تفاوت در منابع یکی از مشکلات وحدت حوزه و دانشگاه/ حوزه و دانشگاه مرجعیت علمی همدیگر را بپذیرند

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا - راحله کاویار؛ به مناسبت روز وحدت حوزه دانشگاه با حجت‌الاسلام مسعود راعی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد گفت‌وگو کردیم. وی بیان کرد، که مطالعات میان‌رشته‌ای یا بین‌رشته‌ای یکی از ساحت‌های جدید پژوهشی را به خود اختصاص داده است. طبیعتاً این موضوع می‌تواند در تمام حوزه‌های دانشی رقم بخورد، اما در حوزه علوم انسانی این وضعیت از اهمیت و موقعیت بیشتری برخوردار است و اهمیت موضوع به‌ضرورت «بومی‌سازی» علوم انسانی در کشور و به‌تبع «کارآمدسازی» این علوم و حرکت آن به سمت «حل مسئله» بازمی‌گردد.

اگر علوم انسانی را در این زمینه کانون توجه قرار دهیم و از طرفی ضرورت داشته باشد که این علوم بومی‌سازی شوند، وحدت حوزه و دانشگاه یک موقعیت ویژه به خود اختصاص خواهد داد. درواقع قرارگاهی که بتواند این وحدت را در حوزه دانش به منصه ظهور برساند، حوزه و دانشگاه به‌عنوان دو مرجع علمی هستند. حوزه، مرجع علمی دینی و دانشگاه، مرجع علوم و دانش است؛ البته نه به معنای علم بلکه به معنای دانش؛ اگر به خود اجازه دهیم کلمه علم را در تمام دانش‌های جامعه بشری اطلاق کنیم؛ بنابراین پروژه‌های علمی که بستر مطالعات میان‌رشته‌ای را رقم می‌زنند، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی، بهترین وضعیت را برای همکاری بین دو مرجع علمی را شکل خواهند داد.

*همکاری علمی بین دانشگاه و حوزه می‌تواند مسائل جامعه را حل کند

آنا: همکاری حوزه و دانشگاه چه میزان می‌تواند به انتقال دانش و فناوری به جامعه کمک کند؟

راعی: نگاه بومی‌سازی به علوم انسانی و تلاش برای حل مسئله و اینکه بتواند مسئله‌ای از مسائل جامعه انسانی را حل کنند، نگاه واقع‌بینانه‌ای است. تلاش نخبگانی جامعه بر این است که این واقعیت به منصه ظهور برسد. تجمیع علمی، هم‌افزایی علمی و تلاش برای همکاری علمی از سمت دانشگاه و حوزه در مسائل علوم انسانی می‌تواند در راستای تحقق این هدفی که بیان شد، نقش‌آفرین باشد.

به تعبیر دیگر تمامی موضوعات مورد نیاز امروز جامعه که برای پیشرفت به آن محتاج است و تمام موضوعاتی که جامعه برای رسیدن به تعالی، بالندگی و یافتن جایگاه والا به آن نیاز دارد، تا بتواند تفکر ام القرایی در جمهوری اسلامی را رقم بزند در این بستر نگاه کنیم و برای تعالی، حل مسئله و پیشرفت تعریف شده‌اند، طبیعتاً حوزه و دانشگاه سهم قابل مشخص و معینی می‌توانند داشته باشند.

*به یک نهاد تجمیعی برای ایجاد وحدت حوزه و دانشگاه نیاز است

آنا: وحدت حوزه و دانشگاه نیازمند چه پشتیبانی‌های مدیریتی در سطح کلان است؟

راعی: دو بستر لازم (سخت‌افزاری و نرم‌افزاری) در این زمینه نیاز است. در بستر سخت‌افزاری وجود یک‌نهاد که تجمیعی از همکاران، اندیشمندان و فرهیختگان حوزوی باشد و آن‌ها را گرد هم آورد مهم و ضروری است؛ البته این مهم تا حدودی انجام شده و نمونه‌هایی از آن در سطح حوزه و دانشگاه رقم خورده است، اما این‌ها تجربه‌های اولیه است و نیاز به ارتقا، تعالی و تکامل این ساختار‌ها دارد که البته می‌توانند به مراکز علمی پیشرفته‌ای تبدیل شوند.

از جهت نرم‌افزاری نیز بایسته‌های زیادی مطرح است. یکی از بایسته‌ها به نگاه حوزه به دانشی که امروز در دانشگاه‌ها وجود دارد، برمی‌گردد. نگاهی که از حوزه توقع داریم تلقی این علوم به‌عنوان علوم انسانی است که در بستر منابع عرف عام، خاص و تخصص‌های متفاوت و گوناگونی رخ داده است. در نگاه دانشگاهی به علوم حوزوی نیز به‌عنوان علم نگاه شود.

اگر علم را برای هر دو جهت در نظر بگیریم و یک واژه مشترک را تعریف کنیم باید بدانیم این اولین اقدام مؤثر در حوزه نرم‌افزاری است. اثر مهم نگاه علمی و تلقی کردن این دانش‌ها به‌عنوان یک علم این است که ابزار مشترک خواهند داشت و تلاش می‌شود که حداکثر ابزار مشترک به کار گرفته و هدف مشترک تعریف شود. مثلاً روان‌شناسی برای کمک به انسان آمده است و هر آنچه در آورده‌های فقه و به‌طور خاص مباحث فقهی مطرح‌شده، این هدف را به منصه ظهور خواهد رساند. یا مثلاً حقوق برای تلاش برای سالم‌سازی فعالیت اجتماعی مطرح شده است. همه آورده‌ها می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرینی خوبی داشته باشند؛ بنابراین در حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بایسته‌های گوناگونی داریم.

