ایران و انقلاب صنعتی چهارم

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، از آنجایی که عموماً فناوری در کشورهای درحال‌توسعه به عنوان یک کالای وارداتی عرضه شده است، در اغلب مواقع ملاحضات کشور مقصد مورد توجه طراحان قرار نمی‌گیرد.

تسهیل ارتباطات یعنی اینکه در کسری از ثانیه می‌توانید با دورترین نقطه‌ زمین ارتباط برقرار کنید، تولید از طریق فرآیندهای اتوماسیون یه معنای اینکه با مکانیزه کردن صنایع، نیاز به نیروهای متخصص کاهش یافته است و زنجیره عرضه‌ محصولات از طریق سازوکارهای مبتنی بر رایانش ابری و رایانش شناختی نوعی یکپارچه‌سازی اتوماسیون را در تمام سطوح زندگی یک شهروند طبقه‌ متوسط در پی داشته است.

ما به لطف فناوری‌هایی همچون اینترنت اشیا، رایانش ابری، واقعیت مجازی و هوش مصنوعی در آستانه‌ انقلاب صنعتی چهارم قرار داریم. انقلاب صنعتی چهارم در کشوری مانند ایران به طور اخص مجموعه‌ای از ویژگی‌های مثبت را به همراه دارد که برای مثال می‌توان به بهبود کلی کیفیت زندگی اشاره کرد.  به دلایل مختلفی سرویس‌هایی که دو سه دهه است در کشورهای توسعه‌یافته عرضه می‌شدند امروزه و فقط طی همین سال‌های اخیر به لطف هوش مصنوعی در کشور ما رواج یافته‌اند. برنامه‌هایی مانند بانکداری الکترونیکی، تاکسی هوشمند، سفارش محصول آنلاین، پرداخت غیرحضوری و ... از این دسته‌اند.  

همچنین قابل پیش‌بینی است که انقلاب صنعتی چهارم در  ایران موانع کارآفرینی را کاهش دهد. فاصله‌ بین محیط‌های آکادمیک و صنایع در ایران دهه‌هاست که به یک روند ثابت تبدیل شده است و دانشگاهیان در بسیاری از مواقع، امکانات کافی را برای پیاده‌سازی و توسعه‌ی ایده‌های خود در دسترس نمی‌بینند، پس یا به ناچار باید برنامه‌های خود را در خارج از کشور پیگیری کنند و یا ایده‌های مترقی خود را کنار بگذارند و خود را با زیرساخت‌های موجود تطبیق دهند. انتظار می‌رود این مانع بزرگ برای مخترعان و دانشگاهیان با فناوری‌های جدیدی مانند چاپگر سه‌بعدی یا ابرکامپیوترها کاهش یابد.

 برای کشوری با اقتصادی شبه‌دولتی مانند ایران، تحلیل جریان‌های اقتصادی کاری ظریف و دشوار است.  دستیاران یادگیری ماشین سریع‌تر، دقیق‌تر و ارزان‌تر از دستیاران انسانی عمل می‌کنند و موانعی مانند محدودیت‌های زمانی و هزینه‌های جانبی را ندارند. 

این موارد را بگذارید کنار این واقعیت که به جز کلان‌شهرهای ایران، در روستاها و شهرهای کوچک از آسمان‌خراش‌ها، کافه‌ها و اِلمان‌های زندگی لاکچری شهری خبری نیست و وضعیت مناطق محروم هم پر واضح است بنابراین در چنین شرایطی فناوری متاورس امکان ورود عده‌ کثیری از افراد را به یک دنیای مجازی باورپذیر فراهم می‌کند و نمونه‌ی فیزیکی‌اش شاید هرگز قابل تحقق نباشد. باید در نظر داشت بحث فقط  هم سر رویاپردازی نیست یک هنرمند ایرانی که مرکزنشین نباشد شانس کمی برای پیشرفت در عرصه‌ هنر دارد ولی همین فرد به لطف متاورس می‌تواند آثار خود را در حراج‌های بین المللی عرضه کند.

