از زن فریبا تا انقلاب چادر‌ها؛ نگاه امام خمینی (ره) به حجاب اسلامی چگونه بود؟

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ترنم کاظم‌زاده پژوهشگرـ در دوران حکومت پهلوی، همچون عصر جاهلیت، شخصیت زن در زیر چرخ‌های بی‌عدالتی و تبعیض خرد می‌شد و زن، بازیچه‌ای در دست هوسبازان بود. از نظر شاه پهلوی، زن باید فریبا باشد. زن فریبا، نسخه بدلی از تصویر زن در جامعه غربی بود که در آن کرامت و شخصیت واقعی زن در مسلخ فلسفه مادی غرب، قربانی شده بود.

امام خمینی هوشیارانه، نقش زن فریبا را در ابتذال جامعه و خودباختگی جوامع اسلامی درک کرد و در برابر این دسیسه‌چینی زیرکانه به احیای شخصیت زن مسلمان پرداخت و در چارچوب جهان‌بینی توحیدی و مقام انسانی زن که خلیفه الله و صاحب کرامت و معنویت است، جایگاه و نقش زن در اجتماع را تبیین کرد.

روایت تلخ امام خمینی از دوره کشف حجاب

«شاید شما هیچ کدامتان یادتان نباشد که اونوقت چه کردند، کوچک بودید، اما من تلخی این کشف حجابی که این‌ها کردند و اسمشان را بعداً «آزاد زنان» و «آزاد مردان» پسر رضا خان گذاشت من تلخیش باز در ذائقه‌ام هست. شما نمی‌دانید چه کردند با این زن‌های محترمه و چه کردند با همه قشرها. الزام می‌کردند هم تجار را، هم کسبه جزء را، هم روحانیت را، به اینکه مجلس بگیرید و زن‌هایتان را بیاورید در مجلس، بیاورید در مجلس عمومی. آن وقت اگر این‌ها تخلف می‌کردند کتک دنبالش بود، حرف دنبالش بود، همه چیز‌ها و حرف‌ها بود و این‌ها می‌خواستند زن را وسیله قرار بدهند از برای اینکه سرگرمی حاصل بشود برای جوان‌ها و در کار‌های اساسی اصلاً وارد نشوند.

طریقه‌ای مختلف آن‌ها داشتند برای اینکه جوان‌های ما را این دانشگاهی‌های ما را همه این قشر‌ها را نگذارند به فکر خودشان بیفتند، به فکر مملکتشان بیفتند. از آن طرف همان مسأله کشف حجاب با آن فضاحتی که آن‌ها کردند و با آن رفتاری که با زن‌های محترمه کردند و با آن رفتاری که با روحانیون کردند در این مسائل که حتی به آقای کاشانی آمدند تکلیف کردند که شما باید وارد بشوید در این مجلس، شما باید مجلس بگیرید. این هم برای این بود که این جوان‌ها را، جوان‌های غافل زن و مرد را وارد کنند در میدان و سرگرمشان کنند به هم؛ و از اساس مسائل این‌ها غافل باشند. همچنین مراکز فحشایی که این‌ها درست کرده‌اند که از تهران تا آخر تجریش صد‌ها مراکزی بود که مال عشرتکده و امثال ذلک بود...» (صحیفه امام، ج ۱۹۲-۱۹۱)

با توجه به اهمیت حجاب در رشد کرامت زنان، حضرت امام، نهضت رضاخانی را که به تقلید از فرهنگ غرب در ایران اجرا شد، الگوبرداری از پوشش زنان اروپایی و مایه ننگ کشوری اسلامی می‌دانست.

«اصل و اساس بر این بود که انحراف درست کنند. اساس بر اصلاحات نبود. اساس بر این بود که نگذارند یک مملکتی رشد بکند. لهذا از آن می‌فهمیم که آن کشف حجابی که رضاخان به تبع ترکیه به تبع غرب و مأموریتی که داشت، آن برخلاف مصلحت مملکت ما بود؛ و ما دیدیم که عضو فعالی که کار از او بر می‌آید شما‌ها بودید. با همین وضعی که الان اینجور حضور دارید، با همین وضع به خیابان‌ها ریختید و به نهضت کمک کردید». (صحیفه امام، ج ۷، ص ۳۳۳)

سعادت و شقاوت جامعه تا حد زیادی به دست زن است

امام، زن را نه مظهر فریب و بازیچگی که مبدأ خیرات و سعادت می‌دانست و می‌خواست از وجود زن در ارتقا و تعالی جامعه استفاده کند، او را موجودی بس با کرامت و عظمت می‌دید که سعادت و شقاوت جامعه تا حد زیادی به دست اوست. امام خمینی حجاب را موجب حفظ شخصیت زن، پیشرفت جامعه و دور ماندن آن از ابتذال می‌داند و بر این باور است که با حفظ حجاب ارزش‌های والای انسانی محفوظ می‌ماند و معیار‌های معنوی در جامعه سیر صعودی به خود می‌گیرد.

