت های آموزشی از معایب بزرگ آموزش مجازی در دانش آموزان می‌شود.

در نتیجه متاسفانه در کنار مزایای آموزش مجازی نظیر محدودیت سازی و کاهش احتمال انتقال ویروس ولی آموزش مجازی به دلیل عدم آگاهی دانش آموزان از سوادرسانه‌ای و شرایط سنی دانش آموزان و کنجکاوی، ریسک پذیری و عدم انتقاد پذیری بیشتر شاهد اثرات مخرب آموزشی و کاهش کیفیت آموزش تعلیم و تربیت در مدارس بودیم. که لازم است مدیران و دست اندرکاران بهداشتی با بررسی نیازهای آموزشی و مهندسی مجدد در نحوه آموزش مجازی و اجرای برنامه ترکیبی مجازی و کلاس درس کیفیت آموزش در مدارس را ارتقا دهند، چراکه افزایش کیفیت آموزشی موجب شکل گیری شخصیت و آینده درست در دانش آموزان خواهد شد.

آموزش هر جامعه‌ای نشانی از فرهنگ آن جامعه است، فرهنگی که به طور روز افزونی به سمت جهانی شدن پیش می رود و محیط آموزش یک پیش نیاز مهم جهت درک و اجرای موفق برنامه درسی و عامل تعیین کننده نگرش، دانش، مهارت، پیشرفت، رفتار فراگیران و ایجاد انگیزه برای یادگیری است و درک دانش آموز از آن نقش بسزایی در موفقیت و پیشرفت تحصیلی وی دارد. مدارس زمانی پتانسیل ارائه محیط یادگیری سود بخش را دارند که در آن تعامل بین معلم و دانش آموز، فعالیت‌های یادگیری و یاددهی، تسهیلات فیزیکی خوب و توجه به نیازهای روحی و روانی_اجتماعی دانش آموزان دیده شود. البته حرکت به سوی رویکردهای نوین در آموزش ایجاب کرده است و در حال حاضر بسیاری از موسسات آموزشی جهان از فناوری آموزش مجازی در ارائه دوره‌ها استفاده کنند.
ظهور شبکه‌های ارتباطی گسترده از قبیل اینترنت، در کنار ابزار و امکانات آموزشی پیشرفته، باعث تحول در روش‌های آموزشی شده و این امکان را فراهم کرده است تا بتوان طیف وسیعی از جویندگان علم را در نقاط مختلف و از فواصل دور و نزدیک تحت پوشش آموزشی شبکه در آورد و بدون نیاز به شرکت در کلاس‌های حضوری، آموزش‌های علمی تخصصی را به مرحل اجرا درآورد. این روش آموزشی نوین که از آن به عنوان آموزش الکترونیکی مجازی یاد می‌شود، از پیشرفته ترین روش‌های آموزشی در دنیای امروز است و از انواع فناوری‌های پیشرفته نظیر شبکه های اینترنتی، بانک‌های اطلاعاتی، مدیریت دانش و... و. بهره می‌برد. در این نوع آموزش، محتوای آموزشی از طریق خدمات الکترونیکی ارائه می شود.

آموزش مجازی، نوعی فناوری آموزشی غربی است که بر محور ارزش هایی نظیر فرد محور بودن، یادگیری مستقل خود راهبر و فعال مبتنی است. البته بدیهی است هر جامعه‌ای این نوع یادگیری را متناسب با شرایط خاص اجتماعی و فرهنگی خود بکار می‌گیرد و امروزه آموزش مجازی در شرف تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین روش‌های آموزشی با توجه به آغاز استفاده از این روش‌های مدرن آموزشی در موسسات آموزشی جهان و ایران نیاز به اطلاع از دانش و نگرش دانش آموزان به عنوان مهمترین عناصر سیستم آموزشی به نظر می‌رسد.

آموزش مجازی فرصتی بی بدیل برای رویارویی با محدودیت‌های آموزش حضوری تحقق آرمان آموزش برای همه و زمینه‌سازی برای توسعه پایدار و متوازن در کشور است و عوامل زیادی در فرایند آموزش آموزش مجازی نقش دارند که مهمتر از همه محیط و فضای حاکم بر یادگیری است. محیط یادگیری شامل کلیه شرایط و امکانات فیزیکی روانی عاطفی عوامل فرهنگی و اجتماعی که بر رشد و توسعه یادگیرنده در یک موسسه آموزشی تاثیر می گذارد و در چند سال گذشته چشم‌انداز آموزش جهانی به دلیل گسترش ویروس کرونا شدیداً دستخوش تغییر شده است.