اما بیایید انقلاب صنعتی چهارم را از نمایی دیگر ببینیم. پیش‌بینی‌ها حکایت از این دارد که در سال‌های آتی در حالی که تقاضا برای کارگران بسیار ماهر و ابرمتخصص بالا خواهد رفت، نیاز به نیروی کار با مهارت‌های پایین‌تر به تدریج به صفر خواهد رسید. اگرچه کشور ما از نظر کمّی در بین یکی از تحصیل‌کرده‌ترین کشورهای جهان قرار می‌گیرد اما در عمل به دلیل فاصله‌ بین دانشگاه و صنعت، این نیروی تحصیلکرده در بسیاری مواقع فاقد مهارت‌هایی ابتدایی‌اند. ناگفته نماند این چالش حتی برای کشورهای توسعه‌یافته نیز وجود دارد و آنها نیز با بیکاری‌های گسترده مواجه خواهند شد، اما تفاوت در این است که ما احتمالاً در تأمین آن نیروی ابرمتخصص دچار مشکل خواهیم شد.

موضوع دیگر بحث امنیتی است. وقتی امنیت به صورت فیزیکی باشد ما می‌توانیم یک فرد درشت‌اندام را جلوی هر دری بگذاریم تا از دسترسی غیرمجاز جلوگیری کند. اما در انقلاب صنعتی چهارم قرار است همه چیز متصل به‌هم باشد، بنابراین خطر هک شدن داده‌ها و دستکاری در آنها یا امکان بهره‌برداری از آنها برای اهداف مخرب بسیار بالاست. به نظر می‌رسد در این زمینه کشورهایی بیشتر آسیب ببینند که از نظر فنی و زیرساختی کمتر برای تغییرات ناشی از پیشرفت فناوری خود را آماده کرده‌اند. در حقیقت به زعم نگارنده، اگر دیر بجنبیم، باید خود را به طور روزافزونی آماده‌ی شنیدن خبرهای وحشتناکی کنیم که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از نقض امنیت داده هستند.

ناگفته پیداست که ماهیت حریم خصوصی نیز به ویژه با افزایش استفاده از ابزارهای تجزیه‌وتحلیل داده‌ و برنامه‌های یادگیری ماشین به چالش کشیده خواهد شد. به دلایل متعددی، ایرانی‌ها تمایلی به استفاده از پلتفرم‌های و شبکه‌های اجتماعی داخلی ندارند و با پیشرفت‌های حوزه‌ی یادگیری عمیق، خطر استفاده و دستکاری داده‌های عمومی و به کارگیری آنها در جهت منافع شخصی افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد. به عنوان یک نمونه، در سال ۲۰۱۸ مشخص شد داده‌های شخصی میلیون‌ها کاربر فیس‌بوک بدون رضایت خودشان توسط شرکت مشاوره بریتانیایی کمبریج آنالیتیکا جمع‌آوری می‌شده و عمدتاً برای تبلیغات سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بدون هیچ شک و تردیدی این تنها مشتی نمونه‌ی خروار از سوء استفاده‌های داده‌ای است که برحسب تصادف درز پیدا کرده و وضعیت در واقع وخیم‌تر از این است.

در نهایت ما چه بخواهیم و چه نخواهیم در حال ورود به یک عصر جدید هستیم، عصری که طرفداران فناوری آن را  انقلاب صنعتی چهارم می‌نامند. این رخداد به طرق مختلف، ما و جامعه‌یمان را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد و شیوه زندگی و کارمان را تسهیل خواهد کرد، اما باید هوشیار بود چرا که اگر از الان خود را برای این عصر آماده نکنیم، زیر چرخ‌های بُرنده‌اش رنده خواهیم شد.

یادداشت از نوید فرخی، مولف کتاب «علم برای آن‌ها که از علم گریزان‌اند»

انتهای پیام/۴۱۴۴