امام خمینی می‌فرماید: «امروز باید خانم‌ها به وظایف اجتماعی و دینی خودشان عمل کنند و عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کار‌های اجتماعی و سیاسی را انجام بدهند.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۱۹۳-۱۹۲)

تأکید حضرت امام بر حجاب بیانگر روشن بینی ایشان در لزوم نگاهبانی ارزش‌های اسلامی و جلوگیری از مفاسد ناشی از رعایت نکردن حجاب است. ایشان نه فقط حجاب را مانع کسب علوم، فضایل و فرهنگ نمی‌دانست، بلکه آن را موجب تقویت حریم عفاف، تحکیم ارزش‌های انسانی، پالایش روح و عامل استحکام خانواده می‌شمرد.

«بانوان محترم ایران ثابت کردند... که در دژ محکم عفت و عصمت هستند و جوانان صحیح و نیرومند و دختران عفیف و متعهد به این کشور تسلیم خواهند کرد و هیچگاه در آن راه‌هایی که قدرت‌های بزرگ برای تباه کردن این کشور پیش پای آن‌ها گذاشته بود، نخواهند رفت.» (صحیفه امام، ج ۱۴: ۳۵۶)

«روحانی می‌گوید این کشف حجاب ننگین یا نهضت با سرنیزه برای کشور ضرر‌های مادی و معنوی دارد و به قانون خدا و پیغمبر حرام است. روحانی می‌گوید این کلاه لگنی پسمانده اجانب، ننگ کشور اسلام است و استقلال ما را لکه دار می‌کند و به قانون خدا حرام است.» (امام خمینی، ۱۳۲۷: ۲۱۳)

نظر امام خمینی درباره حجاب

حضرت امام اگرچه چادر را حجاب کاملی می‌دانستند، ولی پوشش‌های مشابه چادر مانند مانتو گشاد که موجب مفسده نمی‌شود را نیز کافی می‌دانستند و قائل بودند که اگر قرار باشد پوشش بانوان همراه با مفسده و خلاف اخلاق باشد باید از آن در جامعه جلوگیری شود همان طور که در پاریس در پاسخ خبرنگاران و بانوان محجبی که درباره میزان حجاب در ایران از ایشان سؤال کردند؛ فرمودند: «آری! در اسلام زن باید حجاب داشته باشد، ولی لازم نیست که چادر باشد. بلکه زن می‏تواند هر لباسی را که حجابش را به وجود آورد اختیار کند. ما نمی‏توانیم و اسلام نمی‏خواهد که زن به عنوان یک شیء و یک عروسک در دست ما باشد. اسلام می‏خواهد شخصیت زن را حفظ کند و از او انسانی جدی و کارآمد بسازد. ما هرگز اجازه نمی‏دهیم تا زنان فقط شیئی برای مردان و آلت هوسرانی باشند.» (صحیفه امام، ج‏۵، ص ۲۹۴)

