معضلی به بزرگی گرمایش جهانی با گازهای گلخانه‌ای/ شاید ادامه زندگی در برخی نقاط سیاره آبی ناممکن شود!

به گزارش خبرنگار گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا،  تغییر اقلیم شامل هر گونه تغییراتی است که از رخداد‌های آب و هوایی تأثیرات بیشتر و طولانی‌تری دارد که یکی از مهم‌ترین مشکلات اکولوژیکی قرن ۲۱ محسوب می‌شود. تغییر اقلیم اثرات قابل توجهی بر منابع آب، خاک، سیلاب‌ها و فرسایش خاک می‌گذارد. بارزترین پیامد آن در سراسر جهان افزایش درجه حرارت و تغییر الگو‌های بارش است که باعث گسترش بیابان‌زایی و خشکسالی‌های پیاپی شده است.

فعالیت انسان‌ها در تشدید اثر تغییرات اقلیمی بسیار مهم است، زیرا بشر به‌دنبال توسعه صنعت و شهرنشینی است و این مسئله موجب گسترش کانون‌های تولید کربن دی‌اکسید و سایر آلاینده‌ها می‌شود. همچنین، تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین یکی از بزرگترین خطراتی است که اکوسیستم زمین و حیات ما انسان‌ها را تهدید می‌کند. بسیاری از حوادث اقلیمی را نمی‌توان صرفا پدیده‌ای ناشی از رخدادهای طبیعی دانست. تحقیقات مختلف محققان نشان می‌دهند که فعالیت‌های انسانی از جمله استفاده از سوخت‌‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در گرم شدن سطح زمین، اقیانوس‌ها و جو تاثیر زیادی داشته است. بر اساس چهارمین گزارش هیئت بین دولتی تغییر آب و هوا (IPCC)، علت اصلی افزایش دمای کره زمین در طول ۲۵۰ سال گذشته، بیش‌ از ۹۰ درصد مربوط به فعالیت‌های بشر بوده است.

تجمع بیش از حد گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین حیات را به خطر انداخته است

گرمایش حاصل از افزایش گاز‌های گلخانه‌ای یکی از بزرگترین معضلاتی است که بشر در زندگی امروز با آن مواجه است. دی‌اکسید کربن، اکسید نیتروژن متان، کلروفلوئوروکربن‌ها، هیدروفلوئوروکربن‌ها و پرفلوئوروکربن‌ها این گازها هستند که تابش‌هایی با طول موج بلند ساطع شده از زمین را جذب و مانع از سرد شدن کره زمین می‌شوند. در صورت عدم وجود این گازها، دمای زمین بسیار سردتر از زمان کنونی شده و مکانی غیر قابل زیست می‌گردید. از طرفی تجمع بیش از حد این گاز‌ها بر اثر استفاده از سوخت‌های فسیلی سبب گرمایش بیش از حد کره زمین و نابودی انسان‌ها و هزاران گونه گیاهی و جانوری می‌شود.

تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های افراطی بشر با چنان سرعتی تمام نقاط کره زمین و زندگی میلیون‌ها انسان را تحت تاثیر قرار داده که طبیعت حتی فرصت بازسازی و متعادل سازی اقلیم خود را نیافته است. بیابان‌زایی، خشکسالی، آتش سوزی، کمبود و بحران آب، از بین رفتن جنگل‌ها، آلودگی آب، هوا و خاک، افزایش سرعت ذوب یخ‌های قطبی و بالا آمدن آب دریا‌ها و اقیانوس‌ها و ... منجر به مهاجرت بسیاری از ساکنین کشور‌های درگیر به مناطق کم خطر شده است. بنابر ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، در سال ۲۰۲۳ با وجود روند فعلی، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای که عامل اصلی گرمایش زمین محسوب می‌شوند، حدود ۳.۵ میلیارد تن بیش از حدی خواهد بود که جامعه بین‌المللی در پیمان اقلیمی پاریس بر سر آن توافق کرده است.

شاید ادامه زندگی در زمین ناممکن شود!

بنابر نظر کارشناسان، اگر اقدامی برای کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای انجام نشود، متوسط دمای زمین تا سال ۲۱۰۰ حدود ۵ درجه سلسیوس افزایش می‌یابد. این پدیده، ادامه زندگی در بسیاری از مناطق کره زمین را ناممکن کرده و بر تعداد آوارگان اقلیمی اضافه می‌شود. از اثرات تغییرات اقلیمی می‌توان به تاثیر آن در چرخه آب نیز اشاره کرد. چرخه آب تعادل حساسی از بارش، تبخیر و همه مراحل بینابینی است. افزایش دما میزان تبخیر آب را در اتمسفر افزایش می‌دهد که نتیجه آن افزایش ظرفیت جو برای نگاه داشتن آب خواهد بود. افزایش تبخیر ممکن است در بعضی مناطق خشکسالی و در مناطق دیگر منجر به افزایش بارندگی شود. با افزایش دما، انسان‌ها و حیوانات نیاز بیشتری به آب برای سلامتی و حفظ بقا خود پیدا می‌کنند.

