چالش‌های فناوران ایرانی در مبارزه با آلودگی هوا/ دستاوردهایی که حمایت می‌خواهند

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا؛ کشور‌های توسعه یافته به گونه‌ای پیش می‌روند که فناوری با زندگی آن‌ها عجین شده است. این فناوری‌ها در موضوعات مختلفی برای افزایش کیفیت زندگی، دریافت خدمات بهتر یا لذت بیشتر به کار می‌روند. رفع معضلات مربوط به کاهش آلودگی هوا نیز یکی از دلایل استفاده از فناوری است.

این تکنولوژی‌ها شامل سیستم‌های تهویه هوای شخصی، دستگاه‌های تصفیه سایت‌های ساخت و ساز، حسگر‌های کیفیت هوا، پاشش‌های باران، اجاق‌های زیست توده خانگی و ... می‌شود.

در ایران نیز طی ۱۰ سال اخیر مسیر توسعه تکنولوژی به گونه‌ای باز شده که این فناوری‌ها در راستای کاهش آلودگی‌ هوا مورد استفاده قرار می‌گیرند یا در صف به‌کارگیری فناوری هستند.

از آنجایی که سال گذشته بیش از ۲۶ هزار نفر در ۳۳ شهر ایران به علت آلودگی هوا جان باخته اند که خسارت چنین مرگ و میری معادل ۱۱.۳ میلیارد دلار بوده است، درصدد برآمدیم تا برخی‌ از فناوری‌هایی که مرتبط به کاهش آلودگی هوا هستند را منتشر کنیم؛ البته که طی گزارش‌هایی فناوری‌های خارجی را معرفی کردیم.

این در حالی است که به اعتقاد محققان می‌توان با استفاده از فناوری‌های روز آلودگی هوای کلانشهر‌ها را برطرف کرد و میزان خسارت‌های اقتصادی ناشی از آلودگی‌های هوا را کاهش داد.  

مکمل زیستی عامل مدیریت بحران آلودگی که بدون حمایت تولید شد

استفاده از سوخت‌های زیستی یکی از گزینه‌های پیش رو برای برون‌رفت از این وضعیت است که توسط محققان به تولید رسید. در حال حاضر انواع مختلفی از سوخت‌های زیستی مانند بیواتانول، بیومتانول، بیوگاز و بیودیزل تولید می‌شود. این بین بیودیزل سوختی کاملا تجدید‌پذیر و غیر سمی است که از روغن‌های جامد، چربی‌های حیوانی و روغن‌های گیاهی ساخته می‌شود. با افزودن این سوخت به سوخت گازوئیل، میزان آلایندگی سوخت‌های فسیلی کاهش می‌یابد. امروزه کشور‌های پیشرو در راستای استفاده از این سوخت برنامه‌های ملی متعددی اجرا می‌کنند. این امر در مدیریت بحران آلودگی هوای ایران که اکنون بیشتر شهر‌های کشور با آن روبه‌رو هستند از اهمیت زیادی برخوردار است.

فناوران یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری تربیت مدرس به منظور کاهش این آلایندگی‌ها موفق به تولید مکمل زیستی سوخت دیزل شده‌اند؛ مکملی که ضمن کاهش آلایندگی هوا، توان و قدرت موتور را افزایش می‌دهد. مکملی که اکنون در کشور‌های پیشرو مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در ایران هنوز به طور کامل مصرف نمی‌شود. 

محمدرضا شاملو، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان به خبرنگار علم و فناوری آنا گفت: استفاده از سوخت‌های زیستی به عنوان مکمل‌های سوخت دیزل از سال ۱۹۹۰ به عنوان قانون به اتحادیه اروپا پیشنهاد شد تا همه سوخت‌های دیزلی ده تا بیست درصد از این مکمل‌ها استفاده کنند، اما در حال حاضر این طرح به شکل قانون در آمده و همه سوخت‌های دیزلی باید حاوی ۲۰ درصد سوخت بیودیزل باشند. خودروهایی هم که به صورت مستقیم با سوخت بیودیزل کار می‌کنند (یعنی ۱۰۰ درصد بیودیزل استفاده می‌کنند) نیز از یک سری معافیت‌های مالیاتی برخودار می‌شوند. اکنون در چند ایالت آمریکا هم این قانون در حال اجراست و سوخت‌های دیزلی باید ۱۵ تا ۲۰ درصد از این مکمل‌ها استفاده کنند.