حضرت امام بدنه مردم را به حفظ ظاهر اسلامی کشور فرا می‌خواندند و کمترین مماشات در این امر را نمی‌پذیرفتند، چنانچه وقتی حضرت ایشان با خبر شدند که در سواحل دریا بی‌بندوباری و اختلاط صورت می‌گیرد برآشفته شده و فرمود: «اسلام نمی‏گذارد که لخت بروند توی این دریا‌ها شنا کنند. پوستشان را می‏کند!... که بعد از اینکه می‌رفتند زن و مرد در دریا، زن‌ها همان طور لخت و همان طور لخت می‏آمدند توی شهر! مردم هم جرأت نمی‏کردند حرف بزنند. امروز اگر یک همچو چیزی بشود، این‌ها را ما خواهیم تکلیفشان را معین کرد؛ و دولت هم معین کرد. البته دولت به طوری که وزیر کشور گفتند، گفتند ما جلویش را گرفتیم. اگر نگیرند، مردم می‏گیرند. مگر مازندرانی‌ها می‌گذارند یا رشتی‌ها می‏گذارند که باز کنار دریاشان مثل آن وقت باشد؟ مگر بندر پهلوی‏‏ها [بندر انزلی]مرده‏اند که زن و مرد با هم در یک دریا بروند و مشغول عیش و عشرت بشوند! مگر می‏گذارند این‌ها را؟ تمدن‌های این‌ها این است. آزادیی که آن‌ها می‏خواهند همین. این جور آزادی! بروند قمار بکنند و با هم بشوند و با هم [سرگرم عیش و نوش‏]بشوند... آزادی در حدود قانون است. اسلام از فساد‌ها جلو گرفته؛ و همه آزادی‌ها را که مادون فساد باشد داده. آنی که جلو گرفته فسادهاست که جلویش را گرفته است؛ و ما تا زنده هستیم نمی‏گذاریم این آزادی‌هایی که آن‌ها می‏خواهند، تا آن اندازه‏ای که می‏توانیم، آن آزادی‌ها تحقق پیدا کند.» (صحیفه امام، ج‏۸: ۳۳۹)

امام خمینی در جمع بانوان قم در ۲۵/۱۲/۵۹ فرمودند: «آن ارزشی که امروز در کشور‌های اسلامی و خصوصاً در کشور ایران پیدا شده است این است که در رژیم سابق شأن و مرتبت عبارت از آرایش مهوّع و لباس‌های کذا و منزلگاه‌های کذا بود و امروز ارزش، ارزش انسانی است، ارزش اخلاقی است، ارزش انسانی است به واسطه همین تحول در قشر بانوان، دیگر آن‌هایی که با آرایش‌های فاسد و لباس‌های فاخر می‌خواستند فخرفروشی کنند، در بین جامعه نسوان ما محکومند و خجالت زده‌اند. آن روز بانوان اسلامی ما خجالت می‌کشیدند که با لباس اسلامی و لباسی که در آن مراعات شده باشد [ظاهر بشوند]طبقات ضعیف هم اگر این کار را می‌کردند، خجالت می‌کشیدند در بین قشر‌های فاسد و مرفه بروند. امروز امر بعکس است؛ آن اشخاصی که دارای آن طور کار‌های فاسد و آرایش فاسد و خودنمایی‌های مفسد بودند، آن‌ها احساس شرم می‌کنند در بین شما.» (صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۱۹۸-۱۹۷)

موضوعی به نام انقلاب چادرها!

امام در جمع بانوان به مناسبت روز زن در بیست و دوم اسفند ماه ۶۳ بیان داشتند: «باید توجه داشته باشید که حجابی که اسلام قرار داده است، برای حفظ آن ارزش‌های شماست. هرچه را که خدا دستور فرموده است... برای این است که آن ارزش‌های واقعی که این‌ها دارند و ممکن است به واسطه وسوسه‌های شیطانی یا دست‌های فاسد استعمار و عمال استعمار پایمال می‌شدند اینها، این ارزش‌ها زنده بشود.» (صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۱۸۵)

حضرت امام درباب آزادی زنان در انتخاب پوششان در مصاحبه با خبرنگار روزنامه گاردین به تاریخ ۱۰/۸/۵۷ فرمودند: «زنان در انتخاب فعالیت و سرنوشت و همچنین پوشش خود با رعایت موازین آزادند و تجربه کنونی فعالیت‌های ضد رژیم شاه نشان داده است که زنان بیش از پیش آزادی خود را در پوششی که اسلام می‌گوید یافته‌اند.» (صحیفه امام، ج ۴، ص ۲۴۷)

از نگاه امام، نماد ارزشمند و بسیار روشن زن در جامعه اسلامی، زنی است که در براندازی رژیم شاه و پس از آن در مراحل تصویب و تثبیت جمهوری اسلامی نقش ارزنده‌ای داشته. حتی انقلاب اسلامی گاه به نام انقلاب چادر‌ها نامیده می‌شود. این زن در جنگ و دفاع نقش تعیین کننده‌ای دارد و در هدایت و رهنمود جوامع جزو رسولان و فرستادگان دینی است. از منظر امام، زن مربی و مظهر آمال بشر است و از دامن وی مرد به معراج می‌رود و اگر آنان از ملت‌ها گرفته شوند ملت‌ها به شکست و انحطاط کشیده می‌شوند.