مشاور ویژه دبیرکل سازمان ملل: ایران نقشی سازنده‌ در ایجاد وفاق جهانی بر سر توسعه پایدار داشت/ ایده توسعه پایدار با روح اسلام همخوان است

طاهره کوپالی- خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا: پروفسور جفری ساکس مشاور ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد و استاد دانشگاه کلمبیا در نشست" آرمان‌های توسعه پایدار" در جمع دانشگاهیان پیرامون اهداف توسعه پایدار و دستور کار 2030 گفت: «بحث امروز بحث خوبی است چون درباره آینده جهان و آینده این کره خاکی است و به عبارت دیگر در رابطه با آینده کنش‌هایی که ما در این جهان داریم. هر کسی چه به عنوان مهندس، متخصص، دانشگاهی یا در حوزه دیگری مسائلی را پیش روی خود دارد که فراتر از سطح منطقه‌ای است و به کل جهان مربوط می‌شود.»

او افزود: «سازمان ملل اکنون در جهانی دارای پیچیدگی‌های فراوان و با 193 کشور مختلف مواجه است که تنها در سایه همکاری مشترک می‌توانند مسائل جهانی را حل کنند. من خوشحالم که به عنوان مشاور مخصوص دبیرکل سازمان ملل در رابطه با توسعه پایدار، نقشی در حل چالش‌های موجود در این حوزه ایفا کنم، چرا که این فرصت را به من می‌دهد تا در دانشگاه‌های مختلف به‌ویژه دانشگاه‌های پلی‌تکنیک و مهندسی مهم جهان سخنانی را با مخاطبانم در میان بگذارم.»

ساکس گفت: «درصد زیادی از مشکلات زیست‌محیطی از طریق تکنولوژی ایجاد شدند و از طریق تکنولوژی نیز قابل حل هستند. توسعه تکنولوژی می‌تواند نه تنها سطح رفاه و سطح کیفی زندگی را برای انسان‌ها را بهتر کند بلکه می‌تواند از مشکلات بالقوه‌ای که استمرار تکنولوژی‌های قدیمی‌تر ممکن است ایجاد کند هم جلوگیری کند.»

او توسعه تکنولوژی را مسئله‌ای مهم خواند و گفت: «بسیاری از همکاران من بر این عقیده‌اند که من اشتباه می‌کنم و همین تکنولوژی است که ریشه همه این معضلات است. آنها می‌گویند که همین توسعه تکنولوژی است که باعث تغییرات آب و هوای و جنگ‌های ویرانگر شده است. آن‌ها از من می پرسند که چه دلیلی برای حمایت از توسعه تکنولوژی دارید.»

تکنولوژی باعث کاهش قابل ملاحظه فقر شده است

مشاور ویژه دبیر کل سازمان ملل گفت: «به نظر من برای این سوال، دو جواب وجود دارد. دلیل اول این است که تکنولوژی، سطح استانداردهای زندگانی را بر روی این کره خاکی افزایش داده است. برای مثال نرخ امید به زندگی از 200 سال پیش یعنی زمان شروع انقلاب صنعتی تاکنون تغییرات زیادی داشته است، به نحوی که از حدود 35 سال در آن موقع به حدود 70 سال در امروز رسیده است. همچنین تکنولوژی باعث کاهش قابل ملاحظه سطح فقر شده است.»

او ادامه داد: «200 سال پیش تقریباً همه آدم‌ها فقیر بودند اما امروزه با اینکه هنوز هم آدم‌های فقیری در جهان وجود دارند نسبت تعداد فقرا به کل به نحو قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا است. پس تکنولوژی باعث توسعه چشمگیر شاخص‌های مختلف مرتبط با سطح کیفیت زندگی شده است. دلیل دومی هم وجود دارد و آن هم این است که هم اکنون بر روی کره زمین بیش از 7میلیارد نفر زندگی می‌کنند و این رقم مدام در حال افزایش است.»

ساکس با در رابطه با نرخ رشد خالص جمعیت جهان گفت: هر سال چیزی در حدود 70میلیون نفر به جمعیت اضافه می شود و تا حدود یک دهه دیگر، جمعیت جهان به 8میلیارد نفر خواهد رسید. شاید تا انتهای این سده جمعیت جهان از مرز 11‌میلیارد نفر هم بگذرد. مهم نیست این ارقام و این پیش‌بینی‌ها تا چه حد درست باشد، چیزی که در مورد آن مطمئن هستیم این است که برای اینکه جمعیتی در حدود 8 یا 9‌میلیارد نفر بتوانند بر روی زمین زندگی کنند و زندگی دور از فقر، گرسنگی، مخاطرات طبیعی و دارای امنیت و برخوردار از تحصیلات دانشگاهی هم داشته باشند، باید تکنولوژی توسعه پیدا کند.