وی افزود: در کشور ما نیز استفاده از مکمل‌های سوخت دیزل قانونی است. در اسناد بالادستی ایران نیز ذکر شده هنگامی که سولفور سوخت دیزل کاهش پیدا می‌کند باید موادی مانند روانکار به سوخت فسیلی افزوده شود، اما متاسفانه هیچکدام از پالایشگاه‌ها زیر بار این مسئله نمی‌روند، زور دولت هم به آن‌ها نمی‌رسد.

وی خاطرنشان کرد: ما پکیجی(بسته‌ای) به صورت مکمل زیستی تولید کرده ایم که وقتی وارد سوخت می‌شود، میزان آلایندگی‌های هوا را کمتر می‌کند. هرچند این مکمل آلایندگی‌ها را پاک می‌کند و برای رفع آلودگی هوا کارگشاست، اما هنوز مورد حمایت واقعی قرار نگرفته است.

پایش آنلاین داده‌های آلاینده‌ها و چالش با سازمان محیط زیست

یک گروه دیگر از پژوهشگران ایرانی نیز موفق به طراحی و ساخت نرم‌افزاری با عنوان جامع پایش آنلاین داده‌های آلاینده‌های زیست محیطی شده اند.

محمدمهدی انصاری پور، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان به خبرنگار علم و فناوری آنا گفت: این سامانه برای جمع آوری داده‌های حاصل از پایش آنلاین آلاینده‌های زیست محیطی است که در صنایع کل کشور نصب می‌شود. این سامانه اطلاعات حاصل از پایش را گردآوری کرده و انواع گزارش‌های مورد درخواست سازمان حفاظت از محیط زیست را ایجاد و برایشان ارسال می‌کند.

وی افزود: این سامانه نیاز به اپراتور ندارد و هرگونه هشدار و اتفاقی که در صنایع رخ دهد را به صورت آنلاین پیدا و از طریق پیامک به صاحبان صنعت، اداره‌های کل حفاظت از محیط زیست و در نهایت به سازمان حفاظت از محیط زیست ارسال می‌کند.

انصاری پور تصریح کرد: این نرم افزار نه تنها در ایران بلکه در دنیا نمونه مشابه خارجی ندارد. ۸۲ هزار نفر ساعت روی این نرم افزار کار کرده‌اند. این سامانه مستقیماً به سامانه پایش آنلاین سازمان حفاظت از محیط زیست متصل است و تمام آلاینده‌های هوا را پایش کند. ما تاکنون حدود ۲۰۳ صنعت در سطح کشور را به این سامانه متصل کرده ایم. بالغ بر ۵۸ الی ۵۹ میلیارد رکورد اطلاعات پایه نیز در سامانه وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: انتظار داشتیم این طرح به عنوان سامانه جامع پایش آنلاین کشور شناخته شود.

مدیر این شرکت اظهار کرد: این سامانه به مدت ۶ ماه روی سرور‌های سازمان محیط زیست به عنوان پایلوت(آزمایشی) قرار گرفت و به خوبی توانست عمل کند. ما توقع داشتیم سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان نخستین ارگانی که از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت می‌کند، این نرم افزار را رسما خریداری کند، اما متاسفانه این اتفاق تاکنون رخ نداده و هر بار با ایجاد اتفاق‌های گوناگون در سازمان، خرید این محصول تا به امروز به تعویق افتاده است.

وی یادآورشد: در حال حاضر سازمان حفاظت از محیط زیست، سامانه‌ای با عنوان iranemp.ir طراحی کرده است که در ارتباط با مبحث پایش آنلاین آلایندگی‌های محیط زیست مشکل‌های زیادی دارد. تمام این مشکل‌ها را ما پیش از این در سامانه مشاهده و حل کرده بودیم. 

وی تأکید کرد: جدا از این طرح اکنون به بحث ساخت و تولید آنالایزر‌های محیط زیست ورود پیدا کرده ایم و خود سخت افزار‌ها را تولید می‌کنیم.

وی تاکید کرد: این شرکت، تنها شرکت ایرانی است که توانسته به روش‌های استاندارد‌های دنیا آنالایزر‌های محیط زیست را بسازد. این محصولات نیز به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری معرفی شده اند. درخواست تسهیلات نیز داده ایم. سال گذشته هم با اخذ یک میلیارد تومان تسهیلات موافقت شد و ما را به بانک معرفی کردند، اما در نهایت بانک این تسهیلات را پرداخت نکرد. در حال حاضر برای اجرای این طرح‌ها با بحث‌های مالی، تسهیلاتی و بیشتر مالیاتی و بیمه‌های تأمین اجتماعی مواجه هستیم.

