کمیته سنجش و ارزیابی پژوهش‌های بین‌المللی ایجاد کنیم

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، سیدعبدالقیوم سجادی؛ استاد دانشگاه خاتم النبیین (ص) افغانستان، ۱۶ اسفند ماه در نشست علمی «پژوهش بین‌المللی در حوزه علوم سیاسی (وضعیت‌شناسی، آسیب‌ها و راهکارها)» که توسط مؤسسه طلوع نور با همکاری مرکز پژوهش بین‌المللی حوزه‌های علمیه برگزار شد با بیان اینکه پژوهش از موضوعات مهم و تاثیرگذار در حیات سیاسی و اجتماعی جوامع بشری است که سابقه چندقرنی در کشور‌های توسعه یافته دارد، گفت: یکی از شاخص‌هایی که در ملل متحد بر آن تاکید شده است رابطه تحقیق و توسعه است یعنی تلقی این است که اگر ما توسعه، رفاه و پیشرفت لازم داریم باید پژوهش علمی صورت بگیرد. آمار‌ها نشان می‌دهد کشور‌هایی که در شاخص تحقیق میدان‌دار هستند در توسعه هم جلوتر هستند و جوامع توسعه‌نیافته به همان میزان که در مسائل اقتصادی و ... عقب افتاده‌اند در تحقیقات علمی هم نسبت به جوامع توسعه‌یافته عقب‌تر هستند.

* مسئله مهم بعد تمدنی و فرهنگی پژوهش‌های بین‌المللی است

وی با اشاره به اهمیت این بحث برای جمهوری اسلامی ایران، افزود: اولین موضوع، جنبه تمدنی این موضوع برای ایران و حوزه است، زیرا یک تمدن، زمانی ماندگار و دارای گفتمان اقناع‌ساز و تصویر موجه است که به تازه‌ترین یافته‌های علمی دسترسی داشته و در کنار آن خلاقیت علمی هم وجود داشته باشد؛ لذا اولین مسئله مهم بعد تمدنی و فرهنگی پژوهش‌های بین‌المللی است.

یکی از شاخص‌هایی که در ملل متحد بر آن تاکید شده است رابطه تحقیق و توسعه است یعنی تلقی این است که اگر ما توسعه، رفاه و پیشرفت لازم داریم باید پژوهش علمی صورت بگیرد

نویسنده و مؤلف کتاب جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان اضافه کرد: مسئله دیگر اهمیت سیاسی این پژوهش‌ها است، زیرا یکی از بهترین ابزار‌ها برای ایجاد اعتبار در عرصه جهانی، تولید علم است. امروز بیشترین رقابت و منازعه در عرصه بین‌المللی بر سر هویت یا سیاست هویت است؛ سیاست هویت ناظر به آن است که تمدنی می‌تواند دست پیش داشته باشد که در تعریف مناسبات بین‌المللی و هویت جهانی پیشگام باشد لذا هم خلق و تولید گفتمان بین‌المللی براساس باور‌های دینی برای جمهوری اسلامی اهمیت دارد و هم در ایجاد اعتبار و مرجعیت علمی.

نویسنده کتاب افغانستان و جهانی‌شدن بیان کرد: با توجه به اینکه امروزه گفتمان لیبرال غربی در دنیا مسلط است و طبعا گفتمان اسلامی را به چالش کشیده است برای نخبگان و صاحب‌نظران جمهوری اسلامی ایران ورود به تحقیقات بین‌المللی و ایجاد هویت بین‌المللی بسیار مهم است. همچنین بعد اقتصادی و جذب سرمایه هم مهم است، زیرا پژوهش، مولد سرمایه و ثروت است. در نظام فکری اسلام این بحث فوق‌العاده اهمیت دارد که ما در رابطه دین و سیاست چه راهکار، یافته و نظریات علمی مطرح کنیم تا برای گفتمان رابطه دولت و بازار مؤثر و قابل عرضه باشد که متاسفانه خلأ‌های زیادی در این زمینه داریم. 

استاد دانشگاه خاتم النبیین افغانستان با بیان اینکه یکی از نظریات جدی روابط بین‌المللی، نظریات اقتصادی است، گفت: معنویت و ارزش‌های اخلاقی حقیقتا اولویت دارند ولی واقعیت این است که معیشت، اولیت دارد بنابراین یک دستگاه فکری سیاسی و دینی نمی‌تواند یکسویه برخورد کند و هم باید پاسخگوی معیشت و نیاز‌های مادی و هم نیاز‌های معنوی باشد لذا از این جهت هم این پژوهش‌ها مهم است. 

