اقتصاد دانش‌بنیان؛ از پارک‌های علم و فناوری تا بازار سرمایه

گروه اقتصادوکارآفرینی خبرگزاری آنا - فهمیه اکبری‌صحت: گذر جهان از نسل چهارم اقتصاد به نسل پنجم در دورانی که نوآوری حرف اول را می‌زند، موجی از تغییرات را به ارمغان آورده است. بدون شک این ایده‌های نو هستند که می‌توانند فرصت‌های بزرگ اقتصادی را برای تمامی کشور‌ها به وجود آورند. همان‌طور که در سیاست‌های دولت و بیانات مقام معظم رهبری بارها اشاره شده است، یکی از راهکارهای اصلی برای تحقق اقتصاد مقاومتی و رشد اقتصادی در برنامه‌های توسعه‌ای کشور، اقتصاد دانش‌بنیان است. طبیعتاً بستر اقتصاد دانش‌بنیان،‌ ظهور ايده‌ها و بعد تجاری‌سازی ایده‌ها خواهد بود. عاملی که در سال‌های گذشته به عنوان نقطه ضعف شاهد آن بودیم، این روزها به مرور در حال ترمیم است.

**نقش پارک‌های علم و فناوری در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان

 از قدمت فعالیت برخی پارک‌های علم و فناوری بیش از ۲۰ سال می‌گذرد. ایده‌های بسیار زیادی در این پارک‌ها متولد شدند و در مراحل رشد توسعه  قرار گرفتند. بعد از آن ایده‌ها به سمت مراکز رشد و شرکت‌های شتاب‌دهنده حرکت کردند. با تمام نقدهایی که بر پارک‌های علم و فناوری وارد شد، اما باز هم این مراکز به محل رشد ایده‌ها تبدیل شدند. واقعیت این است که از دل همین پارک‌ها، ایده‌های بسیاری به فرصت‌های اقتصادی مهم تبدیل شده‌اند. همینطور مراکز رشد و شرکت‌های شتاب‌دهنده‌ای وجود دارند که به برخی از این ایده‌ها فرصت رشد و حمایت مالی می‌دهند؛ اما طبیعتاً ظرفیت آنها محدود است. مهم‌ترین بخش چرخه سرمایه‌گذاری در مسیر رشد، سرمایه‌گذاری در بخش مخاطره‌پذیر است. این موضوع نیاز به ابزارهای لازم دارد. متأسفانه نبود ساختار منسجمی برای سرمایه‌گذاری، ایده‌ها را به خطر می‌اندازد.

در بسیاری دیگر از کشورهای دنیا برای تکمیل این چرخه و فرآیند از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود. آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد به این شکل است که،‌ ایده‌ها وارد پارک‌های علم و فناوری می‌شوند. عموماً این ایده‌ها در دانشگاه‌ها شکل گرفته‌ و بعد از آن به سمت مراکز رشد می‌روند از طریق venture capital fund مورد حمایت مالی قرار می‌گیرند و توسعه پیدا می‌کنند، پس از آن یا وارد بورس می‌شوند و یا به اصطلاح به یک تکنوکر فروخته می‌شوند. ما مراکز رشد را داشتیم. ایده‌های بسیاری هم هر روز در دانشگاه‌ها متولد می‌شد؛ اما مراکزی که از آن به عنوان  venture capital fund  یاد می‌شود به صورت جدی و با ساختار صحیح در کشور وجود نداشت. به همین دلیل بسیاری از ایده‌ها از بین می‌رفتند و یا برای جذب سرمایه‌گذار، ‌ایده‌پردازان داخلی از venture capital fund خارجی استفاده می‌کردند. به همین دلیل هم بسیاری از ایده‌های ما در کشورهای دیگر به عنوان یک ایده موفق مورد سرمایه‌گذاری قرار گرفته و به نتیجه می‌رسید که می‌توانست این ایده‌ها در کشورمان توسعه پیدا کند؛ بنابراین برای ایجاد این حلقه مفقوده،‌ تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه یک نیاز جدی برای اقتصاد کشور بود.

**نقش صندوق‌ها در پرورش ایده‌ها و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان

صندوق‌های جسورانه می‌توانند عمومی و خصوصی باشند؛ اما بر اساس مقررات موجود  این صندوق‌ها،‌ صندوق‌هایی با ساختار عمومی هستند. طبیعتاً این صندوق‌ها می‌توانند فرآیند و یا حلقه مفقوده  سرمایه‌گذاری در ایده‌های نو را  در کشور تکمیل کنند و بدیهی است که در مرحله بعد از سرمایه‌گذاری مخاطره پذیر اگر موفقیتی برای آن ایده‌ها باشد، ما می‌توانیم شاهد حضور شرکت‌هایی شکل گرفته از ایده‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه  و یا اینکه شاهد چند برابر قیمت، معامله شدن شرکت‌های شکل گرفته بر اساس ایده‌های دانش‌بنیان توسط سرمایه‌گذاران نهادی کشور باشیم.

