گنج‌های به‌جامانده عرصه دوبله/ آن‌ها که رفتند، آن‌ها که ماندند

به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری آنا، پنجم آبان، جلال مقامی را به عنوان یکی از پیشکسوت‌های عصر طلایی دوبله از دست دادیم. عصر و نسلی که از آن چهره‌هایی همچون خسرو خسروشاهی، ابوالحسن تهامی نژاد، منوچهر والی‌زاده، نصرالله مدقالچی؛ و بسیاری از هنرمندان عرصه دوبله (که همچنان زنده‌اند) رشد کردند و بالیدند. چندی پیش هم منوچهر اسماعیلی را با دوبله و گویندگی بیش از هزار و ۵۰۰ اثر از دست دادیم.

این نگرانی همیشه برای ما وجود دارد که جایگزینی برای این صدا‌های ماندگار پیدا نخواهد شد. مرحوم مقامی هم در گفت‌وگویی این نگرانی را بیان کرده بود: «بگذارید واقعیت را بگویم که با ادامه روند فعلی چند سال آینده شاهد این اتفاق خواهیم بود که دوبله ایران از جایگاه رفیع خود را به سطح نازلی برسد.»

از جمله بیشترین دوبله او برای رابین ویلیامز در فیلم‌های «خانم داوت فایر»، «جومانجی»، «ویل هانتینگ خوب»، «مرد دویست ساله»، «بی‌خوابی» و ... بوده است. او به جای عمر شریف در فیلم‌های دکتر ژیواگو و لورنس عربستان نیز حرف زده است. صدای مقامی در چند سریال ماندگار از جمله مینی سریال «ارتش سری» در نقش سرگرد آروین برانت، سریال «پوآرو» در نقش آرتور هستینگز «دستیار پوآرو»، سریال «شرلوک هولمز» در نقش دکتر واتسون. دوبله منحصر به فرد او در سریال «لبه تاریکی» یکی از شاهکار‌های مقامی به شمار می‌رود.

بیشترین چیزی که از مقامی به یاد داریم مربوط به سریال «هشدار برای کبرا ۱۱» است که انتشار اولیه آن سال ۱۹۹۶ بود که ۲۶ فصل حتی تا همین اواخر ادامه یافت و مقامی دوبله چند سری آغازین این سریال را به عهده داشت.

این استاد برجسته با اجرای برنامه «دیدنی‌ها» در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰، زمانی که تلویزیون فقط دو شبکه داشت، به شهرت رسید.  زنده‌یاد مقامی چند ماه کمتر از یکسال از فوت همسرش، رفعت هاشم‌پور (پیشکوت عرصه دوبله)، پس از بیماری و سکته مغزی و ناتوانی در تکلم، انگار این دنیا چندان برایش دیدنی نبود و رفت تا به راه بپیوندد.

روزگار می‌گذرد و جبر زمانه باعث می‌شود با رفتن هرکدام از صدا‌های ماندگار یکی از سرمایه‌های اصلی این سرزمین را از دست بدهیم، اما هنرمندان پیشکسوتی در این عرصه هستند که هنوز زنده‌اند و شاید یاد کردن از آن‌ها باعث شود که این صدا‌های ماندگار را به خاطر بیاوریم و قدرشان را بیشتر بدانیم.

** صداپیشه‌ای که به «آلن دلون» تشخص بخشید

اولین نفری که یکی از شاخص‌ترین چهره‌های عرصه دوبله به حساب می‌آید، خسرو خسرو شاهی است. او متولد هفتم دی ۱۳۲۰ است و همه صدایش را به حرف زدن به جای «آلن دلون» می‌شناسند و حتی زمانی هم صدای آلن دلونی هم بین مردم شناخته شده بود. جنس صدای خسرو خسروشاهی نه چندان بم است و نه چندان زیر، اما تشخصی مثال زدنی به نقش‌ها اضافه می‌کند. مثلا برای فیلم‌های هندی یا ملودرام‌های ایرانی از سبک این نوع فیلم‌ها که اغراق جزئی از آن‌ها است، پیروی می‌کند. پس از آن هم حرف زدن به جای «آل پاچینو» در مجموعه فیلم‌های «پدرخوانده»، «سرپیکو»، «بعد از ظهر نحس»، «مخمصه» و «صورت زخمی» در یاد‌ها ماند. خسروشاهی همچنین صداپیشه استیو مک کویین در فیلم‌های «نوادا اسمیت»، «آسمان خراش جهنمی» و «دانه‌های شن» بود. داستین هافمن یکی دیگر از هنرپیشگانی است که این هنرمند عرصه دوبلاژ به جای او در فیلم‌های «سگ‌های پوشالی»، «لنی»، «دونده ماراتن»، «همه مردان رئیس جمهور»، «کریمر علیه کریمر» و «مرد بارانی» صحبت کرده است.

