چرا پای هوش مصنوعی به آرد و نان کشور باز شد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا، گندم به‌عنوان یکی از نهاده‌های غذایی اساسی در سبد تغذیه کشور، جزو کالا‌های استراتژیک در مبحث امنیت غذایی به شمار می‌رود. سال‌هاست که برای نهاد‌های مختلف برای خودکفایی در تولید گندم در کشور تلاش می‌کنند. از طرفی با توجه به سطح معیشت خانوار‌های ایرانی نان در سبد خانوار‌های کم‌درآمد و حتی متوسط نقش اساسی بازی می‌کند.

با توجه به نکات گفته‌شده، دولت در خصوص کشت و خرید تضمینی گندم و همچنین فروش و توزیع آرد مجبور به احتیاط در عمل است. اما انفعال دولت در دوره‌های قبل این مقوله را به ورطه‌ای بسیار خطرناک کشاند. فاصله قیمتی آرد یارانه‌ای تا آزاد به حدود ۹۵ درصد رسید؛ در این حالت قیمت آرد در بازار آزاد حدود ۲۰ برابر آرد یارانه‌ای است! در این حالت مباحث مربوط به قاچاق آرد به خارج از شبکه تولید نان قوت می‌گیرد.

گام های خروج آرد یارانه از شبکه تولید نان

شرایط عرضه و یارانه آرد به شکلی بد بود که برخی گزارش‌ها حاکی از تغذیه دام‌ها با نان بود. همچنین افزایش جمعیت اتباع بیگانه مصرف آرد و نان را بالا برده بود. آمار‌ها نیز به‌وضوح گویای خروج آرد یارانه از شبکه تولید نان را تایید می‌کرد. بسیاری از نانوایی‌های غیر فعال نیز سهمیه آرد گرفته و آن‌را با توجه به اختلاف ۲۰ برابری قیمت در بازار آزاد به فروش می‌رساندند.

شایان ذکر است که مقیاس تخلف و انحراف در تخصیص و عرضه آرد یارانه‌ای در حدود چند هزار تن بود. در یک مورد کارخانه تولید آردی شناسایی شده که به بیش از ۲۰۰ نانوایی خدمات می‌داد. اما نانوایان پس از خرید سهیمه آرد خود با تماس دلالان مواجه می‌شدند که به آنها پیشنهاد خرید بخشی از سهمیه آرد را می‌دادند.

دولت باید فکری به حال آردی می‌کرد که قیمت آن از ۱۳۹۳ اصلاح نشده بود، اما هرگونه دخالت در قیمت آرد و نان موجب عواقب شدید تورمی و اجتماعی می‌شد. شرایط زمانی خطیرتر شد که دولت تصمیم به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از نهاده‌های دامی و برخی کالا‌های اساسی گرفت و قیمت آرد حدود ۴ برابر افزایش یافت. در اینجا چند حالت برای تعدیل قیمت نان و آرد مطرح بود.

در اولین حالت دولت بایستی با افزایش قیمت نان و آرد بار مالی این شرایط را به مردم تحمیل می‌کرد که این موضوع با توجه به شرایط معیشتی خانوار‌ها و اثرات تورمی مردود بود. راه کار دیگر سهمیه‌بندی نان بود که با توجه به پیچیدگی خاص امکان اجرای این طرح وجود نداشت. از این تصمیم به اجرای طرحی خلاقانه و با استفاده فناوری نوین برای روشن کردن چرخه آرد و نان گرفته شد.

طرح هوشمندسازی عرضه نان سال گذشته با هدف روشن شدن چرخه نان و به تکیه بر کارت‌خوان‌های هوشمند آغاز شد. این در حالی است که قیمت آزاد نان حدوداً شش برابر نان یارانه است یعنی درواقع مردم فقط ۱۵ درصد از قیمت تمام‌شده نان را پرداخت می‌کنند. در این طرح قرار بر نظارت بر شیوه عرضه نان در نانوایی‌ها به واسطه کارت‌خوان‌های هوشمند شد.

وزیر اقتصاد سال گذشته و پس از اجرای دو مرحله در مورد این طرح گفته بود: تا پایان امسال حدود یک و نیم میلیون تن در مصرف آرد صرفه‌جویی رقم خواهد شد که معادل ۲۷ هزار میلیارد تومان کاهش هزینه آرد و نان کشور است. همچنین بر اساس آمار‌ها مصرف آرد کشور در سال ۹۸ برابر با ۸.۱ میلیون تن بوده و اگر این طرح اجرا نمی‌شد تا پایان سال ۱۴۰۲مصرف آرد کشور باید حدود ۹ میلیون تن می‌شد، اما با اجرای این روش، مصرف آرد به سال ۹۸ بازگشت.

