بایدها و نبایدهای دیپلماسی علمی در تعامل با همسایگان/ غرب از تقویت همکاری فناورانه ایران در منطقه نگران است

گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ هشت کشور ایران، عراق، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، کویت، عمان، قطر و بحرین که به دلیل قرار گرفتن در سواحل خلیج‌فارس همسایه هستند به‌شرط برخورداری از روابط سیاسی مستحکم و خدشه‌ناپذیر با استفاده از منابع انرژی، معدنی و انسانی خود خواهند توانست از آن‌چنان توان فناوارنه‌ای برخوردار شوند که هیچ‌یک از مراکز دیگر در هیچ جای دیگر جهان نتواند با آن‌ها رقابت کند.

البته حساب ایران را به گواهی مستندات علمی و تاریخی باید از دیگر کشورهایی که نامشان برده شده جدا کرد. ایران فقط صاحب منابع زیرزمینی ازجمله نفت و گاز و مواد معدنی نیست بلکه ایران با داشتن نیروی انسانی بسیار مستعد و زیرساخت‌های مناسب که همگی تحت تحریم و فشار قدرت‌های غربی به‌دست‌آمده‌اند می‌تواند هرگونه همکاری دوجانبه یا چندجانبه با کشورهای حوزه خلیج‌فارس را با کمترین وابستگی به بیگانگان رقم بزند.

ایران ازنظر جمعیت و منابع در منطقه اول است و تقریباً نیمی از مساحت خلیج‌فارس و همه نقاط راهبردی و حساس این وسعت آبی در کنترل ایران است. همین‌که ایران در طی چهار دهه تحریم و فشار غربی‌ها توانسته در بسیاری از زمینه‌های علمی و فناوری به خودکفایی برسد یا از وابستگی خود به‌شدت بکاهد می‌تواند گنجی گران‌بها برای دیگر کشورهای منطقه تلقی شود.

تلاش بی‌وقفه بیگانگان برای محقق نشدن همکاری علمی بین ایران و همسایگان

ایران از بابت نظامی نیز به توانمندی‌های تولیدی و عملیاتی بسیار عظیمی دست‌یافته است و هرگونه پیمان اقتصادی و سیاسی با تهران به‌منزله برخورداری از حمایت یک کشور قدرتمند با توان تهاجمی و تدافعی کم‌نظیر معنی می‌شود. این موضوعات تا قبل از ورود کشورهای استعمارگر به منطقه بخشی از تفکر روزمره همه مردم منطقه بود اما با وابستگی سیاسی و امنیتی سران ضعیف کشورهای منطقه به استعمارگران در دوره‌های پیشین وابستگی سیاسی و نظامی آن‌ها به بیگانگان اقتصادی و تکنولوژیکی هم شد و به‌تدریج این استعمارگران غربی بودند که جای ایران را در اذهان مردم منطقه گرفتند.

وقتی در سال ۱۹۶۸ حزب کارگر که در لندن حاکم بود تصمیم گرفت که از متصرفات انگلیس در غرب آسیا تا سال ۱۹۷۱ خارج شود دوره جدیدی در مناسبات ملل منطقه کلید خورد. تولد کشورهایی ازجمله امارات، قطر، بحرین و کویت در سال ۱۹۷۱ رخ داد. از قبل هم که عمان در سال ۱۹۲۰ به استقلال رسیده بود و حکومت عربستان سعودی هم در سال ۱۹۳۲ تشکیل شده بود. عراق به‌عنوان مهد تمدن در منطقه در سال ۱۹۵۸ به‌عنوان جمهوری عراق حکومت جدید تشکیل داد. این تاریخ‌ها نشان می‌دهند که عمر استقلال این هفت ‌کشور بین ۵۰ تا یک‌صد سال است اما به‌هرحال به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای که خیلی زود حاکمانش با حیله‌گری‌های سیاسی دولت‌های استعمارگر روبرو می‌شوند تابه‌حال توانسته‌اند از تجربیات مدیریتی مناسبی در سطح کلان بهره‌مند شوند.

اگر اوضاع روابط سیاسی و به‌تبع آن اقتصادی بین هشت کشور حوزه خلیج‌فارس به‌گونه‌ای دگر بود نمایشگاه رویداد گام دوم (عصر امید) که از هشتم تا یازدهم خردادماه در مصلای تهران برگزارشده بود می‌توانست به جذب سرمایه دست‌کم یک میلیارد دلاری بینجامد

بدون شک پیشینه تاریخی یک ملت گنجی است که به‌سادگی به دست نمی‌آید اما خب در دنیای مدرن کشورهایی هم هستند که تاریخ استقلالشان همان‌گونه که در برخی از کشورهای عرب خلیج‌فارس شاهدیم عدد دهان‌پرکنی نیست ولی به دلیل ثروت‌های خدادادی ازجمله منابع انرژی توانسته‌اند به‌سرعت از بابت اقتصادی رشد کنند. این کشورها حتی با بهره‌گیری از نیروی انسانی کشورهای دیگر به‌ویژه غربی‌ها توانسته‌اند در سطوحی ابتدایی و حتی میانی فناوری هم حرف برای گفتن داشته باشند.