* پژوهش‌هایی در عرصه بین‌المللی، علمی است که منجر به توسعه مرز‌های دانش بشری شود

نویسنده کتاب گفتمان اسلام سیاسی و جهانی‌شدن با اشاره به شاخص‌های پژوهش‌های بین‌المللی، تصریح کرد: اولین شاخص مهم، اصالت و نوآوری است یعنی پژوهش‌هایی در عرصه بین‌المللی، علمی است که منجر به توسعه مرز‌های دانش بشری شود. شاخص دیگر کارآمدی و تاثیر است یعنی پژوهشی مناسب است که برای پرسش‌های بشر امروز پاسخ منطقی و راهگشا داشته باشد؛ شاخص سوم وجود رابطه میان تئوری و عمل است یعنی اگر پژوهشی، پاسخی فراتر از مرز‌های ملی نداشته باشد نمی‌تواند بین‌المللی تلقی شود لذا باید گرهی از کار بشر باز کند. 

وی در ادامه اظهار کرد: شاخص دیگر ایجاد اعتبار و مرجعیت علمی است یعنی باید مورد استناد محافل جهانی قرار بگیرد؛ یکی از شاخص‌ها برای سنجش موفقیت پژوهش‌ها، میزان استناد و رفرنس به آن است. شاخص پنجم هم که برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است، خلق گفتمان است، مثلا در مورد رابطه دولت و ثروت یا دولت و بازار و قدرت و اقتصاد، ما عمدتا به نقد نظریات سوسیالیستی و لیبرالیستی می‌پردازیم ولی اینکه نظریه اقتصاد اسلامی در این‌باره چیست تصویر روشنی از آن ارائه نکرده‌ایم؛ تک‌گزاره‌هایی از اقتصاد اسلامی داریم ولی هنوز نظریه منسجمی نداریم که ارائه دهیم.

یکی از شاخص‌ها برای سنجش موفقیت پژوهش‌ها، میزان استناد و رفرنس به آن است. شاخص پنجم هم که برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است، خلق گفتمان است

استاد دانشگاه خاتم النبیین (ص) اظهار کرد: شاخص دیگر تصویرسازی سازنده و مثبت از گفتمان سیاسی و بین‌المللی اسلام است؛ با توجه به بحث اسلام‌هراسی که دشمنان به شدت روی آن تمرکز کرده‌اند لازم است پژوهش‌های دین‌پژوهی، حکمرانی اسلامی و روابط بین‌الملل دولت اسلامی و دیپلماسی اسلام به گونه‌ای باشد که این تصویر سیاه را مخدوش کند و این شاخص برای جمهوری اسلامی و به خصوص حوزه علمیه خیلی مهم است. حوزه ممکن است خود را متولی خلق ثروت نداند که اگر هم بداند دور از منطق نیست ولی می‌تواند به خلقی از گفتمان اسلامی بپردازد که چهره مقبول و علمی و موجه از گفتمان اسلامی ارائه دهد.

نویسنده کتاب «مبانی فقهی تحزب در اندیشه سیاسی اسلام» با اشاره به وضعیت پژوهش‌های کنونی در جمهوری اسلامی ایران، گفت: یکی از شاخص‌های تولید علم و جایگاه دولت‌ها، مرجعیت علمی و بودجه و هزینه‌ای است که اختصاص داده می‌شود؛ ایران بعد از انقلاب، پیشرفت‌های علمی قابل ملاحظه داشته است ولی فاصله با حد قابل انتظار زیاد است؛ ایران رتبه ۱۶ و ۱۷ در تولید علم جهانی دارد و در بین کشور‌های اسلامی هم رتبه دوم و سوم است؛ ترکیه در رتبه اول قرار دارد و سالانه بیش از ۱۰ هزار سند علمی آن مورد استناد قرار می‌گیرد در حالی که در ایران، ۲۵۰۰ است. در تحقیقات بین‌المللی علوم سیاسی، وضعیت کشور، آشفته است و ما رتبه بالاتر از ۱۰۰ را داریم که مهمترین آن هم محدودیت و چالش‌های فراروی ایران است.

* کم بودن بودجه تحقیقاتی/ بودجه تحقیقات در ایران ۳۰ صدم درصد است

سجادی با بیان اینکه بودجه تحقیقات در ایران ۳۰ صدم درصد است، افزود: در آمریکا این میزان ۳ و نیم درصد است لذا فاصله زیاد است البته در کشور‌های کنفرانس اسلامی هم همین وضعیت وجود دارد و به یک درصد هم نمی‌رسد و تازه باید ببینیم که از این میزان چه مقدار صرف بودجه تحقیقات بین‌المللی می‌شود که خیلی اندک است.

