قانون‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی به کجا رسید؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا: تصور کنید بدون نیاز به رفتن کلاس زبان تمامی زبان‌های زنده دنیا را یاد بگیرید، بتوانید بخوانید، بنویسید و با دیگران صحبت کنید. یا در کسری از ثانیه درباره موضوعی که هیچ‌گونه آگاهی از آن ندارید اطلاعات کسب کنید. همه این موارد از ویژگی‌های متفاوت و عجیب فناوری هوش مصنوعی است که با سرعت زیادی درحال توسعه و رشد است.

هوش مصنوعی واژه‌ای است که این روزها در سرتاسر دنیا به گوش می‌خورد و از هر سویی دربارهٔ کاربردهای متفاوت آن در زندگی روزمره انسان‌ها می‌شنویم از «چت جی‌پی‌تی» (ChatGPT) گرفته که در تولید و ارائه محتوا در زمینه‌های مختلف به کمک انسان آمده تا میکروچیپ‌هایی که در مغز انسان جاسازی می‌شود و داده‌های مختلفی را در اختیار انسان قرار می‌دهد. 

از دیگر شگفتی‌های هوش مصنوعی این است که با گذشت زمانی اندک از ظهور آن، در بسیاری از حوزه‌ها رسوخ پیدا کرده است. مثلاً هوش مصنوعی با وارد شدن در صنعت، باعث بهبود خطوط تولید، کاهش هزینه‌ها، بهبود کیفیت محصولات و افزایش سرعت تولید می‌شود. در حوزه سلامت برای تشخیص و درمان بیماری‌ها، پیش‌بینی بیماری‌های آینده و بهبود سیستم‌های مراقبت درمانی به کار می‌رود. در حوزه تجارت، به‌منظور بهبود سیستم‌های پشتیبانی مشتری، پیش‌بینی رفتار مشتریان، بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل و بهبود سیستم‌های مالی استفاده می‌شود. همچنین یکی از جذاب‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی مربوط به حوزه خودرو است، خودروهای خودرانی که بدون نیاز به راننده در سطح شهر مسافران را جابه‌جا می‌کنند و با هوشمندسازی صنعت خودرو باعث بهبود امنیت رانندگی، بهبود خودروهای هوشمند، پیش‌بینی عیوب خودروها و بهبود دستگاه‌های ناوبری می‌شوند.

نگرانی از بیکاری و نقض حریم خصوصی افراد

حال با توجه به این گستردگی، هوش مصنوعی می‌تواند تأثیرات نگران‌کننده‌ای  بر جامعه و اقتصاد داشته باشد، برای مثال، این فناوری می‌تواند باعث از بین رفتن بسیاری از شغل‌ها شود و بیکاری افراد را به دنبال داشته باشد و یا از سوی دیگر استفاده نادرست از هوش مصنوعی می‌تواند به امنیت اطلاعات و حریم خصوصی افراد آسیب بزند، بدین ترتیب باید قبل از بروز نابسامانی‌ها، مقرراتی در جهت استفاده بهینه از این فناوری تنظیم شود، اتفاقی که در حال حاضر تمام کشورهای جهان را به چالش کشیده است.

به‌طوری‌که سم آلتمن، مدیرعامل شرکت «اپن‌ای‌آی» از پتانسیل بسیار بالای هوش مصنوعی ابراز نگرانی می‌کند و از دولت‌ها و مجلس سنای آمریکا خواستار قانون‌گذاری و کنترل استفاده از هوش مصنوعی می‌شود.

با توجه به نوظهور بودن این فناوری در جهان و ایران جایگاه هیچ یک از آن‌ها در کاربردی کردن این فناوری مشخص نیست و تنها چیزی که مشخص است پتانسیل بسیار بالای استفاده از این فنّاوری در سرتاسر جهان است.

هوش مصنوعی ترسناک یا شگفت‌انگیز؟

فناوری‌ای که این روزها تحت عنوان هوش مصنوعی شناخته می‌شود و جهان را نگران کرده «هوش مصنوعی مولد» است؛ به این معنا که می‌تواند با توانایی بی‌نظیر خود در تولید محتوا جایگاه شغلی انسان‌ها را به خطر بیندازد به‌طوری‌که کاملاً طبیعی و غیرقابل‌تشخیص از محتوای تولیدشده توسط انسان است. این همان موضوعی است که بسیاری از مسئولان و مردم را نسبت به هوش مصنوعی نگران کرده است.

