«انتزاع‌گرایی» و آینده مبهم ریاضی در ایران/ خطر در کمین رشته‌های علوم پایه است

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ این روزها حال و روز رشته‌های علوم پایه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی اصلاً خوش نیست، فاجعه خالی ماندن ظرفیت رشته‌های علوم پایه به اواخر دهه 80 برمی‌گردد، تا این دهه همه‌چیز گل و بلبل بود و استقبال از رشته‌های علوم پایه ازجمله ریاضی، شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی و ... به اوج خود رسیده بود.

اما با رسیدن به اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 همه‌چیز به یکباره تغییر کرد و گرایش به سمت رشته علوم تجربی در مقطع متوسطه عامل اصلی عدم گرایش به رشته‌های علوم انسانی بود و همان شد که دانش‌آموزان ترجیح می‌دادند در دوران دانشجویی نیز به سمت رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و مهندسی بروند.

علت مشخص بود «آینده شغلی»، اینگونه بود که نخبگان علوم پایه که می‌توانستند نقش اساسی در مدیریت آینده کشور ایفا کنند به یکباره به رشته‌های پزشکی کوچ کردند و صندلی رشته‌های علوم پایه خالی ماند.

عدم سرمایه‌گذاری در رشته‌های ریاضی و علوم انسانی موجب شد تا وضعیت رشته‌های علوم پایه که زیرشاخه‌ای از علوم انسانی است، بحرانی‌تر از قبل شود.

این روزها رشته‌های علوم پایه آسیب جدی دیده‌اند و اگر برنامه‌ریزی‌های لازم برای احیای این رشته‌ها صورت نگیرد دیگر نمی‌توان در آینده با بحرانی‌تر شدن وضعیت رشته‌های علوم پایه آن به جبران آن پرداخت.

گرایش داوطلبان به سمت رشته‌های علوم تجربی، آموزش و پرورش را با انباشت دبیرستان‌های با گرایش علوم تجربی مواجه و این موضوع دلسوزان حوزه آموزش را نگران کرده است.

ارتقای منزلت اجتماعی، تضمین شغل و درآمد از کارویژه‌هایی است که می‌توان برای عبور از رشته‌های علوم پایه توسط داوطلبان از آن نام برد.

از سویی افزایش ظرفیت پذیرش در رشته‌های پزشکی مبیّن این موضوع است که رشته‌های علوم پایه دیگر خواهان زیادی ندارد و این موضوع موجب شده که مدیریت آینده کشور به خطر بیفتد.

خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا در راستای بررسی وضعیت رشته ریاضی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و چرایی و چگونگی مقابله با استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها با محور هوش مصنوعی گفت‌و‌گویی را با مینا اتفاق عضو هیئت علمی گروه ریاضی دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان‌شرقی و واحد تبریز ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانیم:

باید از مقطع متوسطه روی رشته ریاضی کار کرد

آنا: همانگونه که مستحضرید استقبال از رشته ریاضی نه‌تنها در دانشگاه‌ها، بلکه در آموزش و پرورش هم کمتر شده، وضعیت این رشته را در جامعه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اتفاق: ریاضی رشته نسبتاً دشواری برای دانش‌آموزان و دانشجویان بوده است؛ چراکه با توجه به ماهیت آن، یک رشته مجردی است و با انتزاعیات و تجرد سروکار بسیاری دارد.

سر کلاس نمی‌شود به‌شکل خیلی واضح و کاربردی مطالب جذاب ریاضی به دانش‌آموز یا دانشجو ارائه کرد، بلکه براساس آمار ریاضی رشته‌ای است که جزء دروس سخت و غیرملموس به شمار می‌رود و دانش‌آموز یا دانشجو رشته ریاضی را در اولویت آخر خود قرار می‌دهند و در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه رشته و درس دست‌داشتنی نیست.

مسائل رشته ریاضی از دوران متوسطه آغاز شده و به دوران دانشگاه هم تسری پیدا می‌کند، در حالی که ملاک انتخاب رشته در تمامی دنیا (که ایران هم از این قائده مستثنی نیست) در وهله نخست اسم و رسم رشته است. در ایران به نسبت فرهنگ و سنت یک ایرانی این ملاک پررنگ‌تر هم می‌شود.

در وهله دوم بازار کار، آینده شغلی و درآمد رشته ریاضی در مقایسه با سایر رشته‌ها تعریفی ندارد، این بازار کار و درآمد است که به‌طور مستقیم در انتخاب و ادامه تحصیل دانش‌آموز یا دانشجو تأثیر می‌گذارد.

آنا: این مسئله علاوه بر علوم پایه به علوم مهندسی هم تسری پیدا کرده، درست است؟

اتفاق: دقیقاً. به‌دلیل نبود بازار کار، آینده شغلی و درآمد مناسب، رشته‌های مرتبط با علوم پایه و مهندسی کم‌رونق شده‌اند.

همچنین به‌دلیل فضای مجازی و تحولات آن در زندگی بشر در 10 سال گذشته، مشاغل در حال تغییر و جابجایی است و نکته تأسف‌آور اینکه برخی مشاغل در آینده نابود خواهند شد و برخی از این مشاغل هم تغییر ماهیت و تغییر شکل می‌دهند.

این مسئله در کاهش استقبال از رشته‌های علوم پایه بسیار مؤثر بوده و بسیاری از داوطلبان به سمت رشته‌های پزشکی گرایش پیدا کرده‌اند.

آنا: مشکل اصلی رشته علوم پایه را در چه می‌دانید؟

اتفاق: دانش‌آموز یا دانشجو باید به رشته‌های علوم پایه علاقه شدید داشته باشد؛ البته این علاقه وجود دارد، اما به‌دلیل نبود موقعیت شغلی داوطلب مجبور است رشته‌های دیگری را انتخاب کند.

