رمزگشایی از موانع توسعه اقتصادی در مسیر شرکت‌های نوظهور

مرتضی افقه، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا اظهار کرد: در اینکه اصل وجود استارت‌آپ‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصاد برای توسعه و پیشرفت کشور ضروری هستند، شکی نیست؛ اما باید مورد توجه و حمایت سیاستگذاران در عمل (و نه در شعار و بخشنامه) و گسترش این بخش، مورد تأکید قرار گیرد و تمام موانع بر مسیر حرکت این شرکت‌ها رمزگشایی و تا حد امکان رفع شود.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی توضیح داد: درمورد اثرگذاری استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوظهور بر توسعه اقتصادی ابتدا باید اشاره کرد که مانند سایر کشور‌های در حال توسعه، ایران ساختار‌هایی دوگانه دارد و این دوگانگی در ابعاد مختلف جامعه حاکم است. به عبارت دیگر در کل ساختار‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی کشور‌های در حال توسعه دو بخش کاملاً مجزا وجود دارد: بخش مدرن و بخش سنتی.

وی توضیح داد: پس از تحولات عمیق و ساختاری در کشور‌های غربی، بسیاری از کشور‌های در حال توسعه تحت تأثیر فرهنگ، آداب، رفتار و تکنولوژی‌های وارداتی از این کشور‌ها قرار گرفتند؛ اما بخش‌هایی از جامعه همچنان به ساختار‌های سنتی خود پایبند ماندند. همین امر به ایجاد ساختار‌های دوگانه در کشور‌های در حال توسعه منجر شد. کشور ایران به دلیل برخورداری از درآمد‌های نفتی در یک قرن اخیر، بیش از سایر کشور‌ها این دوگانگی را تجربه کرده است و باعث ایجاد دوگانگی در مسیر توسعه اقتصادی شرکت‌های نوظهور شده است.  

بعضی بخش‌ها نخواسته‌اند خود را با تکنولوژی‌های وارداتی وفق دهد

این اقتصاددان ادامه داد: ایران با بهره مندی از درآمد‌های نفتی، قادر بوده که مدرن‌ترین و جدیدترین تکنیک‌ها و تکنولوژی‌ها را به کشور وارد و از آن‌ها در فرآیند‌های تولیدی استفاده کند، اما بخش سنتی نتوانسته یا نخواسته خود را با تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های وارداتی وفق دهد؛ بنابراین کشور اکنون با ساختاری دوگانه در همۀ ابعاد مواجه است. نگاهی به بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از کشاورزی، صنعت و خدمات این واقعیت را تأیید می‌کند.

افقه افزود: اکنون صنایعی وجود دارند که با مدرن‌ترین و پیشرفته‌ترین ابزار و تکنولوژی‌ها مشغول تولید هستند و همزمان صنایعی هم داریم که هنوز با تکنیک‌های و روش‌های سنتی و قدیمی خود مشغول به فعالیت هستند. بخش‌های مدرنی داریم که تکنیک‌های بسیار پیشرفته دارند مانند پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها که به دلیل درآمد خوبشان می‌توانند مدرن‌ترین تکنولوژی‌ها و مدرن‌ترین تکنیک‌های مدیریتی را وارد و به کار گیرند. روند جذب شیوه‌های به کارگرفته در کشور‌های پیشرفته همچنان ادامه دارد.

تب استارت‌آپ‌ها 

استاد دانشگاه با اشاره به اینکه از جمله مواردی که به تازگی مطرح و یکباره تبدیل به یک اپیدمی در کشور شده تب استارت‌آپ‌هاست، گفت: این موضوع در کشور‌های پیشرفته به عنوان ابزاری برای استفاده از نوآوری‌ها و ایده‌های علمی جدید مطرح شده است و مانند دیگر تکنولوژی‌هایی که وارد می‌شود، به سرعت وارد کشور شد؛ بنابراین با استفاده از تکنیک‌ها و ایده‌های نو و مبتنی بر پیشرفت‌های علمی، بحث استارت‌آپ‌ها در ایران هم شکل گرفته و به صورت وسیع در حوزه‌های اقتصادی در حال گسترش است. حتی سال ۱۴۰۱ هم به عنوان شعار سال نام گذاری شد.

