ابتکاری از امام هادی (ع) که عالم‌گیر شد

حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه در گفتگو با خبرنگار دین و آیین خبرگزاری علم و فناوری آنا با اشاره به اوضاع سیاسی عصر امام هادی (ع) بیان داشت: حضرت هادی (ع) در نیمه ماه ذی‌الحجه سال ۲۱۲ در صریا، واقع در مدینه منوره متولد شد و در روایت ابن عیاش آمده که ایشان در روز سه‌شنبه، پنجم ماه رجب متولد شد و وفات امام هادی (ع) هم در ماه رجب سال ۲۵۴ در سامراء واقع شد، و در هنگام وفات، چهل و یک سال و چند ماه از عمرش گذشته بود.

وی افزود: متوکل عباسی، حضرت ابوالحسن هادی (ع) را به اتفاق یحیی بن هرثمه از مدینه به سامرا آورد و در آنجا اقامت کرد تا هنگامی که از دنیا رفت، مدت امامت آن جناب ۳۳ سال بود. در دوره امام هادی (ع) نظامیان بر تمام امور مسلط شدند، همین امر سبب آشفتگی امور سیاسی و اجتماعی و پیدایش بحران‌ها شد، حکومت نظامی بر اکثر شهر‌های اطراف پایتخت حتی فرمانداران و والیان از میان نظامیان بود، نظامیانی که هیچ سابقه دیوانی و حکومتی نداشتند، بلکه صرفاً از قدرت نظامی و در امور نظامی مهارت داشتند.

متوکل خواست تحقیر کند، اما خودش تحقیر شد

حجت‌الاسلام حسنلو ابراز داشت: از میان حاکمان عباسی، مدت حکومت «متوکل» طولانی بود و او در دشمنی علویان و اهل بیت از همه عباسیان سر سخت بود، در دوره او بسیاری از سادات و علویان در زندان‌ها و توسط ماموران متوکل در مناطق مختلف به شهادت رسیدند، او بار‌ها امام هادی (ع) را احضار و به آن حضرت (ع) جسارت کرد، بار‌ها آن حضرت را به بزم می‌گساری خود احضار و به زور مأموران خود، به کاخش جلب کرد؛ ولی آن امام همام (ع) او را موعظه و پند داد و فضای مجلس او را دگرگون می‌ساخت.

وی ادامه داد: بار‌ها می‌شد متوکل خودش بر مرکب سوار می‌شد و امام هادی (ع) و دیگر علویان و سادات را با حالت پیاده و تحقیرآمیز در پی مرکبش در محله‌های سامرا حرکت می‌کرد و هدفش تحقیر مقام امام (ع) بود، اما در تمام این رفتار‌ها هرگز مقام معنوی و جایگاه دینی آن حضرت کاهش نیافت، بلکه در میان مردم به محبوبیتش افزوده می‌شد و متوکل با این رفتار‌ها تحقیر می‌شد.

حفظ میراث و دستاورد‌های ائمه پیشین توسط امام هادی (ع)

این استاد دانشگاه درباره نقش امام هادی (ع) در پیش برد فرهنگ اهل بیت (ع) اظهار داشت: امام هادی (ع) با وجود شرایط بسیار سخت سیاسی و اجتماعی، از اسلام ناب و سیره نبوی (ص) بر محوریت مکتب اهل بیت (ع) حراست و نگهبانی کرد و در این راه تلاش‌های فراوانی از خود نشان داد، که به حسب وظیفه الهی و امامت بود.

وی گفت: در این زمینه امام هادی (ع) گام‌های زیادی از جمله «حفظ میراث و دستاورد‌های ائمه پیشین» با تکیه بر نیروی پیامبر (ص) و امیرمؤمنان (ع) برداشت.

وی افزود: «پاسخ به شبهات عقیدتی» از دیگر اقدامات فرهنگی امام دهم (ع) بود. در زمینه‌های مختلف از جمله، توحید، نبوت، امامت، معاد و دفاع از اصل اسلام، امام هادی (ع) بار‌ها اساس دین اسلام را از خطر نابودی نجات داد. عقاید مسلمانان در این دوره بار‌ها توسط برخی از رهبران ادیان دیگر به چالش کشیده شد، اگر تدابیر و علوم الهی امام (ع) و اقدامات مهم فرهنگی ایشان نبود اساس عقاید اسلام و مسلمین از بین می‌رفت.

شاگردانی به وسعت تمدن اسلامی

حجت‌الاسلام حسنلو خاطرنشان کرد: امام هادی (ع) از طریق تربیت شاگردان مختلف که برخی از آن‌ها از شاگردان اجداد طاهرینش بودند، علوم آن‌ها را افزایش داد و آنان را در حمایت از دین اسلام پشتبانی علمی کرد؛ شاگردانی که هر یک دارای آثار علمی گرانسنگ بودند و میراث امامت و مکتب علوی را به آیندگان منتقل کرده و در فرهنگ سازی نقش بسیار موثر داشتند.

وی ادامه داد: افرادی، چون ابوهاشم جعفری، اسماعیل بن مهران، علی بن مهزیار اهوازی، حسین بن سعید اهوازی که حدود ۳۰ کتاب نوشته بود. فضل بن شاذان که دارای تألیفات زیادی بود، ابوحماد رازی (ری شهری) و عبدالعظیم حسنی که در ری مدفون است از شاگردان امام هادی (ع) بود که همه این شاگردان به عنوان شاخه‌های گسترده امامت بودند.

