چالش‌ها و راهكارهای توسعه صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنيان

به گزارش گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از راه‌های حرکت به سمت توسعه تجارت غیرنفتی با منطقه، شناسایی توان داخلی برای پاسخگویی به انواع نیاز‌های بازار‌های مقصد است. ایران ضمن دارا بودن ذخایر نفتی و سوخت‌های فسیلی، از پتانسیل‌های بالایی برای تولید انواع و اقسام کالا‌های زنجیره افزوده است.

علاوه بر آن، طی دهه‌های اخیر بخش دانش‌بنیان و تولید فناورانه کشور نیز حرکتی رو به رشد داشته و امروز می‌توان از خروجی آن‌ها به‌عنوان یکی از کالا‌ها و خدمات ارزشمند صادراتی یاد کرد.

با این حال اگر نگاهی به آمار میزان تجارت خارجی بیندازیم، می‌بینیم صادرات این بخش آن‌طور که باید و شاید پررنگ و گسترده نیست. با وجود تلاش‌های مستمر بخش خصوصی برای راه‌اندازی و تقویت بخش دانش‌بنیان، این صنعت هنوز راه زیادی تا صادراتی‌ شدن دارد. فعالان حوزه دانش‌بنیان بر این باورند کمرنگ بودن حضور این بخش در عرصه‌های صادراتی، به دلیل ضعف ایران در مباحث مربوط به فناوری نیست و از این لحاظ در شرایط مساعدی قرار داریم. ایراد اصلی، فراهم نبودن بستر‌های مناسب برای حضور بخش دانش‌بنیان در مسیر صادرات است.

افت ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی

یوسف قاسمی، رئیس مرکز فناوری‌های پیشرفته ایران-ترکیه و فعال حوزه نو‌آوری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصاد خبرگزاری آنا، به موانع صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم شرایط تجارت خارجی ایران به‌ویژه فعالیت‌های صادراتی را مورد ارزیابی قرار دهیم، به چالش‌های مختلف داخلی و خارجی مواجه می‌شویم. این مشکلات، به‌عنوان موانع صادرات محصولات و خدمات حوزه دانش‌بنیان نیز شناخته می‌شوند؛ بنابراین پرداختن به آن‌ها، حائز اهمیت است.

وی ادامه داد: در وهله نخست باید گفت ایران مشکلی در بحث تأمین کالا و خدمات و همچنین پیدا کردن مشتری ندارد. به عبارتی دیگر، ایران توانایی تولید و تأمین کالا‌های مورد نیاز کشور‌های دیگر را دارد. مشتریان کالا‌های ایرانی (چه کالا‌های سنتی و چه محصولات نوآورانه) نیز در منطقه و حتی فرامنطقه وجود دارند؛ بنابراین دو سوی عرضه و تقاضا برقرار است، اما موانع حاضر، باعث شده تا نتوانیم از ظرفیت‌های موجود در تجارت خارجی استفاده کنیم.

قاسمی خاطرنشان کرد: یکی از ایرادات جدی، عقب ماندن ایران از استاندارد‌های بین‌المللی است. یکی از این استانداردها، بحث رتبه‌بندی را شامل می‌شود. برخی رتبه‌بندی‌های تجاری و اقتصادی در عرصه‌های بین‌المللی وجود دارد که حوزه‌های مختلفی همچون سرمایه‌داری، نظام مالی و بانکی، میزان ریسک سرمایه‌گذاری و درجه شفافیت فعالیت‌های اقتصادی، بر این رتبه‌بندی‌ها اثرگذار هستند. رتبه ایران در موارد یادشده بسیار افت کرده و این مسئله بر روابط اقتصادی و تجاری ما با سایر کشور‌ها تاثیر منفی داشته است.

لزوم هماهنگی بین دستگاهی برای تقویت صادرات فناوری

این فعال حوزه نو‌آوری و دانش‌بنیان در ادامه صحبت‌های خود به روند تقویت حضور محصولات فناورانه اشاره کرد و در این‌باره گفت: برای توسعه تجارت بخش دانش‌بنیان و محصولات فناورانه، به همکاری بخش‌های مختلفی نیاز است. بخشی که مربوط به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی است، طی سال‌های اخیر بهبود یافته و درمجموع اقدامات این دو نهاد و سایر نهاد‌های حوزه علم و فناوری مثبت توصیف می‌شود. اما رویکرد نهاد‌هایی مانند گمرک، وزارت صمت، بانک‌ها و سازمان امور مالیاتی که به طور مستقیم فعالیت‌های تجاری و صادراتی را مدیریت می‌کنند، نامناسب و در برخی موارد مخرب بوده است.

قاسمی ادامه داد: فعالان حوزه دانش‌بنیان در تلاشند تا کالا یا خدمتی را متناسب با نیاز روز و فناورانه تولید کنند، اما در زمان صادرات، نهادی مانند گمرک تشخیص می‌دهد که باید جلوی صادرات این کالای تولیدشده گرفته شود. پس از اعمال ممنوعیت صادراتی، کارشناسی مجدد انجام شده و پس از محرز شدن اشتباه، ممنوعیت برداشته می‌شود. در این میان تولیدکننده و فعال حوزه نوآوری که با سختی‌ها و موانع زیادی کالای فناورانه خود را برای بازار مقصد مشخصی تولید کرده، مشتری خود را از دست داده و زیان جدی می‌بیند؛ بنابراین باید ضمن ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌ها و نهاد‌های تصمیم‌ساز حوزه فناوری و عرصه‌های تجاری، نگاهی کارشناسی و تخصصی به این امر در بدنه مدیریت دولتی کشور حاکم شود.

«ثبات» پایۀ تجارت است

پیش از پرداختن به ضعف‌های موجود در بدنه داخلی دانش‌بنیان برای ورود به عرصه‌های تجارت بین‌المللی، باید به چالش‌ها و موانع بیرونی این فعالیت‌ها پرداخت. تولیدکنندگان محصولات فناورانه بر این باورند بستر برای تقویت توان تجاری این بخش فراهم نیست و عمده مشکلات، مربوط به مسائلی همچون تحریم‌ها می‌شود. این دست‌اندازها، برای تمامی فعالیت‌های تجاری نیز صادق است. زمانی که کشور طرف معامله، شرایط تجارت با ایران را امن و باثبات نبیند، در هیچ یک از حوزه‌های اقتصادی تمایل به همکاری ندارد. این مسئله، نکته‌ای است که نباید آن را فراموش کرد.

با این حال، نباید تقویت بنیه صادراتی محصولات فناورانه را معطل رفع مشکلات و چالش‌های خارجی نگه داشت. هر راهکاری که بتواند حضور این بخش در فعالیت‌های تجاری را گسترش دهد، مثبت است و نباید برای اجرای آن درنگ کرد.