وی با اشاره به چالش‌ها و محدودیت‌ها، اظهار کرد: اولین چالش، ساختاری است یعنی نبود برنامه منظم و منسجم برای شکوفایی ظرفیت‌های تحقیقاتی بین‌المللی که با توجه به نیاز امروز بشر به ایجاد تمدنی که بتواند میان اخلاق و دنیای مردم پیوند برقرار کند، چالش مهمی است. در بعد علوم سیاسی این چالش جدی‌تر است. چالش دیگر هم نبود روحیه فرهنگی برای کار جمعی در تحقیقات است. پژوهش‌های بین‌المللی هرچند می‌تواند فردی هم باشد ولی مبتنی بر فعالیت جمعی است که متاسفانه در کشور‌های جهان سوم کمتر این روحیه را شاهدیم ولی مکاتبی، چون فرانکفورت به عنوان مرجع علمی، کار‌های جمعی تولید کرده است.

یکی از چالش‌ها این است که پژوهشگران پژوهش می‌کنند تا معیشت خود را تامین کنند لذا این دغدغه برای آنان آزاردهنده است همچنین حکمرانان اهتمام چندانی به یافته‌های علمی ندارند لذا خیلی از تحقیقات خاک می‌خورد ضمن اینکه ما اول عمل می‌کنیم و بعد می‌اندیشیم در حالی که تفکر باید مبنای عمل باشد

استاد دانشگاه خاتم النبیین (ص) افغانستان تصریح کرد: چالش دیگر، اقتصادی است یعنی تقدم معیشت بر سایر امور و کمبود بودجه برای تحقیقات بین‌المللی. چالش دیگر سیاسی است و ناشی از عدم توجه به یافته‌های علمی و فقدان رابطه اندیشه و عمل است. وقتی از استادان و صاحب‌نظران نظرخواهی کرده‌اند گفته شده است که یکی از چالش‌ها این است که پژوهشگران پژوهش می‌کنند تا معیشت خود را تامین کنند لذا این دغدغه برای آنان آزاردهنده است همچنین حکمرانان اهتمام چندانی به یافته‌های علمی ندارند لذا خیلی از تحقیقات خاک می‌خورد ضمن اینکه ما اول عمل می‌کنیم و بعد می‌اندیشیم در حالی که تفکر باید مبنای عمل باشد.

* چالش ایدئولوژیکی

سجادی با اشاره به چالش ایدئولوژیکی، افزود: تقابل گفتمان اسلامی و لیبرال غربی بحثی جدی است و مع‌الاسف هنوز هم در دانشگاه‌های ما اندیشه سکولاریستی غربی تدریس می‌شود و این نمی‌تواند منجر به تربیت پژوهشگرانی شود که با مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی به فعالیت بپردازند و این چالش متوجه رسالت مراکز حوزوی و دینی است.

وی با اشاره به راهکار‌های رفع این معضلات، گفت: اولین مسئله توجه به پژوهش‌ها و تجربیات موفق جهانی است که به راحتی در اختیار مخاطبان مختلف در سراسر دنیا قرار دارد که امروز آمریکا، اسرائیل، کره جنوبی، سوئیس و هلند در آن پیشگام هستند و بیشترین نقش را در تحقیقات جهانی دارند.

سجادی در خاتمه تاکید کرد: پیشنهاد بنده این است که کمیته سنجش و ارزیابی پژوهش‌های بین‌المللی با هدف تقدیر و تجلیل از افراد برتر در پژوهش‌های بین‌المللی ایجاد کنیم و هر ساله یا دو سال یکبار از افراد برتر در این زمینه تجلیل کنیم.

* جذب سرمایه در پژوهش‌های بین‌المللی

در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین علی محمد ابوالحسنی؛ پژوهشگر مطالعات سیاسی و روابط بین‌الملل، گفت: در گزارشی که در سال ۱۳۹۷ در دانشگاه علامه طباطبایی ارائه شده آمده است که این دانشگاه از سال ۱۳۹۳ وارد عرصه پژوهش‌های بین‌المللی شده است و بر اساس این گزارش، جذب سرمایه در پژوهش‌های بین‌المللی در غرب بیش از دو دهه سابقه دارد ولی ایران از سال ۲۰۱۴ وارد این فرصت‌ها شده‌اند.

وی افزود: در این گزارش آمده که کنسرسیومی در اروپا ایجاد شده و هدفشان این است که این نوع پژوهش‌ها به صورت سازمانی و نهادی بین‌المللی انجام شود و نه فردی؛ البته فرصت فردی هم در این زمینه وجود دارد و برخی دانشگاه‌های ایران مانند علامه و امام خمینی ورود داشته‌اند.

ابوالحسنی بیان کرد: در اتحادیه اروپا برنامه‌ای تعریف شده است که افراد از دیگر کشور‌ها هم می‌توانند وارد آن شوند و هدفش فعالیت گروهی در این زمینه است و عمدتا در بحث نگارش کتاب و مقاله فعال شده است. مسئله دیگر هم این است که تولیدات حوزه و دانشگاه ما باید مبتنی بر جذب سرمایه باشد یعنی بدانیم چه پژوهشی داشته باشیم که خریدار داشته باشد.