شکوفایی خلاقیت در دانشجویان؛ زمینه‌ساز تربیت افراد شاخص علمی

تورج محمدی دانشمند یک درصد برتر جهان در سال ۲۰۲۳ در گفت‌وگو با خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، درباره مولفه‌های لازم برای تعیین دانشمندان یک درصد و دو درصد برتر جهان اظهار کرد: برای تعیین دانشمندان یک درصد برتر، پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI) یکی از محصولات موسسه کلریویت آنا لیتیکس (Clarivate Analytics) هر دو ماه یکبار پژوهشگران و موسسات یک درصد برتر جهان، کشور‌ها و مجلات ۵۰ درصد برتر جهان براساس شاخص استناد و در یک بازه زمانی ده ساله را معرفی می‌کند. 

وی افزود: به منظور تعیین دانشمندان یک درصد برتر، نویسندگان ابتدا براساس مجموع استناد‌های دریافتی (در بازه زمانی ده ساله) در رشته‌های ۲۲ گانه علم مرتب، سپس یک درصد اول آن‌ها انتخاب می‌شوند. با وجود اینکه دسته بندی ۲۲گانه ارائه شده توسط ESI بسیارکلی است؛ اما فعالیت‌های یک پژوهشگر می‌تواند درچند دسته بندی قرارگیرد. برای قرارگرفتن در جمع پژوهشگران یک درصد برتر، آستانه استنادی تعیین شده است که هر دو ماه یکبار در این پایگاه به‌روزرسانی می‌شود.

محمدی تصریح کرد: تعیین دانشمندان دو درصد برتر نیز بر اساس آخرین یافته‌های پروژه مشترک الزویر و گروهی از پژوهشگران دانشگاه استنفورد معروف به «فهرست دانشگاه استنفورد» انجام می‌شود. از سال ۲۰۱۹ تاکنون هر ساله دو فهرست از پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان منتشر شده است. تفاوت این دو فهرست در بازه زمانی استناد‌های تحلیل شده است؛ در یکی از فهرست‌های اعلام شده، بازه زمانی استناد‌های دریافتی یک ساله و در فهرست دیگر، بازه زمانی استناد‌های دریافتی از سال ۱۹۹۶ تا سال ۲۰۲۲ در نظر گرفته شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: برونداد‌های پژوهشی منتشر شده در پایگاه اسکپوس تا پایان سال ۲۰۲۲ در ۲۲ حوزه موضوعی اصلی و ۱۷۴ حوزه فرعی تحلیل و بر این اساس نویسندگانی که در زمره پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان هستند، معرفی شده اند. جدیدترین نسخه این پایگاه ۱۲ مهر (۴ اکتبر ۲۰۲۳) منتشر شده است.

محمدی اضافه کرد: روش شناسی ابداع شده، مبتنی بر مجموعه‌ای از سنجه‌های استنادی استاندارد شده برای ارزیابی تاثیر استنادی پژوهشگران در رشته‌ها و حوزه‌های علمی مختلف است. این روش که با نام "شاخص استنادی مرکب" معرفی شده، مبتنی بر تعداد استنادات دریافتی، جایگاه نویسندگان در مقالات و شاخص هوش نویسندگان (H-index) است. 

دانشمند یک درصد برتر جهان در سال ۲۰۲۳ ادامه داد: از جمله اشکالات عمده این روش ها، خطا در تفکیک نام افراد است به طوری که افرادی که نام مشابه دارند، مقالات و ارجاعاتشان با هم جمع می‌شود. شناسایی نادرست وابستگی سازمانی نویسندگان، ترکیب اسامی نویسندگان با نام‌های مشابه و شمارش نادرست تعداد مدارک هر نویسنده از جمله ایراداتی است که در فهرست‌های ارائه شده وجود دارد.

محمدی بیان کرد: یکی دیگر از مهم‌ترین ایرادات این فهرست‌ها عدم توجه لازم به زیست بوم علمی است. نویسندگان پراستنادی که در این فهرست‌ها وارد می‌شوند، اغلب در طول دوره فعالیت آکادمیک خود با تیم‌های مختلف و پژوهشگران مختلفی همکاری داشته اند. آن‌ها در برخی از پژوهش‌ها نقش پژوهشگر ارشد و در برخی نقش همکار پژوهشی و یا شاید نقش افتخاری داشته اند؛ بنابراین نقش‌ها و میزان همکاری آن‌ها در پژوهش‌های مختلف متفاوت است و نمی‌توان تمام اثرگذاری علمی و استناد‌های دریافتی را به یک میزان برای آن‌ها وزن دهی کرد. در اصل، چنین رویکرد‌هایی معطوف به فردگرایی است در حالی که پژوهش‌های علمی در جهان معاصر ماهیتی مشارکتی دارند و مبتنی بر همکاری‌های تیمی هستند.