او افزود: «از نظر کسانی که به راه‌حل‌هایی می اندیشند که در آن تکنولوژی در سطح پایین کفایت می‌‌کند، در نهایت راه‌حل‌شان شاید فقط برای جهانی با یک میلیارد نفر کارآمد باشد نه برای جهانی 10میلیارد نفری. برای جهانی با این همین پیچیدگی احتیاج به سیستم‌هایی با پیچیدگی‌های بالا داریم. راه‌حل‌های منوط به توسعه تکنولوژی قابل دستیابی هستند، چرا که هم اکنون همچون شما، دانشجویان دیگری نیز در جای‌جای جهان مشغول ایجاد ابزار‌های جدید هستند.»

استاد دانشگاه کلمبیا گفت: «پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی در نهایت می‌توانند ابزارهای قدرتمندی را فراهم بیاورند که انسان‌ها از آن بهره‌مند شوند. دلیل خوشحالی من از بودن در اینجا نیز همین است. می‌خواهم بخشی از اطلاعاتم را در رابطه با دیپلماسی جهانی با شما به اشتراک بگذارم چرا که فکر می‌کنم از این طریق شما دانشجویان، مسئولان دانشگاهی‌ و در مجموع کشور ایران می‌تواند در رابطه با چالش‌های جهانی موجود، از این اطلاعات استفاده کند.»

سال 2015 برای توسعه پایدار سالی کلیدی بود

او با یادآوری اینکه امروزه جهان وارد دوره توسعه پایدار شده است، ادامه داد: «من نیز کتابی با همین عنوان نوشته‌ام. هدفم از نوشتن این کتاب، این بود که حتی اگر هم جهان وارد این دوره نشده است، باید آن را وارد این دوره از توسعه پایدار بکنیم. البته من به شخصه معتقدم که ورود به دوره توسعه پایدار عملاً صورت گرفته است. دلیلش هم دو توافقنامه‌ای است که پاییز گذشته امضا شدند.»

ساکس گفت: «بنابراین می‌توانیم بگوییم که سال 2015 از نظر دیپلماسی جهانی، سالی کلیدی بود زیرا اهداف توسعه پایدار در این سال تبیین شدند. هر 193 کشور‌ عضو سازمان ملل در سپتامبر سال 2015 در این مورد به توافق رسیدند. دکتر حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز در آن روز در سازمان ملل سخنرانی بسیار جالبی در حمایت از این اهداف کرد و شاید برایتان جالب باشد که من سخنرانی او در سال 2014 را هم هنوز در ذهنم دارم که گفت ما باید بر سر این اهداف به توافق برسیم. من در ادامه رفتم و از ایشان بابت این پیشدستی در حمایت از توسعه پایدار تشکر کردم که عکس من با ایشان را هم که حتماً دیده‌اید مربوط به همین ماجراست.»

ایران نقشی سازنده در وفاق بر سر اهداف توسعه پایدار داشت

او با تاکید بر اینکه ایران نقشی مثبت و سازنده در ایجاد این وفاق جهانی داشت،ادامه داد: «چند هفته بعد از این ماجرا، جهان بر روی مسئله آب و هوا هم به توافق رسید. این مورد به شدت سخت بود و دستیابی به این توافق در ابتدا دور از دسترس به نظر می‌رسید، اما در 12 دسامبر در پاریس در نشستی با عنوان cop21 که مخفف conference of the parties بود موضوع دستور‌العمل‌های سازمان ملل در رابطه با تغییرات آب و هوایی مطرح شد.»

مشاور ویژه بان‌کی مون گفت: «بالاخره بعد از 21 سال بحث و مناظره بین کشورهای مختلف توافق صورت گرفت و کشورها چگونگی کنترل تغییرات آب و هوایی محصول دست بشر را تبیین کردند. در فاصله کوتاهی و در عرض چند هفته دو توافق جهانی اتفاق افتاد. در هر دوی این موارد، به دلیل قواعد سازمان ملل نیاز بود که موافقت کل اعضا را داشته باشیم. معنای این حرف این است که اگر در این فرایند یکی از کشورها نظری مخالف بقیه ابراز می کرد به بن‌بست بر می‌خوردیم و همان یک رای مخالف توافق سایرین را بی‌اعتبار می‌کرد.»