لزوم توسعه هوش مصنوعی برای تبدیل‌شدن به ده کشور برتر جهان

حال با تأکید مقام معظم رهبری به لزوم قرار گرفتن ایران جزو ده کشور برتر حوزه هوش مصنوعی و استفاده از توان آن برای آینده‌سازی و حل مشکلات کشور با در نظر گرفتن نقش کلیدی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در توسعه دولت الکترونیک و هوشمندسازی خدمات، قطعاً یکی از وظایف مهم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایفای نقش حداکثری در توسعه ملی هوش مصنوعی خواهد بود.

شورای عالی فضای مجازی و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات که به‌عنوان یکی از متولیان اصلی هوش مصنوعی در کشور محسوب می‌شوند با تقسیم‌کار در نهادهای مختلف به تنظیم گری می‌پردازند، اما تاکنون این نهادها تا چه حد توانسته‌اند درزمینهٔ تولید، کاربردی‌سازی و قانون‌گذاری هوش مصنوعی گام بردارند؟

تدوین سند پیش‌نویس هوش مصنوعی 

اولین گام در راستای قانون‌گذاری، تنظیم پیش‌نویس سند هوش مصنوعی است، این نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی با مشارکت نخبگان دانشگاهی، صنعتی و بخش خصوصی در مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات سال گذشته تدوین و منتشر شد.

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش از این با هدف تهیه برنامه عملیاتی، اجرایی و نقشه راه توسعه زیرساخت‌ها و کاربردهای هوش مصنوعی، نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی را تدوین کرده است.

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف تهیه برنامه عملیاتی، اجرایی و ایجاد زیرساخت‌ها، نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی را تدوین کرده است.

این سند در دو بخش کلی توسعه کاربردها و توانمندسازی‌ها ارائه می‌شود. در بخش توسعه کاربردها هدف استفاده از هوش مصنوعی در حوزه‌های اولویت‌داری همچون سلامت، حمل‌ونقل و کشاورزی، آموزش، صنعت و محیط‌زیست است. در بخش دوم توانمندسازی‌های هوش مصنوعی، تربیت نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌ها، استانداردها، آزادسازی داده‌ها و موضوعات حقوقی و اخلاقی هوش مصنوعی از مهم‌ترین موارد هستند.

تکلیف دستگاه‌ها برای استفاده از هوش مصنوعی در برنامه هفتم توسعه

ازاین‌رو به سراغ «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات رفتیم و درخصوص قانون‌گذاری و تنظیم سند توسعه هوش مصنوعی در ایران با او گفت‌وگو کردیم. وزیر ارتباطات در پاسخ به سؤال خبرنگار گروه ارتباطات و فناوری اطلاعات خبرگزاری آنا پیرامون سند پیش‌نویس هوش مصنوعی و روند اجرایی شدن آن گفت: شورای عالی فضای‌مجازی در این حوزه وارد شده و در حال تنظیم و تقسیم‌ کار ملی برای انجام این موضوع است. از طرف دیگر در وزارت ارتباطات مرکز توسعه هوش مصنوعی در پژوهشگاه ارتباطات راه‌اندازی شده است که به جدیت این موضوع را دنبال می‌کند.

وی در ادامه افزود: پیرامون این موضوع یک نقشه راه ملی هم تدوین شده که بر اساس آن همه دستگاه‌ها ظرفیت‌هایی را که هوش مصنوعی برایشان ایجاد می‌کند، احصاء خواهند کرد.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تأکید کرد: این موضوع در برنامه هفتم توسعه به تکلیف تبدیل شده و همه دستگاه‌ها مکلف به استفاده از هوش مصنوعی هستند.

