دانش‌بنیان‌ها چگونه اقتصاد را متحول می‌کنند؟

به گزارش خبرنگار گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا، جریان حمایت از زیست‌بوم فناوری و نوآوری در کشور با تدابیر رهبر معظم انقلاب از سال ۸۹ و با تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان آغاز شد. قانونی که در مدت حدود ۱۳ سال اثرات مثبتی در زمینه افزایش کمی مفاهیم و مجموعه‌هایی، چون پارک‌های فناوری، مراکز نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها و توسعه زیرساخت‌ها و ... داشت و گفتمان غالب مسئولان و مدیران کشور از دستاورد‌های دیگر این قانون در کشور به شمار می‌رود. از این رو اقتصاد کشور برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده باید به دنبال ارتقای بهره‌وری و ایجاد ارزش افزوده و نمود اقتصاد دانش‌بنیان از فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور باشد. 

در سال ۱۴۰۱ مقام معظم رهبری شعار سال را «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال» انتخاب کرد و نسبت به ورود دانش‌بنیان‌ها به اقتصاد کشور تأکید کردند. همچنین ایشان در همین رابطه در سخنرانی نوروزی سال ۱۴۰۲ فرمودند: ما شرکت دانش‌بنیان داریم لکن باید افزایش پیدا کند. مطلب دوم هم راجع به این است که این کار را می‌توانیم بکنیم. ما در حال حاضر قدری کمتر از ۷۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان داریم. تقریباً حدود ۶۶۰۰ یا ۶۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود دارد که از این‌ها نزدیک به ۴۵۰۰ [مورد]شان شرکت‌های تولیدی‌اند؛ بقیه خدماتی و از این قبیل هستند. این تعداد حدود ۳۰۰ هزار اشتغال مستقیم ایجاد می‌کند که خب نسبتاً رقم قابل توجّهی است. البته آن‌کسانی که بنده سؤال کردم از آن‌ها و پاسخ دادند، گفتند بیش از ۳۰۰ هزار است؛ حدس می‌زنند مثلاً ۳۲۰ هزار اشتغال مستقیم در این سال ۱۴۰۰ که گذشت ایجاد کرده؛ اشتغال غیرمستقیم خیلی بیشتر از این‌ها است. من پرسیدم که در ۱۴۰۱ چقدر می‌شود این مقدار را افزایش داد و تعداد این شرکت‌ها را بیشتر کرد؟ به من گفتند حداکثر سی درصد. بنده قانع نیستم؛ من معتقدم سی درصد آن رقمی نیست که برای کشور مطلوب باشد و موردنیاز کشور باشد و به نیاز‌های کشور جواب بدهد. توقع من از مسئولین این است که صد درصد افزایش پیدا کند، یعنی شرکت‌ها دو برابر بشود؛ بنابراین ۳۰۰ هزار اشتغال مستقیم تبدیل خواهد شد به ۶۰۰ هزار اشتغال مستقیم در سال ۱۴۰۱.

افزایش بهره‌وری اقتصادی با دانش‌بنیان‌ها

بر اساس بیانات مقام معظم رهبری باید از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها در بخش‌های کلیدی اقتصاد ازجمله تأمین کالا‌های اساسی استفاده کرد. همچنین باید از این ظرفیت برای افزایش فرصت‌های اشتغالی جدید بهره‌مند شد.

اقتصاد دانش‌بنیان مفهوم جدیدی است در اقتصاد. برای تسهیل‌گری در فهم این واژه جدید لازم است تا بدانیم غایت این مفهوم به استفاده از دانش جدید در افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت کالا‌های تولید داخل بازمی‌گردد.

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در تعریف اقتصاد دانش‌بنیان اعلام می‌کند که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل‌گرفته و سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش‌پایه موردتوجه خاص قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر اقتصاد دانش‌بنیان به معنی کاربردی کردن دانش و استفاده مؤثرتر از آن در گسترش ظرفیت‌ها و ارتقای درجه بهره‌برداری از منابع تولیدی جهت ارتقاء تولید ملی است که می‌تواند تحقق‌بخش شعار حمایت از کالای ایرانی باشد.

نبود نهاد‌های لازم پشتیبان، تعداد کم شرکت‌های دانش‌بنیان، عدم آمادگی سیستم بانکی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و افقی بودن سیاست‌گذاری قوانین بالادستی و ... ازجمله ضعف‌های موجود برای حمایت از بنگاه‌های فناوری محور است به همین دلیل نتوانسته‌ایم از ظرفیت دانش جدید برای ایجاد ارزش‌افزوده و ارتقاء بهره‌وری در تولید استفاده کنیم و همچنان سهم دانش‌بنیان‌ها از کل اقتصاد کشور کمتر از دو درصد است.

ضرورت بهره‌مندی از اقتصاد دانش‌بنیان در افزایش بهره‌وری

بدون تردید سهم دانش‌بنیان‌ها از کل اقتصاد کشور بسیار ناچیز است بنابراین برای عبور از این وضعیت و قرار گرفتن در شرایط مطلوب لازم است تا اقداماتی صورت بگیرد.

در گام نخست برای ورود اقتصاد دانش‌بنیان به فضای کسب‌وکار باید نسبت به شناخت مسائل و مشکلات این‌گونه شرکت‌ها اقدام کنیم. پس‌ازآن لازم است تا برای رفع چالش‌ها و تقویت و توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها اقدام کنیم. گام سوم تبدیل نیروی غیرمتخصص در بدنه دولت به نیروی انسانی ماهر با کمک آموزش است. توانمندسازی مدیران در عرصه کلان اقتصادی با تکیه‌ بر دانش نوین، حل مشکلات ساختاری در فرآیند اداری و کاهش بروکراسی نیز می‌تواند به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند.

بخشی از عدم توفیق شرکت‌های دانش‌بنیان در ایجاد ارزش‌افزوده ناشی از مشکلات و چالش‌های بیرونی آن‌ها است به همین دلیل همانند کشور‌های توسعه‌یافته که سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی حدود ۵۰ درصد است نتوانسته‌ایم از این پتانسیل برای خلق ارزش‌افزوده بالا و تولید ناخالص داخلی بهره‌مند شویم.

بر اساس آمار اعلامی در سال گذشته از ۲۳/۵۸ میلیون نفر جمعیت شاغل ایرانی ۱۱/۵۷ میلیون نفر در خدمات، ۴/۲۸ میلیون نفر در کشاورزی، ۴/۱۴ میلیون نفر در صنعت، ۳/۳۳ میلیون نفر در ساختمان، ۰/۱۴ میلیون نفر در معدن و ۰/۱۳ میلیون نفر در حوزه نفت هست.

بر اساس تأکید مقام معظم رهبری باید از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش اشتغال که منجر به افزایش ظرفیت تولید و بهره‌وری واحد‌های تولیدی-صنعتی می‌شود نیز استفاده شود. برای تحقق این امر باید تحقیقات وسیع در حوزه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور‌های توسعه‌یافته صورت بگیرد و پس‌ازآن با تکیه‌ بر دانش و پتانسیل داخلی با خلق شرکت‌های جدید در راستای اشتغال‌زایی در بخش‌های مختلف اقتصادی اقدام کرد.