انصاری پور گفت: ارزش افزوده یک محصول دانش‌بنیان، علمی است که در آن به‌کار برده می‌شود. به عنوان مثال من یک محصولی را می‌سازم، قیمت ساخت آن برای من ۱۰۰ میلیون تومان، اما علمی که در آن استفاده کرده ام، حداقل ۴۰۰ الی ۵۰۰ میلیون تومان است. اگر ما این علم را ۵۰۰ میلیون تومان بفروشیم، اداره دارایی اظهار می‌کند که شما ۴۰۰ میلیون تومان سود کرده اید و باید مالیات آن را بپردازید. هزینه این علم کجا نوشته شده است؟ هزینه علم کارشناسان و نخبه‌های این شرکت از کجا پرداخت می‌شود؟ اکنون ما با این مسائل در کشور دست و پنجه نرم می‌کنیم و هنوز هیچکس هم به داد ما نرسیده است.

پایش کیفیت هوا با کمک پهپاد‌هایی که هیچ موقع استفاده نشدند

پژوهشگران یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری فارس نیز به منظور پایش آلایندگی‌های کارخانه‌ها، پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و شهرک‌های صنعتی موفق به تولید سیستم پایش کیفیت هوا به وسیله پهپاد شده اند.

محمدحسین یوسفی مدیرعامل یک شرکت فناوری دیگر، درباره این سیستم به خبرنگار علم و فناوری آنا گفت: در حال حاضر دسترسی برخی صنایع پتروشیمی و شهرک‌های صنعتی آسان نیست به همین دلیل پایش آلایندگی این صنایع به صورت مداوم وجود ندارد. در چنین شرایطی می‌توان با استفاده از پهپاد‌ها میزان آلایندگی‌های این صنایع را به صورت مستمر و برنامه ریزی شده پایش کرد.

وی  ادامه داد: اهمیت این مسئله باعث شد ما محصولی متشکل از پرنده، پهپاد و سیستم پایش کیفیت هوا بسازیم. در این محصول، یک کیت تشخیص گاز آلاینده‌ها روی پرنده نصب می‌شود. این پرنده به خلبان خودکار مجهز است و می‌تواند به صورت خودکار آلایندگی‌های صنایع را به صورت مستمر پایش کند و اطلاعات و داده‌ها را به سرور‌ها انتقال دهد.

مدیر شرکت با بیان اینکه این طرح هنوز به طور رسمی به جایی معرفی نشده و عملیات اجرای آن از سال پیش آغاز شده است، گفت: از آنجایی که بحث پایش صنایع و پرواز پرنده‌ها روی صنایع کار فوق العاده پیچیده‌ای است باید مجوز‌های لازم را دریافت کنیم. در حال حاضر متولی اصلی این مسئله، سازمان حفاظت از محیط زیست است از این‌رو ما برای اجرای این طرح چند جلسه با مسئولان این سازمان برگزار کردیم تا بتوانیم تأییدیه‌های لازم را بگیریم، اما متاسفانه این طرح مورد استقبال قرار نگرفت و راه به جایی نبردیم.

وی اضافه کرد: کارشناسان این سازمان ایراداتی فنی از این طرح استخراج کردند که اصلاً چنین پروژه‌ای انجام شدنی نیست.

به گفته این محقق، در حال حاضر یک سری شرایط خاص از جمله دمای بالا، میزان انتشار گاز‌های آلاینده پایش پهپاد‌ها را سخت می‌کند. ما برای رفع این مشکل با یک شرکت کانادایی ارتباط گرفتیم و با مشاوره‌های آن‌ها این مشکل را برطرف کردیم. هرچند این مشکل اکنون برطرف شده است؛ اما کارشناسان سازمان محیط زیست حتی اجازه نمی‌دهند این طرح به صورت آزمایشگاهی و با هزینه خود شرکت اجرا شود.

خلل در تولید فیلترهای نانویی تصفیه هوا با بی‌ثباتی قیمت دلار

شرکت دیگری که چالش‌هایی مبنی بر بی‌ثباتی قیمت دلار، ارجاع تسهیلات به بانک‌ها و بحث تضامین و نرخ تسهیلات آن‌ها شرایط را برای دانش‌بنیان‌ها سخت کرده نیز مدعی است که این معضلات مانع از تولید محصول دانش بنیان آنها شده است.

تقوی، موسس و مدیرعامل یکی از شرکت دانش‌بنیان فعال در عرصه غبارگیری صنعتی و تولیدکننده فیلتر‌های نانویی تصفیه هوا در گفت‌وگو با خبرنگار علم‌ و فناوری آنا گفت: کارخانه‌های صنعتی یکی از عوامل تأثیرگذار در شاخص آلودگی هوا هستند. این کارخانه‌ها نقش زیادی در تولید آلودگی هوا دارند و الزاماً باید از فیلتر‌های هوا استفاده کنند.

