سلامت، پرچمدار کاروان 45 ساله انقلاب

به گزارش گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ نزدیک به نیم‌قرن از پیروزی انقلاب اسلامی می‌‌گذرد، طی این 45 سال نظام سلامت ایران دستاوردهای شگفت‌انگیزی داشته و قله‌های بسیاری را فتح کرده است. شاخص‌هایی مانند افزایش امید به زندگی، کاهش مرگ‌ومیر کودکان، سطح پوشش واکسیناسیون، تعداد دانشگاه‌های علوم پزشکی، شاخص تولید علم، تولید دارو و تجهیزات پزشکی، فن‌آوری‌ها و درمان‌های نوین تنها بخش کوچکی از پیشرفت‌های ایران در این حوزه بوده است.

شاخص امید به زندگی، کاهش مرگ‌ومیر کودکان

مهم‌ترین شاخص برای ارزیابی توسعه هر نظام سلامتی شاخص امید به زندگی و میزان مرگ‌ومیر کودکان و مادران باردار است؛ تا اواخر دهه 50 خورشیدی شاخص امید به زندگی در میان ایرانیان 55 سال بود اما این شاخص در حال حاضر به بیش از 78 سال و بالاتر از متوسط جهانی رسیده است. اگرچه با توجه به پیشرفت‌‌های حاصل‌شده در بهداشت و درمان انتظار می‌رود که این شاخص بالاتر باشد.

میزان مرگ‌ومیر کودکان و مادران باردار نیز از 150 تا 200 مرگ در هر 100 هزار تولد زنده به زیر 20 مرگ در هر 100 هزار نفر جمعیت رسیده است. همچنین میزان مرگ‌ومیر نوزادان نیز از 150 مرگ در هزار تولد زنده به 15 مرگ در هزار تولد زنده رسیده است.

افزایش تعداد پزشکان ایرانی

تقریباً تمام متولدین دهه 60 به پایین زمانی را به یاد می‌آورند که در هر مرکز درمانی کشور اعم از خصوصی و دولتی، شهری و روستایی چندین پزشک خارجی هندی، پاکستانی و بنگلادشی حضور داشتند. دلیل حضور این افراد در ایران که تعداد آن‌ها حدود 5 هزار نفر بود و ماهانه هزار دلار دریافت می‌کردند، کمبود پزشک ایرانی نسبت به جمعیت بود. در همان سال‌ها به‌صورت متوسط سالیانه 11 هزار بیمار نیز برای مداوا به خارج از کشور اعزام می‌شدند. سه دهه اخیر میزان پزشک و متخصص نسبت به جمعیت کشور رشد بسیار چشمگیری داشته است. به‌گونه‌ای که اکنون میزان حضور پزشک در کشور معادل ۱۵ در ۱۰ هزار نفر جمعیت است.

بر اساس آماری که محمد رئیس زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی ارائه داده در سال 1362 یعنی شش سال پس از انقلاب تعداد پزشکان کشور، حدود ۱۳ هزار نفر بود که این تعداد تا 1402 و 45 سال پس از انقلاب اسلامی به حدود ۱۶۰ هزار و 192 نفر رسیده و بر اساس آمار و ارقام، تعداد پزشکان کشور حدود ۱۳ برابر شده است. بر همین اساس تعداد پزشکان زن از 2 هزار به 71 هزار نفر و تعداد مردان پزشک از 11 هزار به 85 هزار پزشک رسیده است.

بنا بر گفته رئیس‌زاده تعداد پزشکان عمومی از 8 هزار نفر در سال 62 به 96 هزار نفر در سال 1402 رسیده است. همچنین تعداد پزشکان متخصص زن در همان سال 700 نفر و اکنون در 45 سالگی انقلاب 21 هزار متخصص زن ایرانی در حال ارائه خدمت به مردم هستند. همچنین تعداد پزشکان متخصص مرد نیز در سال 62 حدود چهار هزار نفر بود که اکنون این میزان به 28 هزار نفر رسیده است. سال ۶۲ تعداد فوق متخصصانی که در کشور حضور داشتند ۷۴ نفر بود اما در حال حاضر حدود 5 هزار نفر فوق‌تخصص پزشکی در کشور حضور دارند.  سال ۶۲ تعداد پزشکان دارای فوق تخصص در یک از رشته‌های پزشکی سه نفر بود اما در حال حاضر تعداد این افراد به هزار و 600 نفر رسیده است. همچنین تعداد دستیاران تخصصی (فلوشیپ) هزار و 407 نفر است.

افزایش تعداد مراکز درمانی و تخت‌های بیمارستانی

بر اساس اعلام مرکز اسناد انقلاب اسلامی در اواخر حکومت پهلوی حدود 558 مؤسسه درمانی با 57 هزار و 927 تخت در سطح كشور وجود داشت. در سال ۱۳۵۷، تنها ۳۷ درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم هم‌اکنون به بیش از 94 درصد رسیده است. هم‌اکنون تعداد بیمارستان‌های فعال کشور و تخت بیمارستانی ثابت به ترتیب ۹۱۰ و 148 هزار می‌باشد. درحالی‌که در سال ۱۳۵۷ این ارقام 556 و 56 هزار بوده است.