پانومی کرونا دانشگاه‌های ۱۸۸ کشور جهان را به تعطیلی کشانده و یا باعث ایجاد تغییرات جدید در سیستم آموزش عالی آن‌ها شده است و به گزارش یونسکو بیش از یک و نیم میلیارد دانش‌آموز و دانشجو تحت تاثیر پانونی کرونا قرار گرفتند و سیستم آموزش آن هم دستخوش تغییرات شد. تغییراتی که یا به صورت عمومی و دولتی اعمال شده و یا توسط دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ایجاد شده است با تعطیل شدن مدارس و عدم امکان ارائه آموزش دوری امکان ادامه فعالیت‌های آبی در زمینه‌های مختلف از دست رفته و ضرورت ادامه آموزش و پژوهش هر یک از این موسسات را بر آن داشت که راه‌حل‌های جایگزین را بررسی کرده و مورد استفاده قرار دهند.

مدارس کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نبوده و به صورت مشابه با مشکلاتی که سایر مدارس جهان مواجه هستند روبرو شده است و ویروس کرونا چالش بی‌سابقه را به وجود آورده و هنوز ابعاد این چالش به صورت کامل مشخص نشده، اما آنچه بی تردید وجود دارد این است که دانش آموزان، معلمان، خانواده و مدارس از آن تاثیر گرفته‌اند.

رفتن به مدرسه برای دانش آموزان و از نظر اولیای امور، مهم‌ترین ابزار سیاست گذاری عمومی برای فراگیری و تقویت مهارت‌هاست. زمانی که دانش‌آموزان در مدرسه می‌گذرانند، می‌تواند برای آن‌ها بسیار لذت بخش بوده و مهارت‌های اجتماعی و آگاهی‌های اجتماعی آن‌ها را افزایش دهد و از منظر اقتصادی مهمترین مزیت رفتن به مدرسه برای نسل جوان، افزایش توانمندی‌های کودکان و نوجوانان است که در سال‌های آینده و در زندگی کاری آن‌ها خود را نشان می‌دهد.

یک فرد حتی اگر زمان بسیار کمی را در مدرسه گذرانده باشد باز هم از نتایج آن بهره‌مند می‌شود و از سوی دیگر کوچکترین اختلال در این فرآیند تاثیرات ماندگاری در رشد مهارت‌های او دارد. اما سوال اینجاست که آیا راهی هست که با آن بتوان تاثیرات اختلالات آموزشی ناشی از شیوع این بیماری را بر فرایند یادگیری دانش آموزان تخمین زد؟ قطعاً این امر امکان پذیر نیست، چرا که شیوعی به این گستردگی در طول تاریخ بشر سابقه نداشته است و می‌توان با استفاده از نتایج تحقیقات دیگری که در طیف وسیعی از موضوعات صورت گرفته درباره این مسئله اظهار نظر کرد.