او همچنین به جای بازیگران ایرانی مانند بیژن امکانیان، ابوالفضل پورعرب، جهانگیر الماسی و مرحوم پرویز پورحسینی صحبت کرده است.  در نهم بهمن ۱۳۹۷ از این هنرمند پیشکسوت و مدیر دوبلاژ در مراسم افتتاحیه سی‌وهفتمین جشنواره فجر تجلیل شد.

** وقتی گویندگی آنونس جدی شد

شاید بار‌ها در تبلیغات تیزر فیلم‌ها یک صدای جذاب و شاداب را شنیده باشید که شما را ترغیب کند حتما فیلم را در آینده روی پرده سینما ببینید. او کسی جز سید ابوالحسن تهامی نژاد صداپیشه، مدیردوبلاژ، گوینده حرفه‌ای آنونس سینمایی نیست. او در سال ۱۳۱۷ در جنوب شرق تهران متولد شد. تهامی نژاد در دهه ۴۰ در فیلم‌های موزیکال «اشک‌ها و لبخندها» و «بانوی زیبای من» به جای کریستوفر پلامر و رکس هریسون و همچنین در فیلم «معما» و «گرفتن یک دزد» به جای کری گرانت صحبت کرده است.

به جز کری گرانت، او به جای دیوید نیون در فیلم‌های «۵۵ روز در پکن و کازینو رویال» صحبت کرده است. تهامی نژاد همچنین گویندگی به جای ویتوریو دسیکا «کفش‌های ماهیگیر و وداع با اسلحه»، هنری فوندا «به من می‌گویند هیچکس»، جوزف کاتن «آخرین غروب»، جیمز استوارت «سرگیجه» و بسیاری از فیلم‌های دیگر را در کارنامه دارد.

او به دلیل آشنایی با زبان انگلیسی، گویندگی آنونس بسیاری از فیلم‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی را بر عهده داشته و برای اولین بار گویندگی آنونس را به شکلی حرفه‌ای و با ادبیاتی ویژه در ذهن‌ها ماندگار کرد. تهامی نژاد صدای پرحجمی دارد و با هیجان حرف می‌زند. صدایش رسا و گوش نواز است و کلمات را با ضرباهنگ و تن بالا بیان می‌کند و به صدا تشخص می‌دهد.

** «لوک خوش شانس» و یک عمر خاطره‌سازی

صدایی جوان و با صلابت و گرم که گاهی در نقش مجری رادیو ظاهر شده و گاه در شمایل یک شخصیت سینمایی صحبت کرده و با شنیدنش خسته نمی‌شویم، همان منوچهر والی زاده است. ما والی زاده را بیشتر به خاطر صداپیشگی در سریال انیمیشن «لوک خوش شانس» و مایکل اسکافیلد در مجموعه تلویزیونی «فرار از زندان» می‌شناسیم. او که استعداد خود را در بازیگری چندین فیلم نیز محک زده، متولد چهارم تیر ۱۳۱۹ در تهران است. او در کار دوبله اهل صداسازی نیست، اما به طبع جنس صدای او در فیلم‌های خشن و پرتحرک با فیلم‌های رمانتیک متفاوت است. او به جای بازیل رتبون در مجموعه فیلم‌های «شرلوک هلمز»، جان میلز «آرزو‌های بزرگ»، رابرت دنیرو «راننده تاکسی» و «پدرخوانده ۲»، بروسلی «بازی مرگ ۲»، کیانو ریوز در سه گانه «ماتریکس»، تام کروز «متولد چهارم ژوئیه، مأموریت غیرممکن، مرد بارانی، ماگنولیا، آخرین سامورایی، جانبی، مأموریت غیرممکن: پروتکل شبح، مأموریت غیرممکن: ملت یاغی، مأموریت غیرممکن ۶، جک ریچر، وثیقه، لبه فردا، ساخت آمریکا، مصاحبه با خون‌آشام»، تام هنکس «مسیر سبز، نجات سرجوخه رایان، سالی، فارست گامپ، کاپیتان فیلیپس» و بسیاری شخصیت‌های خارجی دیگر صحبت کرده است.