او با بیان اینکه برای توافق به رای همه کشورها نیاز وجود داشت ، ادامه داد: «این توافق همگانی هم عملاً حاصل شد و شما می توانید حدس بزنید که حصول چنین توافق نظری تا چه حد می‌تواند مشکل باشد. چرا که کشورها تقریباً بر سر هیچ مسئله‌ای با هم توافق جامع ندارند اما بر سر این دو موضوع در نهایت توافقی جهانی حاصل شد. من فکر می‌کنم که این موضوع یک نشانه است. نشانه‌ای از این که در چهار گوشه جهان نگرانی بابت این دو موضوع وجود دارد و همه نگران مسیری هستند که جهان در آن قرار گرفته است و همه مایلند که بدانند چه خط سیر ایمن‌تری برای جهان می توان طراحی کرد.»

ساکس گفت: «حال این سئوال مطرح می‌شود که این توسعه پایداری که از آن حرف می‌زنیم در واقع چه چیزی است. از دید من این اصطلاح یک مفهوم کل‌نگرانه و یا به عبارت دیگر نوعی فلسفه است. اما فلسفه‌ای است که همه جهانیان قادر به درک آن هستند و از نقطه نظر هر کسی در هر جایی از جهان، دارای اعتبار است. در جهان رویه‌های فلسفی زیادی وجود داشته اما از نظر من توسعه پایدار شکلی از فلسفه است که با فلسفه سنتی کاملاً هماهنگ است. چرا که درست مثل همان فلسفه سنتی، هدفگذاری خود را بر جامعه‌ای قرار می‌دهد که از لحاظ اقتصادی توانا، از لحاظ اجتماعی، عادلانه و از لحاظ محیطی پایدار باشد.»

توسعه پایدار با روح اسلام هم‌خوان است

او افزود: «من معتقدم که ایده توسعه پایدار نه تنها با فلسفه سنتی هماهنگ است بلکه با روح اسلام نیز همخوان است، چرا که اسلام هم به دنبال ایجاد جامعه‌ای عدل‌محور است که از همه مخلوقات خدا در آن حمایت می‌شود. البته شما همین مطلب را در دیدگاه مسیحی و در حرفهای پاپ فرانسیس هم می‌بینید. سال گذشته پاپ در یکی از سخنرانی‌هایی که روی صحبتش با همه مردم جهان بود گفت که ما نیاز به شکلی از توسعه به هم پیوسته داریم که منظور از آن شکلی از توسعه بود که در کنار ایجاد عدالت اجتماعی، پایداری محیطی هم لحاظ شده باشد. این مطلب در سنت‌های باستانی چینی هم قابل ردیابی است، در آنجا شاهد هستیم که از جامعه‌ای دارای هارمونی صحبت می‌شود یعنی جامعه‌ای که نه تنها در آن انسان‌ها از مواهب موجود به تساوی بهره‌مند بشوند بلکه سود انسانها به معنای ضرر محیط نباشد و این رویکرد عادلانه برای محیط هم در نظر گرفته بشود.»

ساکس گفت: «پس دلیل اینکه من به توسعه پایدار علاقه‌مندم فقط این نیست که توسعه پایدار چیز خوبی است بلکه یکی دیگر از دلایلش این است که با سنت‌های همه جوامع بشری نیز همخوان است و به عبارت دیگر با نیازهای اولیه ما به عنوان انسان نیز هم‌راستا است، جدای همه این حرف‌ها یکی دیگر از دلایل من برای اشاره به لزوم حرکت به سمت توسعه پایدار این است که ما احتیاج به ایده‌هایی از این دست داریم که در سایه آنها همه کشورهای جهان و همه انسان‌ها بتوانند با همدیگر هم‌کلام و متحد شوند. البته ما نباید تمام مدت در این مورد با هم صحبت کنیم و بگوییم که در این مورد با هم توافق نظر داریم بلکه اتحاد ما باید به معنای ایجاد ابزارهای عملی برای ایجاد توسعه پایدار در سطح جهانی باشد.»

او به سند agenda2030 اشاره کرد و گفت: «می توانید این سند را روی اینترنت هم پیدا کنید. مایلم که این سند را معرفی کنم تا شما هم با آن آشنا بشوید چرا که این سند چارچوب کلی حرکت کشورها برای رسیدن به اهداف توسعه را تا سال 2030 نشان می‌دهد. یعنی نشان می‌دهد که اگر همکاری کنیم تا حدود 15 سال آینده در کجا خواهیم بود. اگر همکاری‌ای وجود نداشته باشد این سند، تبدیل به سندی فراموش شده خواهد شد. من به شما اطمینان می‌دهم که سند دیگری هم جایگزین این سند نخواهد شد چرا که تنظیم محتوای این سند حدود سه سال زمان برده است و مطمئنم دیگر کسی حاضر نیست که سه سال وقت بگذارد تا دوباره اهداف توسعه پایدار را تنظیم کند و برای ایجاد توافقی جهانی بر سر آنها تلاش کند.»

