عوامل موثر بر کیفیت آثار حجمی در فضا‌های شهری

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، برای رسیدن به شناختی صحیح از هنر مجسمه‌سازی شهری و درک جایگاه مطلوب آن در شهرها، نیاز است که در ابتدا تعریفی از فضا‌های شهری به عمل آید و اینکه اصولا کدام فضا‌های شهری برای طراحی و اجرای احجام شهری مناسب‌تر است؟

پیشتر در گزارشی با عنوان «مجسمه؛ از اغتشاش بصری تا زیباسازی شهری» تلاش کردیم به نسبت بین مجسمه و شهر و همچنین موضوعاتی چون کیفیت و کارکرد مجسمه‌های شهری تهران بپردازیم. این گزارش بخش دومی است از نتایج استخراج شده از مقاله‌ «بررسی عوامل موثر در کیفیت مجسمه‌­سازی شهری» که توسط محسن موسیوند (دکتری پژوهش هنر) نگارش شده است. موسیوند در این پژوهش به واکاوی این موضوع پرداخته است که در سطح یک شهر، فضا‌های گوناگونی می‌توان یافت؛ از فضا‌های خصوصی و خانوادگی تا فضا‌های عمومی که کیفیت مجسمه‌های ساخته شده در فضاهای عمومی رابطه مستقیم با روان و روحیه شهروندان دارند.

* فضاهای عمومی شهری چه فضاهایی هستند؟

فضا‌های عمومی فضا‌های قابل دسترس و چندمنظوره است که از قلمرو‌های انحصاری خانوار و فرد قابل تمایز است

در این مقاله آمده است که فضا‌های عمومی شهر‌ها به جای آنکه با فضای خصوصی و صمیمی ارتباط داشته باشد تقریبا در همه جا و در همه زمان‌ها به عنوان مکان‌هایی خارج از مرز‌های فردی یا گروه‌های کوچک قرار داشته، به‌طوری که بین فضا‌های خصوصی واسط بوده است و برای انواعی از اهداف نمادین و واقعی به کار گرفته می‌شود.

بنابراین از دیدگاه تشریحی، فضا‌های عمومی فضا‌های قابل دسترس و چندمنظوره است که از قلمرو‌های انحصاری خانوار و فرد قابل تمایز است. از دیدگاه هنجاری این فضا‌ها اگر توسط مسئولین دولتی ایجاد و مدیریت شود عمومی تلقی می‌شود، به‌طوری که کل مردم را مخاطب قرار می‌دهد و به روی همه باز است و توسط همه اعضای جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

در ادامه باید گفت فضا‌های عمومی شهرها، فضا‌هایی است متعلق به همه شهروندان و محل تردد و بهره‌گیری عموم مردم، بنابراین در امر طراحی و برنامه‌ریزی شهری باید مورد توجه موکد باشد. در شهر‌ها فضا‌های بسیاری را می‌توان یافت که زیر عنوان کلی فضا‌های عمومی قرار می‌گیرد که برخی از مهمترین آن‌ها عبارت است از: میدان‌ها، پیاده‌روها، فلکه‌ها، زیرگذرها، پارک و بوستان‌ها و غیره.

* نگاه درمانی و التیام‌بخش هنر شهری 

موسیوند در این مقاله به این موضوع اشاره می‌کند که هر کدام از فضا‌های عمومی شهری، با توجه به نوع کاربری و مشخصات کالبدی و شهرسازانه خود، حاوی ویژگی‌ها و نیز دربرگیرنده ملزومات، عناصر و پدیده‌هایی مطلوب یا غیرمطلوب است. امروزه در بسیاری از فضا‌های عمومی، با حجم وسیعی از عناصر و آرایه‌هایی مواجه هستیم که در موارد بسیاری به شهروندان دیکته می‌شود و نهایتا زمینه‌ساز اغتشاش بصری فضا‌های شهری می‌شود و آشفتگی قوه بصری بینندگان خود را فراهم می‌آورد.

یکی از ضرورت‌های حضور احجام شهری، کمک به بخشی از نابسامانی‌های بصری در فضا‌های عمومی است

به زعم این پژوهشگر یکی از ضرورت‌های حضور احجام شهری، درواقع کمک به بخشی از این نابسامانی‌های بصری در فضا‌های عمومی است؛ و این مهم درواقع حاکی از نگاه درمانی و التیام‌بخش هنر مجسمه‌سازی شهری است. اما درواقع این تمام آنچه که از این هنر انتظار می‌رود و در عمل هم دیده می‌شود، نیست؛ و اصولا الزام خلق این آثار، صرفا به این دلیل نیست.

*پیکربندی مجسمه‌سازی شهری   

از نظر موسیوند معمولا در زمینه طراحی و ساخت یک مجسمه شهری، ابتدا با فضایی که توسط دیگران ـ طراحان شهری، معماران، شهرسازان و... ساخته و مهیا شده، روبرو می‌شویم. به‌عبارتی در بیشتر موارد این هنرمند مجسمه‌ساز است که باید خود و اثر حجمی خود را با فضای محیطی که در اختیار وی است، هماهنگ سازد.

این پژوهشگر می‌نویسد در معدود مواردی ابتدا هنرمند است که با قدرت و استقلال کامل اثر خود را می‌آفریند و فضای محیطی و پیرامونی، پس از خلق مجسمه شهری و متناسب با آن، طراحی و ایجاد می‌شود و درواقع این فضای شهری است که باید خود را با یک مجسمه شهری وفق دهد و تعریف کند. اما در اکثر موارد هنرمند با فضای ازپیش ساخته و تعیین شده سروکار دارد.

در مجموع بررسی این مقاله؛ عوامل و فاکتور‌هایی که در میزان کیفیت آثار حجمی در فضا‌های شهری موثر و با اهمیت است را می‌توان این گونه دسته‌بندی کرد:
۱.     بررسی آثار حجمی از لحاظ فرم و شکل
۲.     ارتباط آثار حجمی با مکان و فضای محیطی خود
۳.     توجه به مواد و مصالح مورد استفاده.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نتیجه مطلوب و توفیق­‌آمیز در فرآیند مجسمه‌­سازی شهری، ارتباط مستقیمی با عوامل و فاکتورهای چون عدم درک صحیح چگونگی طراحی، اجرا و نصب این آثار است و از این میان برسی‌های میدانی هنرهای شهری نشان می‌دهد معضلی که بیشتر خودنمایی می­‌کند، عدم ارتباط مناسب میان فرم و شکل یک حجم شهری با فضای محیطی و پیرامونی آن است.