در سال‌های میانی دهه ۱۹۷۰ میلادی بود که حکومت پهلوی تلاش کرد که هشت کشور حوزه خلیج‌فارس را در قالب یک پیمان نظامی دورهم جمع کند که به دلیل اختلافات کهنه این امر محقق نشد. با خروج انگلیس از منطقه شکل جدیدی از قطب‌بندی قدرت در منطقه شکل گرفت. ایران به دلیل قدمت و برخورداری از ارتش قوی‌تر به همراه عربستان مشترک برقراری نظم در منطقه را به عهده گرفتند. البته عراق هم کشوری قوی و ثروتمند بود اما بیشتر به سمت اتحاد جماهیر شوروی سابق متمایل بود.

حدود دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران یعنی در سال ۱۹۸۱ بود که ۶ کشور حوزه جنوبی خلیج‌فارس (عربستان، کویت، قطر، امارات، بحرین و عمان) شورای همکاری خلیج (فارس) را تشکیل دادند. در آن زمان عراق به دلیل نزدیکی به اتحاد جماهیر شوروی سابق و داشته زاویه با ۶ کشور شورای همکاری برای عضویت در این شورا دعوت نشد.

بیشتر بخوانید:

سلطان عمان درصدد رفع اختلافات کشورهای عربی با ایران است

عربستان خواستار موضع کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در قبال ایران شد

کشورهای همسایه به «مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای در خلیج فارس» بپیوندند

رد اتهامات وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه

شورای همکاری از همان ابتدای کار با ایران وارد چالش شد. اولین موضوعی را هم که مطرح کردند جزایر سه‌گانه تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی بود که از بابت تاریخی متعلق به ایران بودند اما مدتی در زمان استعمار انگلیس بخشی از شیخ‌نشین‌هایی بودند که در سال ۱۹۷۱ باهم متحد شدند و امارات را تشکیل دادند. از سوی دیگر مردم بحرین به دلیل اینکه در همان سال ۱۹۷۱ با زد و بند بین سران قبایل در بحرین و استعمار انگلیس از ایران جدا شده بودند نوعی حس قرابت با ایران داشتند که این مسئله باعث نگرانی سران منامه شده بود و ای مقامات هرگونه ابراز علاقه به ایران را جرم می‌شمردند.

در اواخر سال ۱۹۸۰ میلادی بود که رژیم بعثی عراق به خاک ایران تعرض کرد و جنگی هشت‌ساله را به ایران تحمیل کرد. همه اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس به‌جز عمان از بغداد حمایت کردند. بعدها همین رژیم بعثی عراق به کویت حمله کرد.

منظور از بیان این موضوعات این است که روابط بین این هشت کشور بسیار پیچیده و با فرازوفرودهای غیرقابل‌تصور بوده است. همه این خصومت‌ها که بسیاری از آن‌ها از زمان استعمار به ارث رسید ه این هشت کشور همسایه را تا توانستند از بابت سیاسی و امنیتی در مقابل هم قرار دادند تا زمینه هرگونه ارتباط معنی‌دار اقتصادی، فناورانه، فرهنگی، و. علمی به حداقل برسد و جایی مناسب برای حضور بیگانگان در منطقه فراهم شود.

ایران از همان ابتدای استقرار جمهوری اسلامی بر برقراری روابط دوستانه و برادرانه با هفت‌کشور دیگر حوزه خلیج‌فارس تأکید داشت اما خب فضای ایران هراسی که رسانه‌های غربی به کمک دولت‌هایشان ایجاد کرده بودند که هنوز هم به قوت خودش باقی است اجازه نداد که گام اول خوب برداشته شود.

