نوحه عالم کشف است/ «تخیل»؛ بزرگترین نعمت الهی برای نوحه‌سرا

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمدرضا سنگری نویسنده و پژوهشگر ادبیات آیینی در نشست «اعضای کانون نغمه‌پردازان خوشدل» عنوان کرد: شاعران و نوحه‌سرایان جوان نباید در کلیات مفهومی و معنایی باقی بمانند، بلکه باید در ذکر مناقب اهل بیت (ع) به جزئیات هم توجه شود.

وی اظهار کرد: در آستانه دهه فاطمیه قرار داریم. می‌دانیم که سوره مبارکه کوثر در شأن حضرت فاطمه زهرا (س) نازل شده. سوره کوثر علاوه بر این که مضامین بسیار مهم اعتقادی و اجتماعی را در خود مستتر دارد، از حیث شکلی نیز یک نمونه شگفت‌انگیز است. واژگان این سوره سه آیه‌ای، منحصر به فرد هستند و دیگر در هیچ کجای قرآن مجید تکرار نشده‌اند. این موضوع خود نشان‌دهنده یگانه بودن و شخصیت حضرت زهرا (س) است.

۲ جریان تاریخی در یک سوره ۳ آیه‌ای

سنگری عنوان کرد: اگر به معانی و شأن نزول سوره کوثر توجه کنیم خواهیم دید که ما در تاریخ دو جریان کلی داریم: جریان کوثر و جریان ابتر. برخی افراد وجودشان ابتر است. سترون و نازا هستند. بلکه چیزی از وجودشان نمی‌تراود و چیزی را خلق نمی‌کنند فقط از داشته‌های این جهان می‌کاهند. به عبارت دیگر مصرف‌کننده محض هستند. در مقابل برخی از تبار کوثر هستند، یعنی مایه برکت و زایش و تداوم‌اند. خلاق هستند و بر داشته‌های مادی و معنوی این جهان می‌افزایند.

این استاد ادبیات افزود: به اعتقاد من نوحه‌سرایان و شاعران از همین دسته کوثری‌ها هستند. من چند سال پیش کتابی تحت عنوان «شعر هیئت و ویژگی‌هایش» نوشتم و در آن ابعاد شعر هیئت را تبیین کردم. برای شاعر به صورت اعم و نوحه سرا به شکل اخص، هیچ نعمتی بالاتر از عنصر «تخیّل» نیست. در این راستا شما باید به چیز‌هایی توجه کنید که دیگران توجه نکرده‌اند. کسی که به قلمرو نوحه می‌آید، نباید در کلیات محدود شود و باید به جزئیات توجه کند و گرنه حرف‌های همیشگی جذابیت ندارد. به قول زنده‌یاد احمد عزیزی: «من از طبق معمول‌ها خسته‌ام».

۳ قلمرو شاخص برای تخیّل

سنگری عنوان کرد: ما سه قلمرو شاخص برای تخیل داریم؛ اولین قلمرو، علم «بدیع» است که به زیباشناسی واژگان مربوط می‌شود. چگونه می‌توان واژه‌ها را با ظرافت‌های موسیقایی و زیباشناختی زیباتر کرد؟ اولین واژه و عبارت د‌ر نوحه بسیار مهم است و باید توجه کرد یا واج‌آرایی یا جناس و ایهام در این قلمرو در نظر گرفته می‌شود.

وی افزود: قلمرو دوم، «بیان» است. نوحه‌سرایانی که به دنبال ارتقای کیفی کار خود هستند باید در این قلمرو قدر کلمات را بدانند. به ویژه می‌خواهم بر نکته مهمی تاکید کنم که همان عبارت آغازین یا طلیعه نوحه است. این عبارت باید مثل یک قلاب مخاطب را به دنبال شعر بکشاند. فراموش نکنیم که در شعر امروز علاوه بر تشبیه و استعاره، نمادسازی واسطوره‌پردازی هم در دایره علم بیان قرار می‌گیرد، بنابراین باید جایگاه نماد‌ها در تاریخ اسلام و زندگی و زمانه اهل بیت (ع) را بشناسیم.

این پژوهشگر ادبیات آئینی گفت: قلمرو سوم «معانی» است. در این عرصه ما بر تقدم و تأخر مفاهیم تأکید داریم. بافت نوحه چه تغییری بکند که زیباتر شود. گاهی باید بند‌ها را جا به جا کرد. خطابم به شما دوستان عزیزی که در حوزه نوحه فعالیت می‌کنند این است که شما اگر برای یک روز ۳۵۳روز کار کنید ارزش دارد. منظورم از ۳۵۳روز، سال قمری است و منظورم از آن یک روز هم عاشورا است.

سنگری افزود: روضه و نوحه عالم کشف است و هیچ لذتی بالاتر از کشف نیست. از سوی دیگر، باید سازه تشکل شعری را بشناسیم. تشکل شعری به این معنا است که اجزای مختلف نوحه چگونه دست در دست هم می‌گذارند تا مخاطبان یکپارچگی را احساس کنند. بند‌های نوحه چقدر مکمل هم هستند و با هم ارتباط دارند؟ گاهی در نوحه‌ها شاهد فقدان تشکل هستیم در حالی که نیازمند پیوند مفهومی هستیم.

این منتقد ادبی عنوان کرد: من بیش از چهل سال است که درباره انعکاس وقایع عاشورا در فرهنگ و ادبیات مطالعه میکنم برای یافتن سرنخ‌های مرتبط با این موضوع به موزه‌های و کتابخانه‌های مختلفی در سراسر جهان سرزده ام. گاهی  در طول یک سال بیش از هشتاد سخنرانی در این باره دارم؛ با این حال همواره گفته‌ام که حرف‌های ناگفته درموضوع عاشورا و ادبیات بسیار زیاد است.

لازم به یادآوری است، نشست یک روزه اعضای «کانون نغمه‌پردازان خوشدل» با محوریت محتوای نوحه‌ها در ایام فاطمیه، با حضور محمدرضا سنگری، حشمت‌الله قنبری، محمد رسولی، سید جواد پرئی و حمید رمی جمعه پنجم آبان ماه در محل خبرگزاری آنا برگزار شد.

گزارش تصویری این نشست یک روزه از اینـجا قابل دریافت است.