فرآیند آموزش چه تاثیری بر خانواده دارد؟

علی رغم ناراحتی برخی از بچه‌ها باید گفت که وقتی مدارس تعطیل می‌شود، آن‌ها برای بازی کردن به خانه نمی‌روند بلکه ایده اصلی این است که روند آموزش در خانه تداوم یابد، به امید اینکه لااقل بخشی از نتایج و آثار حاصل از اختلالات آموزشی ناشی از این بیماری جبران شود. براساس تحقیقات، خانواده‌ها نقش مهم و مرکزی در آموزش دانش‌آموزان دارند و بر این اساس شاید تعطیلی مدارس و آموزش در خانه با نظارت یا توسط والدین دانش آموزان در نگاه اول چیز موثر و مثبتی تلقی شود و چندان بد به نظر نیاید. اما در واقع نقش خانواده‌ها مکمل نقشه مدارس است و به عنوان مثال در مورد درس ریاضی آنچه که دانش‌آموزان در مدرسه یاد می‌گیرند ممکن است درون خانه و توسط والدین یا برخی کارهای زندگی روزانه مثل دادن پول توجیبی یا شمردن اشیا خانه تمرین و تقویت شود و یا درس تاریخی که کودک در مدرسه یاد می‌گیرد در یک سفر خانوادگی به مناطق تاریخی و موزه‌ها تقویت شود. اما اینکه والدین در خانه با کمک ابزارهای آموزشی آنلاین و کلاس‌های آنلاین مدارس بخواهند به کودکان خود چیزی را منتقل کنند و یا به اصطلاح تدریس کنند، بحث دیگری است و اگر برخی از والدین هم بتوانند به خوبی نقش یک معلم را ایفا کنند به این معنی نیست که همه دانش‌آموزان از این فرصت برخوردارند و همه والدین در سراسر جهان تبدیل به معلمان خوبی می‌شوند که جای خالی مدرسه و معلمان حرفه‌ای آن را بگیرند.

بر همین اساس اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم علیرغم همه ساعات لذت بخش، یا خسته کننده، یا گیج کننده‌ای که والدین ممکن است در هنگام آموزش آنلاین کودکانشان و یا تدریس خانگی به آن‌ها تجربه کنند، نمی‌توان این امر را جانشین مدرسه و تدریس حرفه‌ای دانش‌ها و علوم توسط معلمان کرد. در عین حال نکته مهمتر این است که حتی ممکن است بین خود والدین هم در مورد نحوه آموزش و تدریس به کودکان توافق وجود نداشته باشد و یا کاستی‌های دیگری باشد.

نکته مهم که به این عدم توافق دامن می‌زند را می‌توان بر اساس تحقیق شامل مواردی نظیرآنچه در ادامه می‌آید دانست: عدم وجود زمان کافی برای اختصاص دادن به درس و تکلیف بچه‌ها و تدریس به آن‌ها توسط والدین، مهارت‌های متفاوت والدین، منابع موجود (به عنوان مثال همه والدین امکان خرید و توانایی فراهم کردن ابزارهای هوشمند و دیجیتال برای دسترسی به کلاس‌های آنلاین را ندارند) و حتی میزان سواد آن‌ها و یا این واقعیت که به‌هرحال بسیار سخت است که چیزی را که حتی والدین از آن سر در نمی‌آورید را به فرزند خود آموزش دهند.

این تفاوت‌ها میان خود والدین و والدین مختلف وجود دارد و نتیجه این خواهد شد که نابرابری میان یک نسل از جامعه بشری در بهره‌مندی از دانش و مطالب علمی به وجود می‌آید. در حالی که قبلاً فرزندان یک کارگر و یک پزشک به مدرسه می‌رفتند و همه آن‌ها، مطالب درسی یکسانی را براساس استانداردهای آموزشی مشترک فرا می‌گرفتند، حالا سطح متفاوت دانش، تجربیات اجتماعی و سواد مثلا یک کارگر که در خانه به فرزند خود درس می‌دهد یا یک مادر خانه‌دار با سطح سواد والدینی که تحصیلات عالیه دارند، خود را به صورت یک نابرابری عمده و عمیق آموزشی برای نسل بعدی نشان می‌دهد.

تعطیلی مدارس، نهادهای آموزشی و دانشگاه‌ها در سطح جهان نه‌تنها فرآیند تدریس را مختل کرد بلکه این تعطیلی‌ها دقیقا همزمان با برگزاری آزمون‌های دوره‌ای و پایان ترم مدارس بود و در نتیجه بسیاری از این آزمون‌ها یا کنسل شدند و یا به تعویق افتادند. امتحانات داخلی مدارس و در اصطلاح میان ترم هم که شاید از نظر بسیاری دارای اهمیت خاصی نباشد، به دلیل شیوع بیماری کرونا کنسل شدند. اما فراموش نکنیم که هدف از این امتحانات و ارزیابی‌های داخلی و میان ترم کسب اطلاعات و ارزیابی‌ها در مورد نحوه پیشرفت دانش‌آموزان و ارائه آن به خانواده‌های آن‌ها و معلمان است.