تعامل سیاسی هشت کشور حوزه خلیج‌فارس از آن‌چنان اهمیتی برخوردار است که قدرت‌های غربی به آب‌وآتش می‌زنند تا یک زمینه درگیری جدید بین آن‌ها به‌ویژه بین هفت‌کشور دیگر با ایران ایجاد کنند تا ائتلافی سیاسی بین این کشورها صورت نگیرد و همچنان غرب شریک فنی و علمی این کشورهای عربی باقی بماند

بسیاری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که توانمندهای زیرساختی و علمی و نیز نیروی انسانی ماهر ایران در چهار دهه گذشته به‌قدری رشد کرده است که به‌جرئت می‌توان گفت که در صورت سرازیر شدن سیل سرمایه‌گذاری از سوی کشورهای ثروتمند حوزه جنوبی خلیج‌فارس می‌تواند نبض اقتصاد جهان را به دست بگیرد. درست با پیدایش طرز تفکر اولویت همکاری منطقه‌ای بر همکاری با دوردست‌ها بود که غرب آسیا در چهار دهه گذشته روی خوش به خودش ندید تا هرگونه فرصتی برای همکاری علم-پایه در منطقه از میان برداشته شود.

اگر اوضاع روابط سیاسی و به‌تبع آن اقتصادی بین هشت کشور حوزه خلیج‌فارس به‌گونه‌ای دگر بود نمایشگاه رویداد گام دوم (عصر امید) که از هشتم تا یازدهم خردادماه در مصلای تهران برگزارشده بود می‌توانست به جذب سرمایه دست‌کم یک میلیارد دلاری بینجامد. تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان در این رویداد که با حمایت مالی دانشگاه آزاد اسلامی از مرحله ایده و طرح به تولید رسیده بودند به‌قدری شگفت‌انگیز بودند که هیچ سرمایه‌گذار عربی نمی‌توانست در مقابل آن‌ها مقاومت کند. بسیاری از تولیدات این شرکت‌های دانش‌بنیان و بسیاری از ایده‌های نو واقعاً ناب بودند یا حداکثر مشابه خارجی آن‌ها فقط در آمریکا یا در آلمان بودند. این یعنی گنجی که نه در اروپا یافت می‌شود و نه در شرق دور.

البته دستگاه دیپلماسی کشور در تلاش است تا زمینه عادی‌سازی روابط با عربستان به‌عنوان رقیب اصلی در منطقه را مساعد کند. تابه‌حال پنج دور مذاکره صورت گرفته، زمینه حضور زائران در حج تمتع فراهم شده و دیپلمات‌های ایرانی برای حضور در مقر دائمی سازمان همکاری اسلامی در عربستان هستند. اگرچه هنوز بحث در خصوص بازگشایی سفارت عربستان در تهران مطرح نشده اما خب ایران از این اقدام استقبال کرده است.

تمرکز تهران بر همگرایی علمی – تکنولوژیکی در منطقه غرب آسیا

در خصوص جنگ یمن هم که در مارس ۲۰۱۵ شروع شد و ائتلافی نظامی به رهبری عربستان و امارات به یمن حمله‌ور شدند تا به ادعای ریاض تهدید گروه‌های تحت حمایت ایران (انصارالله) را از بین ببرند هم ایران اعلام کرده است که از آتش‌بس حمایت می‌کند و خواستار ادامه آن است. این جنگ در یمن یکی از محل‌های تیرگی روابط بین ایران و عربستان بوده که به حمد خداوند در حال جمع‌وجور شدن است.

آن‌گونه که واضح است دستگاه دیپلماسی ایران روابط نزدیکی با قطر و عمان دارد. در بسیاری از موارد ازجمله روند مذاکرات هسته‌ای در سال‌های قبل و بعد از توافق هسته‌ای برجام در سال ۲۰۱۵ شاهد بوده‌ایم که مقامات مسقط و دوحه نقش میانجی بین ایران و غرب را بر عهده داشته‌اند.

یک موضوع دیگر که باعث تیره شده روابط سیاسی بین ایران و برخی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس شد پیوستن بحرین و امارات به طرح عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی بود. یعنی اینکه محل درگیری سیاسی ایران که از قبل با امارات بر سر جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس بود با عادی شدن روابط بین تل‌آویو و ابوظبی تشدید شد. خوشبختانه عربستان شاید به خاطر باتجربه‌تر بودن از امارات و بحرین و شاید به دلایل دیگر به عادی‌سازی روابط با عربستان روی نیاورده است.

موضوع این است که تعامل سیاسی این هشت کشور حوزه خلیج‌فارس از آن‌چنان اهمیتی برخوردار است که قدرت‌های غربی به آب‌وآتش می‌زنند تا یک زمینه درگیری جدید بین آن‌ها به‌ویژه بین هفت‌کشور دیگر با ایران ایجاد کنند تا ائتلافی سیاسی بین این کشورها صورت نگیرد و همچنان غرب شریک فنی و علمی این کشورهای عربی باقی بماند.

انتهای پیام/۴۱۵۵/