بسیاری از فعالیت‌های مهم اقتصادی، مانند تولید انرژی در نیروگاه‌ها، پرورش دام و افزایش محصولات غذایی نیازمند آب است. مقدار آب موجود برای این فعالیت‌ها ممکن است با گرم شدن زمین کاهش یابد. اوضاع هنگامی که رقابت برای منابع آب افزایش می‌یابد، بدتر می‌شود. کیفیت آب همچنین در مناطقی که بارندگی افزایش یافته، تغییر می‌کند. افزایش بارش سنگین می‌تواند مشکلاتی را برای زیرساخت‌های آب به دلیل حجم آب زیاد در سیستم‌های فاضلاب و تصفیه آب به وجود آورد. منابع آب شیرین در سواحل در معرض خطر بالا آمدن سطح آب دریا قرار دارند. هنگامی که سطح آب دریا افزایش می‌یابد، آب شور به مناطق آب شیرین حرکت می‌کند. این امر باعث افزایش نیاز آب به منابع آب شیرین یا حذف نمک از آب می‌شود.

آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین

تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین بر تمام ابعاد زندگی بشر اثر داشته و هر کدام از این تاثیرات مانند زنجیری بهم متصل هستند که یکدیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

کاهش دگرگونی اقلیمی؛ شامل فعالیت‌هایی‌ است که اندازه یا میزان تغییرات اقلیمی در دراز مدت را محدود می‌کند. این راهکار معمولا کاهش تداخل فعالیت‌های انسانی‌ با پدیده تغییرات اقلیمی‌ است. کاهش مستمر ممکن است با افزایش ظرفیت چاهک‌های کربن همراه باشد. در عوض، تطابق با پدیده گرمایش جهانی‌ اقدامات انجام شده برای مدیریت اثرات احتمالی از گرم شدن کره زمین است. ساختن خاکریز‌ها در مقابل افزایش سطح دریا از جمله مثال‌های نامبرده خواهد بود.

سازگاری با تغییر اقلیم؛ تطابق با اثرات اقلیمی است. به گونه‌ای که نه تنها خسارتی وارد نکند بلکه منجر به فرصت نیز شود. حتی اگر تولید گازهای گلخانه‌ای در آینده نزدیک نیز تثبیت شود، باز هم تغییر آب و هوا و اثرات آن تا چندین سال باقی‌ خواهد ماند. بنابراین نیاز به راهکار تطابق با پدیده تغییرات اقلیم ضروری است. سازگاری با تغییرات اقلیم به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه از اهمیت زیادی برخوردار است. ظرفیت و پتانسیل تطابق برای انسان به طور یکنواخت در سراسر مناطق مختلف و جمعیت‌ها توزیع شده است. این در حالی‌ است که کشور‌های در حال توسعه، ظرفیت انطباقی کمتری در مقایسه با کشور‌های توسعه یافته دارند.

برای ظرفیت تطبیقی عواملی چون سطح رفاه و سلامتی‌، تکنولوژی، تحصیلات، دسترسی به منابع، مدیریت و مسائل سیاسی - اجتماعی، تاثیر به سزایی دارد. همچنین، مسائلی‌ چون گسترش جمعیت، کاهش منابع و فقر باعث افزایش فشار برای بسیاری از جوامعی هستند که می‌خواهند با این امر مقابله کنند. هزینه‌های اقتصادی برای تطابق با پدیده تغییرات اقلیم به احتمال زیاد میلیون‌ها دلار سالانه در چند دهه آینده خواهد بود. هرچند که مقدار دقیق آن معلوم نیست. کشور‌های کمک کننده سالانه صدها میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۰ از طریق صندوق آب و هوای سبز برای تطابق با پدیده تغییرات اقلیم به کشور‌های در حال توسعه اهدا کرده‌اند.

