«اردوغان» و هنر معامله/ آیا ترکیه از روسیه فاصله می‌گیرد؟

گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا- «حمله روسیه به اوکراین غیرقابل پذیرش است، اما ما نمی‌توانیم به هیچ یک از آن‌ها پشت کنیم»؛ این جمله را مردی می‌گوید که این روز‌ها در دنیای سیاست، از او به عنوان «استاد معامله گری» یاد می‌شود. 

«رجب طیب اردوغان» چهره نام‌آشنای صحنه قدرت ترکیه که بعد از گذشت ۲۰ سال سیاست‌ورزی در پست‌های نخست‌وزیری و ریاست جمهوری، به همتایان بین‌المللی خود فهمانده که اگر پای پیشنهاد دندان‌گیری در میان باشد، همیشه چیزی برای تاخت زدن وجود دارد. 

اردوغان انتخاب کرده که مثل آونگ ساعت مدام از طرفی به طرف دیگر در نوسان باشد و جایگاه خود را نه در قاب اتحاد‌های دائمی که در چارچوب ائتلاف‌های سیال تعریف کند

در جهانی که به‌سرعت به سمت چند قطبی شدن می‌رود و قرار گرفتن در یک بلوک احتمالی، به منزله قمار با سرنوشت کشور است، اردوغان انتخاب کرده که مثل آونگ ساعت مدام از طرفی به طرف دیگر در نوسان باشد و جایگاه خود را نه در قاب اتحاد‌های دائمی که در چارچوب ائتلاف‌های سیال تعریف کند.

این مقدمه‌ای بود برای پاسخ به این سؤال که «آیا اقدام‌های اخیر ترکیه مبنی بر حمایت از عضویت اوکراین و سوئد در پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نشانه غرب‌گرایی و به معنای دور شدن از روسیه است؟»

اگر ۲۰ سال از عمر زمامداری اردوغان نگذشته بود و دوست و دشمن بر ویژگی معامله‌گری او واقف نبودند، پاسخ به این سوال مثبت بود. اما چند ماه قبل و زمانی که اردوغان سرگرم کارزار انتخاباتی بود، روسیه به رغم آگاهی از این خصوصیت بود که حمایت ضمنی خود را از وی دریغ نکرد و در طرف دیگر، آمریکا هم با علم به همین ویژگی بود که به طور ضمنی پشت او را خالی کرد و حتی به تلاش برای اخلال در روند انتخابات ترکیه متهم شد.

فرصت‌طلبی یا موازنه سیاسی 

برای خیلی‌ها جای سوال است «چگونه مردی که پشت تریبون انتخابات، سفیر آمریکا را به باد ناسزا می‌گرفت، یک روز بعد از پیروزی، در گفت‌وگوی تلفنی با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، به او وعده موافقت با عضویت سوئد در ناتو را داد؟»

معلوم است که از همان اول پای گرفتن جنگنده‌های اف-۱۶ درمیان بود و این از چشم رسانه‌ها دور نماند. 

با این حال، وقتی اهل معامله باشی، تا دقیقه ۹۰ چانه می‌زنی که سود بیشتری نصیبت شود و این دقیقاً همان چیزی است که رئیس جمهور ترکیه انجام داد و با این بهانه که نمی‌تواند از اصول خود کوتاه بیاید، از آمریکا خواست که علاوه بر تحویل جنگنده، تحریم‌هایی را که به‌واسطه برخورداری آنکارا از اس-۴۰۰ روسیه بر صنایع هوایی و نظامی ترکیه اعمال کرده بود، رفع کند.

خودنمایی برای عوام‌الناس ترکیه و از همه مهمتر تلاش برای کاستن از حجم چالش‌های اقتصادی موجب شد تا اردوغان این بار مصلحت را در آن ببیند که به غرب نزدیک شود

محکم‌کاری اردوغان برای اطمینان از رفع تحریم‌ها تا آنجا پیش رفت که این موضوع در بیانیه پایانی نشست ناتو که هفته پیش به میزبانی لیتوانی برگزار شد، گنجانده شده بود.

در بخشی از این بیانیه به‌صراحت قید شده است که «پیمان آتلانتیک شمالی به اصل عدم اعمال محدودیت، مانع و تحریم علیه تجارت و سرمایه‌گذاری نظامی میان اعضا پایبند می‌ماند و برای رفع چنین موانعی تلاش می‌کند».

با این حال، رئیس جمهور ترکیه به این هم بسنده نکرد و در اظهارنظری غیرمنتظره، خواستار رفع موانع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا به‌ازای موافقت با عضویت سوئد در ناتو شد، تیری که البته به سنگ خورد، اما دست کم بازخورد داخلی خوبی داشت.

خودنمایی برای عوام‌الناس ترکیه و از همه مهمتر تلاش برای کاستن از حجم چالش‌های اقتصادی موجب شد تا اردوغان این بار مصلحت را در آن ببیند که به غرب نزدیک شود، اما همچون آونگ ساعتی که در نوسان خود به طور دائم میان دو نقطه در حرکت است، قابلیت این را دارد که هرلحظه به سمت مسکو بازگردد چراکه در وقت مناسب، بازی با کارت روسیه به او مجال معامله دوباره با آمریکا و متحدانش را می‌دهد.

از نیمه پر لیوان که به ماجرا نگاه کنیم، این فرصت‌طلبی را می‌توان به‌منزله اتخاذ سیاست متوازن هم در نظر گرفت. «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه نیز این را می‌داند و به همین دلیل است که رفتار این روز‌های اردوغان را به دل نمی‌گیرد به‌ویژه آنکه بده و بستان سیاسی این دو، پای میز مذاکره برای بهبود رابطه ترکیه-سوریه ادامه خواهد داشت.

خلاصه کلام

البته، نیمه خالی لیوان هم چشم‌انداز واقع‌گرایانه‌ای را به نمایش می‌گذارد مبنی بر اینکه شرکای غربی نیز با توجه به شناختی که از اردوغان دارند، قیمت هر چه را که به او عرضه می‌کنند، بالا و بالاتر می‌برند و این همان چیزی است که درباره اف- ۱۶ پیش آمد. ترکیه با اینکه عضو ناتو بود، بیش از سایر شرکای اروپایی در صف انتظار جنگنده آمریکایی ایستاد و جز در ازای موافقت با چیزی بزرگ، آن را تحویل نگرفت.

از سوی دیگر، او همواره از سوی اپوزیسیون متهم به این است که با تکیه بیش از حد به هنر معامله‌گری، از شراکت راهبردی با هر یک از متحدانش بازمانده و این جایگاه ترکیه را متزلزل می‌کند زیرا همه می‌دانند که اعتمادی به شریک فرصت‌طلب نیست.

با این همه، پنج سال پیش رو را باید به‌منزله آخرین دور از حضور رسمی اردوغان در عرصه قدرت ترکیه در نظر بگیریم و او اکنون مجالی برای تغییر رویه و تبدیل شدن از یک «معامله‌گر» به یک «مذاکره‌کننده» واقعی ندارد. رئیس جمهور ترکیه اکنون به دنبال این است که با «داد و ستد» به عنوان تنها شیوه‌ای که بلد است، میراثی از خود به یادگار بگذارد که تا چند سال بعد از او هم، جایگاه حزب عدالت و توسعه را نزد افکار عمومی ترکیه حفظ کند.