 انجام پژوهش‌های عمیق؛ شرط اصلی قرارگرفتن در زمره دانشمندان یک درصدبرتر جهان

وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان جزء دانشمندان یک درصد و دو درصد برتر دنیا قرار گرفت، اظهار کرد: پیروزی در هر کاری مستلزم برنامه ریزی و تلاش فراوان است. قرارگرفتن در جمع پژوهشگران یک درصد برتر دنیا نیازمند به کارگیری راهبرد‌ها و راهکار‌های مناسب و همچنین انجام پژوهش‌های عمیق و متمرکز است. انجام پژوهش‌های با کیفیت، پرهیز از پراکنده کاری و توجه به دسته بندی موضوعی مجلات و جبهه‌های تحقیق، انتشار مقالات در مجلات با کیفیت، و انتشار مقالات داغ و پراستناد از جمله مواردی هستند که می‌توانند منجر به قرارگرفتن در جمع دانشمندان برتر شوند. تبدیل شدن به پژوهشگر یک درصد برتر بین المللی به خودی خود نمی‌تواند هدف مناسبی باشد، بلکه کیفی سازی پژوهش و عمق بخشیدن به آن باید مد نظر قرار گیرد تا موجب شکافتن مرز‌های دانش شود.

مدیر قطب علمی ساخت غشاها و طراحی، راهبری و نگهداری فرایندهای غشایی درباره مهم‌ترین رکن پیشرفت در کشور گفت: پیشرفت کشور در گروی توجه به دانش و بکارگیری راهکار‌های علمی و مبتنی بر دانش در مواجهه با مسائل است. کیفیت و کمیت آموزش و پرورش و توانمند سازی دانش آموزان بسیار اهمیت دارد. در تحصیلات تکمیلی توجه بیشتر به علوم پایه و علوم انسانی از یک طرف و شکوفا کردن خلاقیت دانش آموختگان از طرف دیگر می‌تواند زمینه ساز تربیت افراد شاخص علمی برای تصدی مسئولیت‌های اجرایی و فنی کشور شود. حفظ روحیه جوانان برای خدمت به کشور از طریق شایسته سالاری و توجه به نیاز‌ها و خواسته‌های آنان می‌تواند موجبات پیشرفت کشور را فراهم کند. در کشور‌های توسعه یافته تصمیمات کلیدی با توجه به نتایج پژوهش‌های پیشین و با خرد جمعی گرفته می‌شوند و ثروت از راه تولید علم و در بستر فرایند‌های علمی خلق می‌شود. 

محمدی در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون ایده‌ای جهت تولید محصول تجاری به ذهن شما رسیده است؟ بیان کرد: بله، ایده‌های مختلفی معمولا در حین فعالیت‌های علمی شکل می‌گیرند که این در واقع ابتدا مسیر تبدیل ایده به ثروت از طریق تولید محصول نوآورانه است. یکی از این ایده‌ها که مسیر بیشتری را طی کرده و به محصول تبدیل شده غشای الیاف توخالی برای بکار گیری در صنعت تصفیه آب و فاضلاب و صنعت دیالیز است، متاسفانه ورود به بازار برای محصولات دانش بنیان مرحله‌ای بسیار سخت است و صاحبان محصولات واقعی دانش بنیان باید بیشتر از پشتیبانی دولت برخوردار شوند. 

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به میزان روش‌های تدریس فعلی دانشگاه‌ها و کیفیت آموزش عالی در افزایش تعداد پژوهشگران یک درصد و دو درصد برتر جهان اظهار کرد: افزایش تعداد پژوهشگران برجسته به صورت مستقیم در شرایط کنونی ارتباطی با روش تدریس ندارد و بیشتر نتیجه‌ی پژوهش‌های متمرکز و عمیق در مرز‌های دانش است که در قالب پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری انجام می‌شوند. پژوهشگران برجسته می‌توانند در حین فعالیت‌های پژوهشی خود، پژوهشگران جوان را برای قرار گرفتن در زمره پژوهشگران برتر آماده کنند.

انتهای پیام/

نادیا عابد