**اقتصاد دانش‌بنیان بازار سرمایه را متحول می‌کند!

هم اکنون اگر فروش برخی از شرکت‌هایی را که در همین فرآیند در بازارهای مالی دنیا توسعه پیدا کرده‌اند، ملاحظه کنید، مشاهده می‌کنید برخی از این شرکت‌ها فروشی چند برابر درآمدهای نفتی کشورمان را دارند. ما تکیه بر نعمت‌های خدادادی کرده‌ایم و بیشتر منابع درآمدی کشور حاصل از فروش نفت است. ایده‌های دانش‌بنیان فرصتی را در اقتصاد کشور مهیا می‌کنند که بر پایه تکنولوژی استوار است که ما سال‌ها از آن غفلت کرده‌ایم. اگر این فرآیند درست انجام شود به طور قطع چند مزیت به وجود می‌آید. قطعاً به شتاب‌دهی نرخ رشد اقتصاد کشور کمک شایانی خواهد کرد و در حفظ منابع خدادادی و امکان استفاده بلند مدت‌تر از آن‌ها هم مؤثر است. با توجه به اینکه افراد کشور ما از متوسط ضریب هوشی بالاتری در دنیا قرار دارند، این امکان وجود دارد که برای کشور مزیت رقابتی ایجاد شود و طبیعتاً مورد چهارم که مورد بسیار مهمی است،‌ از خروج افراد خلاق و صاحب ایده و کارآفرین جلوگیری می‌کند و کارآفرینی قابل توجهی در کشور ایجاد می‌شود. در برخی از شرکت‌هایی که در سال‌های گذشته بر مبنای فناوری تأسیس شده‌اند، بیش از ۸۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم کار می‌کنند. در صورتی که ما در کشورمان تمرکز را برای ایجاد اشتغال روی توسعه کارخانه‌ها نهاده‌ایم که این موضوع بسیار سرمایه‌بر است و نیاز جدی به منابع طبیعی فراوان دارد لذا تشکیل و توسعه این نهاد و سرمایه‌گذاری در ایده‌ها می‌تواند منافع ذکر شده را  در پی داشته باشد.

**صندوق‌های جسورانه؛ تامین مالی دانش‌بنیان

صندوق‌های جسورانه توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند، دلیل اینکه احتمال می‌رود این صندوق‌ها از موفقیت بالاتری برخوردار باشند این است که تفکر بخش خصوصی در آن حاکم است. شاید یکی از دلایلی که این چرخه ابتر باقی مانده این است که معمولاً فرآیند رشد و توسعه ایده‌ها که توسط دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی اداره می‌شدند و طبیعتاً در آن نهادها فرصت تصمیم‌گیری با کندی قابل توجهی نسبت به بخش خصوصی مواجه بود. اما در روش جدید،‌ صندوق‌ها ساختار تصمیم‌گیری خواهند داشت که این ساختار نظیر یک شرکت خواهد بود. سرمایه این صندوق‌ها توسط بخش خصوصی تأمین می‌شود و این صندوق‌ها طبیعتاً دارای یک هیئت‌ مدیره و کمیته سرمایه‌گذاری خواهند بود و افراد صاحب ایده با مراجعه به این صندوق‌ها ایده خود را معرفی خواهند کرد و در صورتی که مدیران آن صندوق تشخیص بدهند که ایده،‌ ایده‌ای است که شانس بالای موفقیت دارد، در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. المان‌هایی برای سنجش موفقیت ایده وجود دارد. فرض بر این است که صندوق‌های جسورانه توسط افراد حرفه‌ای مدیریت می‌شود و در کمیته سرمایه‌گذاری افرادی حضور دارند که خودشان تجربه موفق تجاری سازی ایده را داشتند. افرادی که وارد این حوزه می‌شوند با افراد حرفه‌ای مواجه می‌شوند که قبلاً تجربه داشتند پس به درستی ایده‌ها بررسی می‌شود و سرعت سرمایه‌گذاری بالاتر می‌رود؛ اما باید توجه داشت که مهم‌ترین دستاورد شکوفایی ایده‌ها در کشور بالا رفتن میزان اشتغال است.