یکی دیگر از دلایل شهرت والی‌زاده، صداپیشگی انیمیشن «داستان اسباب بازی» و سریال «دلیران تنگستان» به جای رئیسعلی دلواری است.

** زنده شدن خاطرات با شنیدن یک صدا

صدای دیگری که هنوز گاهی آن را در تبلیغات رادیویی می‌شنویم مربوط به ناصر طهماسب است. او متولد ۱۳۱۸ در تهران و صداپیشگی بازیگران بزرگی مانند هارولد لوید، جک نیکلسون، جیمز استوارت، کری گرانت، همفری بوگارت، هنری فوندا، استیو مک‌کوئین، گری کوپر، جین هکمن، آنتونی پرکینز، پیتر سلرز، دیوید جانسن، کوین اسپیسی، ایان ریچاردسون، و... را به عهده داشته است. طهماسب، علاوه بر گویندگی نقش‌های اول، در فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی زیادی به عنوان مدیر دوبلاژ و سرپرست گویندگان فعالیت داشته‌است.

او معمولا آرام حرف می‌زند و صدایش از اندازه‌ای مشخص بالاتر نمی‌رود. به همین دلیل، حتی وقتی صدای نقش یک آدم منفی مثلا در خانه پوشالی را می‌گوید به جای داد و فریاد، روی خونسردی او مانور می‌دهد. طهماسب می‌تواند با صدایی که اندازه‌اش زیاد بالا و پایین نمی‌رود، درونیات و حس و حال یک شخصیت را طوری بیان کند تا بیننده بداند مثلا آن شخصیت آدمی مهربان است یا زورگو یا اینکه گذشته‌ای تلخ داشته یا شیرین.

«جلال الدین»، «قاب‌های خالی»، «هیام»، «مسافر ری»، «لاک پشت»، «پاییز بلند»، «سفر»، «گل‌های داوودی» از جمله فیلم‌ها و سریال‌هایی است که طهماسب صداپیشگی آن را به عهده داشته است. شاید صدای ابوالفتح (با بازی علی نصریان) در سریال هزاردستان معروف‌ترین صدایی باشد که مخاطب از ناصر طهماسب در ذهن دارد.

** دکلمه‌ای زیبا در تکرار غریبانه روز‌های «آنه»

دهه شصتی‌ها و حتی هفتادی‌ها به خوبی نصرالله مدقالچی و دکلمه زیبای او را که روی سریال انیمیشن به یاد ماندنی «آنه شرلی با مو‌های قرمز» خواند، به یاد دارند. نرمی و پختگی صدای او به شیوه‌ای است که به جای هرشخصیتی صحبت کند، بدون شک آن را در ذهن مخاطب ماندگار می‌کند. او متولد ۷ مهر ۱۳۲۳ و از دیرپاترین گویندگان نقش‌های مکمل در تاریخ دوبله است که به جای چهره‌های برجسته‌ای از سینمای جهان نظیر ژان گابن، جین هَکمَن «نابخشوده» و آنتونی هاپکینز «سکوت بره‌ها، نقاب زورو» و استیون لانگ «آواتار»  نیز به‌خوبی شناخته شده‌است. از کار‌های شاخص او می‌توان به گویندگی به جای مایکل آنسارا در نقش «ابوسفیان» در فیلم محمد رسول‌الله اشاره کرد. او به عنوان گوینده در آلبوم «لبریز» سالار عقیلی نیز حضور داشته است.

اگر بخواهیم یاد کنیم از گنجینه‌های زنده‌ای همچون مینو غزنوی، ژاله علو، مریم شیرزاد، زهره شکوفنده، شوکت حجت، علی همت مومیوند، اکبر منانی، کیکاووس یاکیده، علیرضا باشکندی، منوچهر زنده‌دل و بسیاری از هنرمندان دیگر سطر‌ها باید بنویسیم، اما این مطلب ادای دینی است به نسل صدا‌هایی که خاطرات بسیاری را نه در ذهن یک نفر بلکه یک ملت و فرهنگ ماندگار کردند.