وی افزود: فیلتر‌های معمولی قابلیت جذب کل ذرات آلاینده هوا را ندارند. تیم تحقیقاتی این شرکت اکنون موفق شده با استفاده از فناوری نانو، فیلتر‌هایی تولید کند که میزان ذرات آلاینده را به صفر و به حد استاندارد برساند. این فیلتر‌ها قدرت جذب بالایی دارند و مورد استفاده صنایع فولاد و سیمان هستند. ما تنها تولید کننده نانو فیلتر هستیم که گواهینامه نانو مقیاس از ستاد فناوری نانو داریم.

مدیر این شرکت با بیان اینکه اکنون در بحث اقتصاد دانش‌بنیان دو هدف مهم را پیگیری می‌کنیم، تصریح کرد: یکی از آن اهداف افزایش راندمان فیلتر‌ها و دیگری مربوط به بحث کاهش هزینه هاست. ما علاوه بر افزایش راندمان فیلتر‌ها با افزایش طول عمر فیلتر‌ها به کارخانه‌ها و محیط زیست و صنعتگران کمک می‌کنیم؛ افزایش طول عمر فیلتر‌های نانویی باعث کاهش هزینه‌های صنعتگران می‌شود.

تقوی خاطرنشان کرد: معمولاً قیمت محصولات نانو حدود ۲۰ درصد بیشتر از فیلتر‌های معمولی است. در این بین رقابت این شرکت با چند شرکت تولیدکننده فیلتر‌های غیر نانویی از جمله معضلاتی است که با آن مواجه هستیم، این مسئله ترمزگیر صنایع است. خوشبختانه اغلب شرط و درخواست شرکت‌های صنعتی در مناقصه‌ها تولید محصولات بر پایه فناوری نانو است. تولید فیلتر‌های نانویی از نظر کیفی و هزینه‌ای برای صنایع بسیار مقرون به صرفه‌تر است. 

وی به مهم‌ترین چالش‌های این شرکت اشاره کرد و در این خصوص به آنا گفت: در تولید محصولات با مشکل‌های زیادی مواجه هستیم. بی ثباتی قیمت‌ها از جمله آنهاست. یکی از مشکلات ما این است که مواد اولیه را از پتروشیمی‌ها تهیه می‌کنیم. قیمت پتروشیمی‌ها با توجه به نوسانات قیمت دلار، مدام در حال تغییر است. نمی‌توانیم هر روز قیمت‌ها را برای مشتریان افزایش دهیم. معمولا با تغییر قیمت دلار، قیمت اجناس بالاتر می‌رود. پس از کاهش قیمت دلار، دیگر قیمت اجناس به حالت عادی بر نمی‌گردد. این مسئله اکنون چالش بزرگی برای ما ایجاد کرده است.

این پژوهشگر بیان کرد: بحث سرمایه در گردش نیز از دیگر چالش‌ها محسوب می‌شود. معمولاً دانش‌بنیان‌ها از طریق صندوق نوآوری مورد حمایت قرار می‌گیرند و تسهیلاتی نیز دریافت می‌کنند. پیش‌از این تسهیلات به صورت ساده و روان در اختیار شرکت‌ها قرار می‌گرفت، اما اخیراً تسهیلات به بانک‌ها ارجاع داده می‌شود. در بانک‌ها بحث تضامین و نرخ تسهیلات مطرح است که مشکلاتی برای ما ایجاد می‌کند. همین مسئله باعث شده ما برای دریافت تسهیلات سمت بانک نرویم. 

وی گفت: اگر اعتبارات لازم اختصاص داده شود و حمایت‌های مادی و معنوی بهتری صورت بگیرد، چرخ تولید را می‌توانیم بچرخانیم. در دولت جدید یک سری اتفاقات خوب افتاده است و حمایت از تولید رخ می‌دهد، اما توقع داریم حمایت‌ها افزایش یابد.

به گزارش آنا، دستاورد‌های فناورانه ایرانی شاید در مسیر توسعه یافتگی شرکت‌های توسعه یافته باشند، اما اگر همچنان این روند عدم حمایت از محصولات چه در راستای کاهش آلودگی هوا و چه در زمینه‌های دیگر وجود نداشته باشد سال‌های آتی در گیر مشکلاتی می‌شویم که باید تاوان آن را انسان بپردازد و این در حالی است که کشور‌های خارجی به پیشرفت‌های شگرفی در زمینه‌های مختلف رسیده اند.