وضعیت ایران در رابطه با تغییرات اقلیمی؛ مطالعات نشان می‌دهد که افزایش دمای زمین بیشترین تاثیر را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا داشته است و همچنان در آینده بیشترین خسارت زیست محیطی و صدمات اقتصادی را بر اثر گرمایش جهانی مشاهده خواهد کرد. در ایران مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته و آسیب پذیری محیط زیست آن بیشتر است. افزایش 0/32 درجه‌ای دما و کاهش 9 میلی‌متری بارش‌ها به‌ویژه برف در هر دهه طی نیم‌قرن اخیر، محدودیت منابع آبی اعم از آب‌های سطحی و زیرزمینی، افزایش روزهای داغ در نتیجه افزایش توالی بروز امواج حرارتی به‌ویژه در جنوب شرق کشور، افزایش تعداد بارش‌های سنگین و سیل آسا و روزهای بسیار سرد در شمال غرب کشور، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌‎ها، کاهش سرانه ذخایر آبی کشور، افزایش تعداد کانون‌های گرد و غبار داخلی، کاهش مساحت جنگل‌ها براثر جنگل تراشی یا آتش‌سوزی، افزایش میزان فرسایش خاک، بروز خشکسالی و وقوع فرونشست و فروچاله در اغلب دشت‌های کشور، تشدید روند کاهشی تراز آب دریای مازندران و اثر آن بر زیست بوم مناطق ساحلی ... در حال تداوم است.

بر اساس تحقیقات موسسه علوم جوی و تغییر اقلیم دانشگاه زوریخ، ادامه روند تغییرات آب و هوایی در عرض تنها یک قرن می‌تواند بسیاری از کشورها را غیر قابل سکونت کند. افزایش دما، افزایش تبخیر، رطوبت بالا و وزش بادهای گرم به‌ویژه در مناطق کم ارتفاع ساحلی از جمله در سواحل ایران، بارندگی در این مناطق غیر قابل تحمل خواهد شد. در ایران پیش‌بینی شده بندرعباس و بندر ماهشهر شاهد وقوع گرمای طاقت‌ فرسا در دهه‌‌های آتی باشند. این معضلات نه تنها براثر تغییرات اقلیمی رخ داده، بلکه با دستکاری انسان‌ها به شدت روند افزایشی پیدا کرده است. تداوم این روند می‌تواند منجر به مشکلات اقتصادی و اجتماعی شود.

ظرفیت تطبیقی؛ یک عامل مهم در تشخیص آسیب‌پذیری است. در مباحث تغییرات اقلیمی، ظرفیت تطبیقی بسیار نزدیک به مفاهیمی چون سازگاری، توانایی مقابله با استرس، ظرفیت مدیریت، ثبات، استحکام و انعطاف پذیری می‌باشد. ظرفیت تطبیق یک سیستم یا جامعه نشان دهنده توانایی آن در تغییر ویژگی یا رفتار خود در مقابله با تنش‌های خارجی موجود یا پیش‌بینی شده است. IPCC ظرفیت تطبیقی را پتانسیل یا توانایی یک سیستم، منطقه یا جامعه برای وفق دادن با اثرات تغییرات آب و هوایی در نظر دارد. ظرفیت تطبیقی از کشوری به کشور دیگر و از جامعه‌ای به جامعه دیگر و بین گروه‌های اجتماعی و افراد مختلف، متفاوت است. تجزیه و تحلیل آسیب‌پذیری شامل شناسایی تهدید‌ها در کنار انعطاف پذیری است. به عبارت دیگر نوعی پاسخ سیستم و توانایی آن برای شناسایی فرصت‌ها و مقاومت در برابر عوامل و اثرات منفی‌ تغییرات زیست محیطی‌ است. هرچقدر میزان سرمایه مردم بیشتر، آسیب پذیری آن‌ها به مراتب کمتر خواهد بود. بر عکس این مسئله نیز صادق است، یعنی‌ هر چه میزان از بین رفتن سرمایه‌های مردم بیشتر شود، ناامنی‌ آن‌ها بیشتر خواهد شد.

پایش روند تغییرات اقلیمی با فناوری‌های نوین؛ برای مدیریت بهینه کاهش دمای زمین و سازگاری با تغییرات آب و هوایی، استفاده از فناوری نوین فضایی سنجش از دور و پایش آن‌ها در وسعت جهانی، بسیار ضروری است. به کار گیری ابزارهای سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای جهت مدیریت منابع طبیعی از جمله مدیریت منابع آبی، حفظ جنگل‌ها، کنترل فرسایش خاک، اصلاح الگوی مصرف، تغییر و اصلاح الگوی تولید محصولات کشاورزی به ‌سمت محصولات با آب‌بری کمتر، استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و ... می‌تواند در کاهش روند سرعت گرمایش زمین و سازگاری با آن ما را یاری کند.

انتهای پیام/110/