سرداران نظامی که شیفته امام هادی (ع) شدند

این کارشناس تاریخ اسلام تصریج کرد: مناظرات امام هادی (ع) با رهبران مذاهب و فرق دیگر که بیشتر قصد مناظره‌کنندگان چیره شدن بر امام (ع) بود. ولی امام (ع) قصد هدایت آن‌ها را داشت و با نگاه امامت و ترحم به آنان متوجه می‌شد. بسیاری از سرداران نظامی که از ترکان ماوراء النهر بودند با درک مقام امامت با دیدن فضایل آن حضرت به امامت آن حضرت ایمان می‌آوردند. وی افزود: از جمله فعالیت‌های امام هادی (ع) در حفظ نهضت و مکتب علوی استوار بر سیره نبوی، مبارزه با غلو و غالیان و فرقه‌های گمراه با گرایشات صوفی مآبانه بود. آن حضرت (ع) با تمام گرایشاتی که مغایر با خط اسلام ناب و اصیل بود از طرق مختلف مبارزه می‌کرد و به اصحاب خود و وکلای خود طی نامه یا پیام شفاهی به دوری و پرهیز از آنان را موکداً توصیه کرده و شیعه را از غلو و گرفتاری در انحرافات نجات می‌داد و به این ترتیب خط امامت و اسلام را حراست می‌کرد.

ابتکاری از امام هادی (ع) که عالم‌گیر شد

حجت‌الاسلام حسنلو تأسیس سازمان وکالت را از ابتکارات به هنگام امام هادی (ع) دانست و بیان داشت: امام هادی (ع) به ابتکاری گسترده و بزرگ در این دوره با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی دست زد و آن تأسیس «نهاد وکالت» بود. امام (ع) با توجه به گستردگی و پراکندگی شیعیان در مناطق مختلف قلمرو اسلامی در ایران و آفریقا و حجاز، وکلا و نمایندگانی را در این مناطق انتخاب کرد.

وی گفت: اگر چه در دوره ائمه پیشین (ع) نیز این رسم گسترده و به هم پیوسته را بر اساس ضرورت زمان ایجاد کرد و هرگاه در زمینه عقاید دینی و مشکلات شرعی و... مشکلی برای شیعه یا عقاید دیگر مسلمانان پیش می‌آمدبا یک نامه از طریق پیک‌های مطمئن این مشکل را در مدت کوتاه و فوری حل می‌کرد و بدین سبب از عقاید شیعه و اسلام و نهضت علوی پاسداری می‌کرد.

دستاورد‌های مهمی که در دوران غیبت خودش را نشان داد

مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه ابراز داشت: این دستاورد بزرگ زمینه‌ساز برای دوره غیبت نیز محسوب می‌شد و مردم را با شرایط عصر غیبت و نبود امام معصوم (ع) در میان مردم و حضور نمایندگان امام (ع) در جامعه آشنا می‌کرد، همین نهاد و سازمان زمینه‌ساز حل مشکلات دوره غیبت کبری نیز شد.

وی ادامه داد:، چون در دوره غیبت صغری امام زمان (عج) وکلا و نمایندگانی داشتند، ولی پس از انقضای دوره غیبت صغری و آغاز غیبت کبری، شرایط تغییر یافت و کم کم مرجعیت و فقهای اسلام جایگزین نواب خاص شدند؛ بنابراین اساس و اصل ولایت فقیه و نماینده عام امام معصوم (ع) در دوره غیبت کبری که اکنون شکل گرفته در دوره امام هادی (ع) به صورت وسیع بنیانگذاری شده و مورد تایید امام معصوم (ع) بود.

برکات تشکیل سازمان وکالت از سوی امام هادی (ع)

حجت‌الاسلام حسنلو اظهار داشت: امام هادی (ع) با تشکیل نهاد وکالت برای آیندگان این پیام را داد که فقهای با تقوی در دوره عدم حضور امام معصوم (ع) در جامعه می‌توانند از طرف امام (ع) به حل و فصل و حراست و پاسداری و تصدی امور اجتماعی در صورت فراهم بودن شرایط اقدام کنند.

وی افزود: با وقوف از میزان نقش مرجعیت شیعه و محدثان بزرگ و معتبر شیعه در حفظ عقاید مردم با نوشتن و جمع آوری آثار و کتاب‌های فراوان و اساس اسلام و پاسداری از فرهنگ اسلام می‌توان به عظمت اندیشه‌های امام هادی (ع) در تأسیس نهاد وکالت پی برد. در واقع اساس مرجعیت به صورت عملی در عصر امام هادی (ع) نهاده شد، این دستاورد در حفظ مکتب علوی نقش کاملاً برجسته و تعیین کننده دارد.

نامه‌ای که امام هادی (ع) برای مردم اهواز نوشت

این استاد دانشگاه «مرجعیت» در دوره غیبت کبری را مهم‌ترین سازمان حفاظت و پاسداری از نهضت علوی و گسترش دهنده آن توصیف کرد و گفت: در طول تاریخ با مرجعیت این وظیفه تحقق یافته، هدایت قیام‌های ضد استعماری و استبدادی توسط مراجع انجام گرفته است که برخاسته از نهاد وکالت بود. همچنین امام هادی (ع) با شیوه نامه نگاری نیز در حفظ نهضت علوی و مکتب تشیع نقش مهمی ایفا کرد. نامه‌هایی که به وکلای خود و شیعیان نوشت، نظیر نامه‌ای که به مردم اهواز نوشت در گسترش نهضت علوی نقش کاملاً برجسته ایفا کرده است.