با مدرک کارشناسی فارغ‌التحصیل رشته ریاضی قادر نیست شغلی برای خود دست و پا کند؛ بنابراین کسی که علاقه‌مند رشته ریاضی و علوم پایه است باید این تضمین را از سوی مسئولان دریافت کند که بازار کار خوبی داشته باشد تا بعدها در کار پژوهش که علاقه‌مندی‌اش را ارضا خواهد کرد، امکانات کافی داشته باشد و از این مسیر امرار معاش فارغ‌التحصیل تأمین خواهد شد.

دانشجویان رشته ریاضی آینده خوبی برای خود متصور نیستند

آنا: پژوهش در رشته ریاضی هم به شدت کاهش پیدا کرده است.

اتفاق: بله. دانشجویان فارغ‌التحصیل ریاضی نه‌تنها در رشته ریاضی و علوم پایه، بلکه در زمینه اقتصادی هم آینده خوبی برای خود متصور نیستند.

دانشجویانی هستند که با نتایج عالی دکتری خود را در رشته ریاضی اخذ کرده‌اند، اما کاملاً بیکار هستند، تازه اگر اقبال داشته باشند تا بتوانند به‌صورت حق‌التدریس با مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها همکاری کنند که روی آن نمی‌توان برای امرار معاش حساب باز کرد.

آنا: راهکارتان چیست؟

اتفاق: سیاست بسیار کلان در سطح ایران و راهکار بلندمدت برای رفع معضل عدم استقبال از رشته ریاضی لازم داریم و این معضل به این زودی قابل رفع نخواهد بود، چراکه تدریجی ایجاد شده و زمان بسیار می‌برد تا این ضایعه در نظام آموزشی جبران شود.

به نظرم باید توجه ویژه‌ای به رشته‌های علوم پایه شود و این معضل تنها به رشته ریاضی مرتبط نمی‌شود، بلکه رشته‌های شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی، آمار و ... هم مشمول این مشکلات می‌شوند. توجه ویژه به این معنا که دانشجو وقتی رشته علوم پایه را انتخاب می‌کند، واقعاً باید آینده تضمین‌شده و نسبتاً مناسب از این رشته‌ها داشته باشد.

دانشجویان متقاضی رشته‌های دبیری در دانشگاه فرهنگیان از زمان تحصیل مطمئن هستند که کارشان تضمین شده و در آینده استخدام می‌شوند.

دانشجویی که رشته علوم پایه را انتخاب می‌کند، باید از همان ابتدا شغل تضمین شده داشته باشد و اگر در حد کارشناسی و کارشناسی‌ارشد پیش می‌رود، باید تضمین‌شده باشد، حتی دانشجو در دوران تحصیل حقوق نسبتاً هرچند اندک دریافت کند و احساس کند با انتخاب این رشته موضوعات مربوط به حقوق او هم تضمین می‌شود و با علاقه و اطمینان خاطر بیشتر این رشته را ادامه دهد.

دانشجویانی که در رشته کارشناسی و کارشناسی‌ارشد فارغ‌التحصیل شده، می‌توانند در رشته ریاضی جذب آموزش و پرورش شوند. دانشجویان فارغ‌التحصیل دکتری هم باید آینده شغلی خوبی داشته باشند.

آنا: جذب دانشجویان فارغ‌التحصیل مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد می‌تواند مشکل نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش را هم رفع کند؟

اتفاق: بله. اکنون ملاک انتخاب معلم و دبیر در وزارت آموزش و پرورش به‌هیچ عنوان اصولی نیست و بیشتر بار آموزشی روی دوش مدارس غیرانتفاعی است که معلمان اینگونه مدارس از رشته‌های غیرمرتبط است که بدون هیچ‌گونه تخصصی جذب مدارس غیرانتفاعی می‌شوند.

برخی از این معلمان به‌دلیل علاقه به معلمی موفق می‌شوند و عده‌ زیادی از آنان قادر نیستند شغل معلمی را به خوبی پیش ببرند، بنابراین وزارت آموزش و پرورش باید از همان ابتدا دانشجویانی را استخدام کند که تمامی مدارس را تأمین کند.

وقتی رشته‌های علوم پایه در مدارس رونق گرفت مشخص خواهد شد که معلم به‌درستی رشته‌های مرتبط با علوم پایه را تدریس خواهد کرد؛ چراکه با علاقه وارد این رشته‌ها شده است.

به‌عنوان مثال فردی مهندسی برق خوانده، در مدارس ریاضی و شیمی تدریس می‌کند.

با ورود فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پایه دانش‌آموزان با علاقه بیشتری به تحصیل می‌پردازند و معلمان هم با اشتیاق بیشتری به تدریس می‌پردازند، این موضوع به دانشگاه‌ها تسری پیدا خواهد کرد.

این موضوع نیازمند سیاستگذاری کلان است و فقط مربوط به معلمان نیست که چنین مسئله مهمی را حل کند تا هم مشکل آموزش و پرورش رفع شود و هم در ادامه مشکلات آموزش عالی به حداقل برسد.

آنا: با توجه به استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها آیا نیازمند تغییر آیین‌نامه درس ریاضی در دانشگاه‌ها نیستیم؟

اتفاق: به نظرم نیاز نیست، شاید آیین‌نامه اشکالات جزئی داشته باشد که می‌توان به‌تدریج آنها را رفع کرد، اما مشکل در آیین‌نامه نیست، بلکه مشکل در آینده  شغلی و درآمد رشته‌های علوم پایه است.