افزایش مراقبت‌های بهداشتی و ایجاد الگوی جهانی

یکی از منحصربه‌فردترین اقدامات ایران در نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب ایجاد نظام شبکه بهداشتی کشور با تأسیس خانه‌های بهداشت روستایی و مراکز بهداشتی شهری بود. این موضوع که از همان‌ سال‌های نخست تا به امروز توسعه‌یافته است، الگوی بسیار مهمی در سازمان جهانی بهداشت برای پوشش همگانی سلامت شد. این نظام اکنون با بیش از 18 هزار خانه بهداشت و پنج هزار مراکز بهداشتی – درمانی همچنان خط نخست نظام سلامت کشور محسوب می‌شوند و با تکیه‌بر همین نظام اکنون مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه (PHC) با ارتقاي پوشش 100 درصد جمعيت شهري و بيش از 94 درصد جمعيت روستايي کشور فعال است.

تولید دارو و تجهیزات پزشکی

اولین کارخانه داروسازی ایران در سال 1325 توسط دکتر غلامعلی عبیدی با عنوان لابراتوار داروسازی دکتر عبیدی احداث شد، پیش از آن تنها دو انستیتو پاستور و رازی گام‌های خود را درزمینهٔ تولید واکسن و سرم برداشته بودند از آن سال تا سال 1357، تعداد 34 کارخانه داروسازی در کشور فعال بود که عمدتاً داروهای بدون نسخه را تحت لیسانس کشورهای اروپایی و آمریکایی تولید می‌کردند. این تعداد کارخانه داروسازی کمتر از 30 درصد نیاز کشور را تأمین می‌کرد. با افزایش دانشکده‌های داروسازی در کشور پس از انقلاب اسلامی تعداد کارخانه‌های داروسازی به بیش از 170 عدد رسیده که بر اساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت، تولید داروی آن‌ها 99 درصد نیاز داخلی کشور را تأمین می‌کند. همچنین در تولید برخی از داروها مانند داروهای بیولوژیک و رادیوداروها ازجمله سرآمدان در جهان و منطقه محسوب می‌شود.

از سوی دیگر تا سال 1357، حدود 50 شرکت درزمینهٔ تولید تجهیزات و ملزومات پزشکی فعال بودند که این شرکت‌ها عمدتاً مونتاژی و تنها 3 از درصد از نیازهای کشور را تأمین می‌کردند. این در حالی است که اکنون تعداد این شرکت‌ها به 500 رسیده است که بیش از 80 درصد نیازهای کشور را پوشش می‌دهند و درزمینهٔ برخی از تجهیزات، ونتیلاتورهای تنفسی ایران ازجمله تولیدکنندگان و صادرکنندگان مهم جهان محسوب می‌شود.

درمان ناباروری و پیشتازی در منطقه

یکی از دستاوردهای ایران در حوزه سلامت، پیشرفت‌ها در درمان ناباروری است. در این زمینه پژوهشگاه‌های ابن‌سینا و رویان جهاد دانشگاهی پیشتازان این علم در ایران بودند که از طریق خدمات ارائه‌شده درمانی و مراقبتی هزاران زوج نابارور، درمان و کودکان بسیاری متولد شدند. غربالگری ژنتیک، درمان اندومتریوز و... تولید چندین دارو و توسعه فن‌آوری‌های ژنتیک، تولید آزمایشگاهی جنین و ... بخشی از دستاورد در این حوزه بوده است.

تنها در یک مورد سالیانه 10 هزار زوج جدید که 400 مورد آن زوج‌های غیر ایرانی هستند، برای درمان  ناباروری در رویان تشکیل پرونده می‌دهند که حاصل ارائه این خدمت درمانی طی 27 سال ابتدا تا امروز، تولد 35 هزار کودک بوده است.

سلول درمانی

از دهه ۷۰ مطالعه درباره سلول‌های بنیادی در کشور آغاز شد و در یک بازه ۲۰ ساله ایران به پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای در این زمینه دست پیدا کرد. چنان‌که اکنون ایران در میان 10 کشور جهان به‌عنوان یکی از مراجع درمانی بیماری‌های صعب‌العلاج از طریق سلول درمانی است.

تولید واکسن بیماری‌های مختلف‌، گردشگری سلامت، فنّاوری‌های هایتک، ایجاد شبکه خون‌رسانی و... نیز ازجمله دیگر دستاوردهای نظام سلامت از فردای 22 بهمن 57 تا امروز که تولد 45 سالگی این نظام را جشن را می‌گیریم، است.