وی در ادامه بیان کرد: همه دستگاه‌های اجرایی موظف خواهند بود در سال اول اجرایی شدن برنامه هفتم توسعه برنامه‌ریزی‌های خود را برای استفاده حداکثری از هوش مصنوعی به‌منظور ارتقا بهره‌برداری در صنایع به تصویب هیئت‌وزیران برسانند که این موضوع قدم بزرگی در جهت متحول‌شدن صنایع و دستگاه‌ها خواهد بود.

هوش مصنوعی مولد مانند یک پیام‌رسان در دست عموم

بدون شک قانون‌گذاران برای آنکه بتوانند قانونی جامع و کامل در حوزه هوش مصنوعی وضع کنند باید با استفاده از نظرات کارشناسان و فعالان این حوزه تمام جوانب را بسنجند. ازاین‌رو به سراغ «محمدحسین داورپور»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی  رفتیم و با او در خصوص چالش‌های پیش روی هوش مصنوعی و نحوه تنظیم و قانون‌گذاری در این حوزه گفت‌وگو کردیم.

داورپور با اشاره به این نکته که فناوری هوش مصنوعی از چندین سال پیش مطرح شده است گفت: هوش مصنوعی از چندین سال قبل مورد استفاده قرار می‌گرفت. مثلاً در دوربین‌های ثبت اثرانگشت، آسانسورها و ... اما چیزی که در حال حاضر مطرح است استفاده از هوش مصنوعی مولد و استفاده از آن درزمینهٔ تولید محتوا در زمینه‌های مختلف و زبان‌های گوناگون است. از سوی دیگر این فناوری محدود به استفاده قشر دانشجو و محققان و پژوهشگران نیست بلکه در دست عموم مردم  قرار دارد و مانند شبکه‌های اجتماعی به‌طور روزمره استفاده می‌شود و در بدنه جامعه کاربردی شده است. پس باید نحوه استفاده از آن به‌طور حرفه‌ای به همه افراد آموزش داده شود.

نگرانی‌ها از گسترش هوش مصنوعی به‌اندازه نگرانی بشر از بمب‌ها اتمی و شکافت هسته‌ای است.

هوش مصنوعی یا بمب اتم؟

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد ادامه داد: به همین جهت کشورهای جهان درصدد برآمدند که با تنظیم‌گری و تنظیم مقررات از ایجاد بسیاری از اتفاقات و حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی در این حوزه جلوگیری کنند، زیرا نگرانی‌ها از گسترش هوش مصنوعی به اندازه نگرانی بشر از بمب‌های اتمی و شکافت هسته‌ای است و اگر این تنظیم‌گری‌ها به‌خوبی صورت نگیرد، این فناوری جذاب پیامدها و عواقب جبران‌ناپذیری برای کل جهان خواهد داشت. 

وی در ادامه با بیان اینکه هنوز این فناوری به‌طور کامل شناخته شده نیست افزود: ما زمان کافی برای تنظیم مقررات و برنامه‌ریزی دقیق در استفاده از هوش مصنوعی را داریم زیرا در حال حاضر این فناوری به‌عنوان ابزار کمکی استفاده می‌شود و به‌طور گسترده ما را با چالش مواجه نکرده است.  

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد با بیان اینکه هوش مصنوعی جهان را به دو قسمت قبل و بعد از خود تقسیم خواهد کرد گفت: ابراز نگرانی برای از دست رفتن برخی مشاغل درست است، اما قطعاً با کاربردی‌تر شدن هوش مصنوعی مشاغل جدیدی متناسب با نیاز روز به وجود خواهد آمد. پس نباید خیلی نگران این موضوع باشیم.  

کلام آخر

با توجه به پررنگ شدن استفاده از هوش مصنوعی در میان مردم و کاربردی‌تر شدن آن توسط  قشرهای مختلف جامعه، لزوم سیاست‌گذاری درست و بموقع در استفاده از هوش مصنوعی بیش از همیشه احساس می‌شود. قانون‌گذاران باید با توجه به اقتضائات این فناوری به‌طوری هوش مصنوعی را تنظیم و کنترل کنند که علاوه بر به حداقل رساندن خطرات، مانع پیشرفت و توسعه آن نشوند.

انتهای پیام/

مهدیه چوپانی