اختصاص آرد به تصمیم هوش مصنوعی سپرده شد

شایان ذکر است، در اولین قدم ۸۰ هزار نانوایی به دستگاه‌های کارت‌خوان هوشمند مجهز شدند. از این تعداد حدود ۲۰ هزار نانوایی در بخش روستایی هستند. هر نانوایی که از به‌کارگیری دستگاه کارت‌خوان هوشمند سر باز می‌زد، از دریافت آرد یارانه‌ای نیز باز می‌ماند این دستگاه کارت‌خوان این دستگاه‌ها بایستی روزی ۱۲ میلیون خرید نان را پوشش دهند و پردازش کنند. پس از ۱۱ ماه به‌کارگیری این سامانه آمار قابل توجهی بدست آمده است. همچنین در ادامه تصمیم‌گیری برای میزان اختصاص آرد به هر نانوایی به تصمیم هوش مصنوعی و بر مبنای فعالیت کارت‌خوان‌های هوشمند سپرده شد.

سامانه هوشمندسازی در طول ۱۰ ماه شروع فعالیت چنین طرحی حدود ۳.۵ میلیارد تراکنش را ثبت کرده است. با توجه به این که تصمیم گیری برای میزان سهمیه هر نانوا نیز از طریق پردازش اطلاعات کارتخوان‌های هوشمند صورت می‌گیرد، عملکرد صحیح این سامانه به منظور دسترسی بهتر نانوایان و مردم به خدمات ضروری است.

میزان آرد اختصاص یافته به هر نانوا صرفا بر اساس تحلیل سامانه در دوره‌های یک‌ماهه صورت می‌گیرد. البته شایان ذکر است که دوره‌های اختصاص و تحویل آرد به نانوایی‌ها ۱۰ روزه است، اما برای اینکه تاثیر عواملی مانند بیماری نانوا و یا تعطیلات بر عملکرد کارت‌خوان هوشمند نانوا کاهش یابد، دوره تصمیم گیری سامانه به یک ماه افزایش یافته است.

قاعده‌های یکسان هوش مصنوعی

هوش مصنوعی این سامانه که مبتنی بر رفتار درست و غلط و قاعده‌های یکسان است، پیوسته در حال یادگیری است. این هوش مصنوعی می‌تواند ترفند‌هایی مانند ایجاد تراکنش دروغین از سوی نانوا برای فریب سیستم را تشخیص دهد. سامانه با زیر نظر گرفتن تعداد مشتریان ثابت و الگو‌های خرید در منطقه بر رفتار نانوایان نظارت می‌کند. همچنین استفاده مکرر از کارت‌ها و زمان خرید و الگوی‌های خاص تراکنش برای این سامانه معنی‌دار است.

البته که هوش مصنوعی، ارفاق هم می‌کند و برخی خطا‌ها را نادیده می‌گیرد. در کل حدود ۷۰ درصد از نانوایان از زمان اجرای طرح سهمیه آرد یارانه‌ای بیشتری دریافت کرده‌اند. طبق محاسبات شیب مصرف آرد یارانه‌ای حدود ۳ درصد رشد داشت، اما پس اجرای طرح این شیب کاهشی شد. در کل مطابق محاسبات سامانه هوشمند سازی آرد و نان موجب صرفه‌جویی ۱.۵ میلیون تن آرد شده است که این رقم می‌تواند مصرف نان ۲۰ میلیون نفر را برای یک سال تامین کند. رقم ریالی این صرفه جویی نیز معادل ۲۷ همت است.

صرفه‌جویی در مصرف نان

شایان ذکر است که در صورتی ادامه این طرح میزان صرفه‌جویی به حدود ۵۴ همت در سال نیز می‌رسد. همچنین در این طرح برای کمک به معیشت نانوایان در ازای تراکنش‌های فروش به نانوایان پاداشی نیز تعلق می‌گیرد که در این مورد نیز رقم کمک‌های معیشتی به نانوایان طی دو سال به ۱۸ همت می‌رسد.  با وجود اعطای این میزان کمک نقدی به نانوایان، اجرای طرح همچنان ۱۰ همت صرفه جویی اقتصادی به دنبال داشته است.

در این خصوص محمد جلال، سخنگوی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در گفتگوی اختصاصی با آنا گفته بود: اولین موضوع؛ موضوع کمک هزینه پرداختی به نانوایان بود، سال گذشته این کمک هزینه با ۱۵ درصد آغاز شد. در بهمن ماه به ۳۰ درصد افزایش پیدا کرد و از حدود ۱۰ روز پیش این کمک هزینه به ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است. کمک هزینه‌ها بدون هیچ وقفه‌ای در پایان هر روز به حساب نانوایان واریز شده و تسویه اتفاق افتاده که در نوع خود یک کار کم‌نظیر محسوب می‌شود.