نقش اخلاق انسانی در باورپذیر ماندن سنت‌ها

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، اخلاق انسانی با تعریفی که ارائه می‌شود، ریشه در فرهنگ دینی سنتی ایران نیز دارد که به عنوان فطرت الهی نزد همه انسان‌ها در کتاب‌های دینی یاد شده است.

سیدصابر سیدی فضل‌اللهی (پژوهشگر) و ناصر محمدی (دانشیار دانشگاه پیام نور تهران) در مقاله‌ای با عنوان «بررسی نقش اخلاق انسانی در باورپذیر ماندن سنت ها در جامعه ایران معاصر» عنوان می کنند که اگر فرهنگ دینی سنتی ایران دقیقا هم همسان با اخلاق انسانی نباشد دست کم نشان دهنده یکسری اشتراکات انسانی است

این پژوهشگران در این مقاله می‌نویسند: می‌توان ارزش‌های اخلاقی و هنجار‌‌ها که در بستر فرهنگ ملل مختلف شکل‌های گوناگون یافته‌اند را به هم نزدیک کرده و قابلیت تحمل‌پذیری که خود از صفات اخلاقی به شمار آمده را برجسته و آشکار سازد، تا ضمن حفاظت از سنت‌های بومی ملل مختلف بتوان تعامل انسانی داشت و در راستای مناسبت‌های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی کشور‌ها با نگاهی مثبت و اخلاقی به دیگر انسان‌ها با نژاد‌ها و ادیان متفاوت داشت تا پایه‌های صلح نسبی جهانی بنا نهاده شود.

* نسبت باورهای مردم به سنت‌ها

دراین مقاله آمده است که آنچه به عنوان دغدغه اصلی افراد فرهنگی و دین‌دار و ملی‌گرا در کشور‌های مختلف در رویارویی با اخلاق انسانی و جهانی وجود دارد از بین رفتن باور‌های مردم نسبت به سنت‌های خود اعم از سنت‌های دینی، فرهنگی و...است.

زیرساخت‌های هویت ملی و فرهنگی مردم به سنت‌ها وابسته است

از نظراین نویسندگان این دغدغه نکته‌ای حائز اهمیت و بجاست، زیرا زیرساخت‌های هویت ملی و فرهنگی مردم به آن وابسته است و از طرفی تبعات بی هویتی بسیار گسترده است و مسیر آن قطعا به صلح و سازش مردم که هدف اخلاق انسانی است نخواهد انجامید.

فضل اللهی و محمدی می‌نویسند آنچه در این مقاله پرداخته می‌شود هم به عنوان راهکار است هم به عنوان یک سیر تاریخی از روند تجدد‌خواهی که به وقوع پیوسته است و ادامه نیز عرضه شدن سنت‌ها فکری و اجتماعی به معیار‌های اخلاقی – انسانی به نگارش در آمده است.

* لزوم توجه به اخلاق انسانی

به زعم این پژوهش نسبت به گذشته لزوم توجه به اخلاق انسانی به واسطه گسترده شدن ارتباط کشور‌ها و مردمان و تنیدگی اقتصاد ملل، بسیار بیشتر احساس می‌شود.

از نظر این نویسندگان برای اینکه بدانیم منظورمان و دیدمان نسبت به جامعه مدرن و زندگی مدرن چیست باید به مولفه‌ها و پارامتر‌های آن بپردازیم و سپس به معیار‌های اخلاقی انسانی معاصر توجه کنیم، و در نهایت تطابق دهیم سنت‌های جامعه معاصر ایران را با این معیار‌های اخلاق انسانی؛ و اینکه باور‌هایی و رسم و عاداتی خواهد ماند که از خرافات به دور باشد و با معیار‌های عقلی منطبق باشد و به طور نسبی در راستای معیار‌های مشترک جهانی اخلاقی وجدانی انسان‌ها باشد.

این پژوهش خاطرنشان می‌کند هرچند شکاف و فاصله فرهنگی اجتماعی سیاسی کشور‌ها زیاد است، اما قابل طبقه بندی است. به هر حال آنچه باید دقت شود اینکه در حال حاضر مسیر تجدد‌خواهی در غالب کشور‌ها شکل گرفته و در قالب ارتباطات تصویری و اینترنت و ماهواره پیش می‌رود. 

سنت‌ها و باور‌های دینی و عرفی جامعه به معیار‌های اخلاقی انسانی روز عرضه می‌شود و تعدادی از آنها ثابت می‌مانند، تعدادی با تغییر یا اصلاح می‌مانند و تعدادی هم حذف می‌شوند

* تبدیل سنت‌ها و باورهای دینی به معیار‌های اخلاقی انسانی

پژوهشگران در مقاله خود به این موضوع اشاره کرده‌اند که سنت‌ها و باور‌های دینی و عرفی جامعه به معیار‌های اخلاقی انسانی روز عرضه می‌شود و تعدادی از آنها ثابت می‌مانند، تعدادی با تغییر یا اصلاح می‌مانند و تعدادی هم حذف خواهند شد. 

در ادامه می‌نویسند سنت‌های حذف شده تعدادی به دید تمسخر نگاه خواهند شد و دسته‌ای به دیده احترام، این دسته اخیر را مردم سنت‌هایی می‌دانند که در زمان خود خوب بوده‌اند، اما امروزه کاربرد ندارند.

* رابطه عقل‌گرایی با دین‌داری

از نظراین نویسندگان عقل گرایی و توجه به استدلال در برهه‌ای از زمان مقابل تعبد پذیری و دین‌داری قرار داشت هرچند به مرور باعث شد تا توجه به خرافات در بین مردم کم شود و دین بتواند به حیات معقول خود ادامه دهد و همانطور که می‌بینیم در کشور‌های پیشرفته و صنعتی اروپایی همچنان توجه مردم به دین به طور معناداری در بدنه‌ی رفتار‌های اجتماعی حضور دارد و بسیاری آن را آگاهانه و با انتخاب آزاد خود برگزیده اند.

فضل اللهی و محمدی برای کاربردی کردن این مقاله به تعدادی از سنت‌های ایرانی – دینی جامعه پرداخته‌اند و نسبت تطابق و سازگاری آن‌ها را با معیار‌های انسانی اخلاقی روز دنیا بررسی کرده‌اند.

در تحلیل نهایی از منظر این مقاله برای حفظ و اصلاح سنت‌ها و در جهت رسیدن به زندگی اخلاقی مدرن به صورت تیتروار به شرح زیر است:

• پارامتر‌های زندگی اخلاقی همراه با پیشرفت و توسعه
• باورپذیر بودن سنت‌ها و عقل گریز نبودن آنها
• اهمیت دادن به تبادل فرهنگی و در جستجوی حقیقت فکری و علمی بودن و خود را به طور مطلق درست و کامل ندانستن
• آفت همه چیز را به نوعی به مقدسات ضمیمه کردن
• اخلاق محور بودن در تمام سطوح
• پررنگ شدن تلاش اجتماعی و کار تیمی
• پررنگ شدن اخلاق اجتماعی نسبت به نگاه فردی به اخلاق.

به زعم این پژوهشگران هر‌چند تفسیر‌های مختلف در هر دین وجود دارد و از بحث‌های جدید فلسفی می‌توان به هرمنوتیک یا تاویل گرایی و تفسیرگرایی اشاره کرد.