آنا: برنامه‌ها و پروژه‌های مشترک این دو نهاد برای ترویج اخلاق و ارزش‌های دینی در جامعه چیست؟

راعی: تا حدودی اطلاع دارم که حوزه و دانشگاه این هدف را دنبال می‌کنند و در ابعاد گوناگون این کار انجام می‌شود. خصوصاً مباحث روان‌شناسی، حقوقی و کلام فلسفی و به‌هرحال برونداد این قصه هم می‌تواند مهم باشد و ضرورت دارد، این حجم از فعالیت در تراز انتظارات دیده شود. به نظر می‌رسد انتظاراتی که الآن در جامعه در داخل و در عرصه بین‌المللی وجود دارد، همکاری لازم را ندارد و ما ناچار باشیم اقدامات بیشتری در این زمینه انجام دهیم.

آنا: در زمینه کاربردی شدن پروژه‌های علمی چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟

راعی: مسائلی که پیرامون ما رقم می‌خورد با فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم، همخوانی لازم را ندارد و نیاز است که نوع فعالیت ازلحاظ کمی و کیفی با توجه به اتفاقات گسترده‌ای که امروز رقم خورده است، خصوصاً با شکل‌گیری تکنولوژی‌های جدید بررسی شود مثلا امروز هوش مصنوعی وارد عرصه شده و بحث‌های گوناگونی را فراروی ما قرار داده است و طبیعتاً سؤالات زیادی ازنظر هوش مصنوعی شکل گرفته و ما باید در این زمینه نیز باهمین تراز و نگاه کار‌ها را دنبال کنیم. ‌به‌رغم فعالیت‌های زیادی که صورت می‌گیرد، وضعیت فعلی پاسخگوی مطالبات نیست.

*تفاوت در مبانی و منابع یکی از مشکلات وحدت حوزه و دانشگاه

آنا: چه مشکلات و موانعی برای ایجاد وحدت حوزه و دانشگاه وجود دارد؟

راعی: به‌کارگیری اصطلاح مانع سخت است، اما نیاز به یک درک مشترک دارد، یعنی نگاه علمی به مباحث داشتن و بعد قبول کردن مرجعیت علمی است. به این معنا که هر دو نهاد مرجعیت علمی همدیگر را بپذیرند و بر اساس مدرک علمی منابعی که لازم است تعریف شود، این منابع باید تا حد امکان منابع مشترک باشند و تفاوت در منابع نمی‌تواند حلال مشکلات باشد. تفاوت در مبانی و منابع می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ بنابراین نیاز است که تا حد امکان منابع مشترک وجود داشته باشد. مثلاً سهم قرآن کریم و احادیث در علوم انسانی به‌عنوان یک منبع مطرح است. این تفاوت در منابع می‌تواند یکی از مشکلاتی باشد که ما مشاهده می‌کنیم.

*حوزه و دانشگاه مرجعیت علمی همدیگر را بپذیرند

آنا:چه انتقاداتی به این دو نهاد علمی وجود دارد؟

راعی: به‌عنوان کسی که در هر دو نهاد توفیق حضور حداکثری داشته‌ام، اولین مشکلی که حس می‌کنم و انتقادی که بیان می‌کنم این است که نگاه ترازی که این دو نهاد باید باهم داشته باشند رقم نخورده است. قبول کردن همدیگر به‌عنوان مرجعیت و پذیرفتن اینکه هر آنچه در حوزه و دانشگاه تولید می‌شود، تولید علمی است و تولیدی که ارزش جدی برای تعامل دارد و حوزه تولید دانش و معرفت است. اگر این نگاه رقم بخورد، اتفاق بزرگی شکل می‌گیرد. هرچه در بستر‌های موجود نگاه می‌کنیم، این خلأ آزاردهنده است. یعنی قبول کردن همدیگر و تعریف همکاری‌های نهادینه شده و ماندگار و تکیه‌بر منابع مشترک و پذیرش مبانی مشترک و رویکرد‌های بومی‌سازی تولید، خلأ‌هایی است که وجود دارد و باید به‌عنوان انتقاد مطرح شود.

*حوزه و دانشگاه از حاشیه پرهیز و به پیشرفت علمی کشور توجه کنند

نکته پایانی این است که جمهوری اسلامی ایران فرصت طلایی را برای تحول علمی فراهم کرده است که این فرصت طلایی علمی زیر نظر دو نهاد علمی گسترده داخلی حوزه‌ها و دانشگاه‌ها است. همه ساحت‌های دانش می‌توانند از این فرصت استفاده لازم را ببرند و یک تحول علمی را در جهان ایجاد کنند. این فرصت در کشور رقم خورده است و این موقعیت در تمام ساحت‌ها مفهوم دارد، اما در حوزه علوم انسانی به‌کرات گفته شده که اهمیت و ضرورت بیشتری دارد به‌طوری‌که موضوع این حوزه انسان، فعالیت‌ها و تعالی انسان، پیشرفت و موفقیت انسان در عرصه خانوادگی، اجتماعی و بین‌المللی است.
از این فرصت بی‌نظیری که به برکت جمهوری اسلامی ایران رقم خورده، نهایت استفاده برده شود و از حاشیه در این حوزه‌ها پرهیز و به اصل موضوع که تعالی و پیشرفت علمی کشور است، توجه ویژه شود.