از دست دادن این اطلاعات و نتایج این ارزیابی‌ها موجب می‌شود که شناخت معلمان و والدین از مشکلات آموزشی و نحوه عملکرد دانش آموزان مختل شود و همزمان تاثیرات بلند مدتی نیز در رشد علمی دانش آموزان از خود به جای می‌گذارد. برای بررسی این مطلب نیز می‌توانیم به نتیجه تحقیقاتی اشاره کنیم و به طور مثال اندرسن و نیلسن در تحقیق خود به بررسی یک اختلال IT گسترده در سیستم آزمون و ارزیابی مدارس دانمارک می‌پردازند، که به دلیل این اختلال بخشی از دانش آموزان در آن سال نتوانستند در امتحانات شرکت کنند و ارزیابی نمرات آن‌ها از طریق دیگری انجام شد. براساس یافته‌های این تحقیق دانش‌آموزانی که توانسته بودند در این امتحان شرکت کنند، دو سال بعد بیش از ۹ درصد (از مجموع استانداردهای آموزشی کشوری) از کسانی که در آن آزمون شرکت نکرده بودند؛ جلوتر بودند و می‌توانستند بهتر با فضای سوالات امتحانی ارتباط برقرار کرده و در نتیجه نمرات بهتری را در دروس اصلی خود کسب کنند.

نکته اینجاست که براساس این تحقیق دانش‌آموزان محروم بسیار بیشتر از دانش آموزان عادی از این مسئله متاثر شده بودند. از این گذشته مسئله تنها به امتحانات داخلی مدارس و آزمون‌های غیررسمی خلاصه نمی‌شود. به طور مثال در انگلستان به دلیل شیوع بیماری کرونا تمامی امتحانات سراسری و رسمی پایان سال تحصیلی در سرتاسر کشور کنسل شد. این امر هم تقریباً در بسیاری از کشورهای جهان اتفاق افتاده است و یک راه برای جبران این مسئله جایگزینی آزمون‌ها با ارزیابی معلمان و دادن یک نمره تخمینی از نحوه عملکرد دانش‌آموزان است اما برگس و همکاران در تحقیق خود نشان داد که این روش بسیار غیر دقیق و ناکارآمد است و دانش‌آموزان محروم در این زمینه نیز مورد اجحاف قرار می‌گیرند.

یک راه دیگر می‌تواند این باشد که نمرات دانش آموزان با توجه به آزمون‌های قبلی آن‌ها ارزیابی شود. در این صورت دانش آموزی که یکی دو امتحان قبلی خود را خراب کرده‌ اما این بار بیشتر تلاش کرده، به جای یک نمره خوب که جبران کننده نمره‌های بد قبلی اوست، یک نمره متوسط و یا حتی بد براساس میانگین آزمون‌های قبلی خود دریافت می‌کند و دانش آموزی که امتحانات قبلی خود را خوب داده اما این بار تلاشی نکرده براساس میانگین‌ها نمره بهتری می‌گیرد. در پژوهش دیگری نتیجه بلندمدت این ارزیابی‌ها این خواهد بود که دانش‌آموزان در رفتن به سطوح بعدی آموزش و رفتن از متوسطه اول به دوم یا از راهنمایی به دبیرستان هم دچار سرخوردگی می‌شوند و هم بار علمی لازم را به دست نمی‌آورند و در عین حال از فرصت‌های برابر تحصیلی نیز محروم می‌شوند.

از سوی دیگر این اختلالات آموزشی در بعضی از کشورها به نفع دانش‌آموزان تمام شده و به عنوان مثال در کشور نروژ تمامی دانش آموزان سال آخر دبیرستان براساس تصمیم نظام آموزشی این کشور مستحق دریافت دیپلم شناخته شدند، بدون اینکه آزمونی را داده باشند و البته این هم بسته به میزان کیفیت نظام آموزشی نیز هست که در ظرف سال‌های گذشته چگونه بار علمی دانش‌آموزان را به سطح مطلوب رسانده است. به عنوان یک نمونه دیگر می‌توان به تحقیق مورین اشاره کرد و آن‌ها در تحقیق خود نشان دادند که تعطیلی امتحانات پایان سال دبیرستان‌های فرانسه در سال ۱۹۶۸ میلادی که به دلیل شورش‌ها و تظاهرات جوانان، دانش‌آموزان و دانشجویان اتفاق افتاد؛ باعث شد که بازار کار این کشور جهش بهتری را تجربه کند.