وی تشریح کرد: به طور کلی باید توجه داشت که به دلیل ساختار‌ها فکری، نگرشی و ارزشی؛ تولید و پیشرفت اقتصادی جزء اولویت‌های تصمیم گیران، تصمیم سازان و سیاستگذاران نیست بلکه اولویت در کشور گرایش‌های سیاسی و ایدئولوژیک است. همین رتبه بندی ضدتولیدی و ضدتوسعه‌ای موجب شده تا معیشت و رفاه مردم در عمل جایگاه بالایی در تخصیص منابع کشور نداشته باشند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: همین نظام ارزشی غیر (ضد) تولیدی و غیر (ضد) توسعه‌ای موجب شکل گیری نظامی از انتخاب و انتصاب مدیران و کارکنان حاکمیتی شده است که براساس آن گزینش‌های این کارکنان نه براساس شایستگی‌های مبتنی بر توسعه و پیشرفت و رفاه، بلکه شایستگی‌های سیاسی و ایدئولوژیک صورت می‌پذیرد.

شکل‌گیری بوروکراسی ناکارآمد در اقتصاد

افقه توضیح داد: این ترتیب از اولویت‌ها نه فقط در حوزۀ اجرایی بلکه در حوزه‌های تقنینی و قضائی هم شکل گرفته است؛ و در مجموع، این ساختار مدیریتی به شکل گیری یک بوروکراسی ناکارآمدی شکل گرفته که در عمل مانع تولید و پیشرفت اقتصادی شده است.

وی گفت: وجود چنین ساختار‌های ضدتولید و ضدتوسعه، نه تنها تولید کننده‌ها را فرسوده و خسته کرده است؛ بلکه سرمایه‌گذاران را از ورود به بخش مولد گریزان و به بخش غیرمولد و یا به خارج رانده است؛ بنابراین وقتی درمورد کل تولید چنین موانعی حاکم است عملا استارت‌آپ‌ها که عمدتاً گروه‌های کوچکی از جوانان کم تجربه و کم سرمایه هستند را بسیار آسیب‌پذیرتر و شکننده‌تر کرده است.

دلایل ایجاد امواج مهاجرت‌های انفرادی نیرو‌های نخبه و متخصص

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در اینکه اصل وجود استارت‌آپ‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصاد برای توسعه و پیشرفت کشور ضروری هستند، شکی نیست و باید مورد توجه و حمایت سیاستگذاران در عمل (و نه در شعار و بخشنامه) و وجود و گسترششان مورد تأکید قرار گیرد؛ اما همانگونه که ذکر شد، به دلیل وجود ساختار‌های ضدتولید و ضدتوسعه، بخش مولد به طور اعم، و بنگاه‌های کوچک و متوسط ازجمله گروه‌های استارت‌آپی جوان و کم سرمایه به شدت آسیب پذیر هستند.

وی تشریح کرد: همین موانع باعث شده که به رغم شعار‌های بیان شده توسط مسئولین ذیربط، بسیاری از گروه‌های استارت‌آپی شکل گرفته در کشور نتوانند در مقابل انبوه مشکلات و موانع حاکمیتی طاقت بیاورند، و طبق برخی اخبار، به کشور‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند. در واقع، به دنبال امواج مهاجرت‌های انفرادی نیرو‌های نخبه و متخصص، اکنون با پدیدۀ مهاجرت‌های گروهی و تشکلی به کشور‌های دیگر مواجه شده‌ایم، این به آن معناست که بی کفایتی‌های مدیریتی باعث شده سرمایه‌های اصلی کشور دو دستی تقدیم کشور‌های دیگر شوند و این از بدترین و خسارت بارترین اتفاقاتی است که در حال رخ دادن در کشور است.