در آموزش عالی نیز بسیاری از دانشگاه‌ها امتحانات حضوری را تعطیل کرده‌اند و به جای آن از آزمون‌های آنلاین استفاده می‌کنند. این آزمون‌ها هم برای معلمان و هم دانش‌آموزان چیز جدیدی بود و امکان تقلب در آن و خطای محاسبه هم بیشتر است و نمره‌های بالاتر فارغ التحصیلان دبیرستان یا دانشگاه‌ها تاثیر مستقیمی بر درخواست کاری دارد که آن‌ها برای بازار کار تهیه می‌کنند. اما این ارزیابی‌های غیردقیق که به دلیل شیوع بیماری کرونا نظام آموزشی را به چالش کشیده، هنگام فارغ التحصیلی و اقدام برای جذب در بازار کار نیز مشکلات خود را نشان خواهد داد، چیزی که به گفته فردریکسون هم میزان حقوق و هم فرصت‌های شغلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و همزمان از نظر زندگی فردی و اجتماعی نیز تبعات سنگینی را در پی خواهد داشت.

سال تحصیلی جاری دانش‌آموزان و دانشجویان به شدت تحت تاثیر شیوع بیماری کرونا یا کووید ۱۹ قرار گرفت. آن‌ها دچار شدیدترین اختلال آموزشی طول تاریخ بشر شدند و در عین حال از نظر آزمون‌های پایان سال تحصیلی و ارزیابی نهایی نیز مشکلات عدیده‌ای را پشت سر گذاشتند و از لحاظ اقتصادی نیز بخش‌های عمده اقتصاد جهانی در یک رکود قرار گرفته که فشارهای مالی وارد بر خانواده‌ها را تشدید کرده است. برای دانشجویان یا دبیرستانی‌هایی که فارغ التحصیل می‌شوند و می‌خواهند وارد بازار کار شوند، این امر مسئله بغرنجی است که باعث می‌شود آن‌ها مشاغلی با حقوق پایین تر را قبول کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که تبعات این امر می‌تواند برای تازه واردان به بازار کار دارای تاثیرات منفی بلند مدت تری باشد.

تعطیلی جهانی مدارس و مراکز آموزشی باعث شده که در روند یادگیری دانش آموزان اختلالات عمیق و غیرقابل جبرانی روی دهد. از سویی دیگر در روند ارزیابی‌های دانش‌آموزان نیز مشکلات جدی روی داده و در عین حال، سطح کیفی این ارزیابی‌ها نیز به نحو چشمگیری تنزل پیدا کرده است. اما برای کاهش اثرات منفی این وضعیت چه کار می‌شود کرد؟ در گام اول، مدارس نیازمند منابع و توجه اضافی هستند تا بتوانند اثرات این تعطیلی‌های طولانی مدت را بر کیفیت آموزشی دانش آموزان و در ابعاد مختلف به حداقل رسانده و مدیریت کنند.

وقتی که مدارس دوباره باز شدند این منابع اضافی باید به صورت هدفمند هزینه شود. اینکه این منابع چگونه مصرف می‌شود و چگونه بر دانش‌آموزانی که بیشترین تاثیر را از این وضعیت متحمل شده‌اند، متمرکز می‌شود جای کار و تحقیق دارد و در اصطلاح خودش پرسش مهمی است که باید ذهن سیاست‌گذاران حوزه آموزش را به خود معطوف کند. از سوی دیگر با توجه به اهمیت عامل ارزیابی و امتحان در فرایند یادگیری مدارس، باید به جای تعویق یا کنسل کردن امتحانات، راه‌های موثرتری را برای برگزاری دقیق اما مبتنی بر دستورالعمل‌های بهداشتی پیدا کرده و به اجرا درآورد. برای فارغ التحصیلان دبیرستانی یا دانشگاهی نیز سیاست گذاران باید سیاست‌هایی را در دستور کار قرار دهند که از ورود آن‌ها به بازار کار حمایت کند تا از انباشت بحران بیکاری در اقتصاد کشورها جلوگیری شود.

انتهای پیام/۴۱۷۲/