ساکس گفت: «پس اگر این توافق به نتیجه نرسد گزینه دیگری نخواهیم داشت. برای من جالب بود که وقتی وارد سالن نشست شدم بر روی پوستری که برای خوشامدگویی نصب شده بود، 17 هدفی که برای توسعه پایدار در نظر گرفته بودیم نقاشی شده بودند. من از این حرکت بسیار خوشم آمد و برایم جالب توجه بود چرا که تفاوتی را با اهداف هزاره که مربوط به سال 2000 می‌شد نشان می‌داد. در هدف‌گذاری توسعه پایدار برای سال 2000 مسئله اطلاع رسانی لحاظ نشده بود و کمتر کسی در مورد چیستی این اهداف اطلاع داشت. من هم برای کوفی عنان و برای آقای بان‌کی‌مون وظیفه مشاوره در زمینه توسعه پایدار را داشتم و می‌توانم به شما اطمینان بدهم که سال‌ها زمان برد تا اهداف چشم‌انداز سال 2000 به گوش مردم رسید و مدتها بعد از سال 2000 بود که من دیدم کسی نقاشی هشت هدف توسعه پایدار را بر روی پوستری کشیده است. پس در اینجا شاهد یک فرق هستیم. اینجا شاهد هستیم که از لحاظ زمانی پیش‌دستی کرده‌ایم و از همین الان با هنرمندانی در عرصه هنرهای تجسمی و حتی سینما به توافق رسیده‌ایم که این هفده هدف را به تدریج به مردم جهان بشناسانند.»

اولین هدف توسعه پایدار از بین بردن فقر شدید است

ساکس اولین هدف از مجموعه اهداف توسعه پایدار برای سال 2030 را از بین رفتن فقر شدید دانست و گفت: «ما توان این کار را امروزه بیشتر از هر زمان دیگری داریم. چرا که امروزه تکنولوژی بیشتر از هر دوره دیگری توسعه یافته است. فقط نکته این است که از این توسعه تکنولوژی به نحوی استفاده کنیم که منتج به از بین رفتن فقر بشود. همه دولت‌ها هم امروز توافق کرده‌اند که این مطلب را به عنوان یک هدف بپذیرند.»

او گفت: «نمی‌گویم تحقق آن ساده است اما غیر ممکن نیز نیست. غیرممکن نیست که در سال 2030 هیچ کسی در ایران از فقر رنج نبرد. ایران الان در آستانه این انتخاب قرار گرفته است. برای ایران تحقق این هدف حتی بسیار آسان‌تر از کشورهای فقیری است که در اکثراً در افریقا قرار دارند و بدون کمک و همکاری جهانی نمی‌توانند بر فقر فزاینده‌شان غالب شوند.»

مشاور ویژه دبیرکل سازمان ملل گفت: «هدف شماره دو پایان دادن به گرسنگی است. شاید فکر کنید که این دو تا هدف یکی هستند اما در واقع این‌ها دو مسئله کاملاً متفاوت از هم هستند. رفع گرسنگی به این معنا است که همه انسان‌ها به رژیم غذایی مغذی‌ای دست پیدا کنند که تامین کننده نیازهای بدنی آن‌ها باشد و تحقق این هدف نیز کار مشکلی است چرا که در حال حاضر دو میلیارد از جمعیت جهان ما دسترسی به غذای کافی و مواد مغذی به حد متوسط نیاز بدنی خود را ندارند.»

او ادامه داد: «البته تحقق این هدف همچنین به این معنا نیز هست که مطمئن شویم که این غذا از طریق روش‌هایی پایدار تامین شده است. این مطلب دوم در واقع یکی از چالش‌های بزرگ ماست. برای خیلی از کشورها از جمله ایران، رفتن به سمت توسعه پایدار در زمینه تولید مواد غذایی کار مشکلی است چرا که شاهد پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن دریاچه‌ها و افزایش نواحی بیابانی هستیم که همه این موارد مغایر با توسعه پایدار محیطی در راستای تامین غذاست.»

او افزود: «هدف شماره سه مربوط به اطمینان از تامین خدمات سلامت است که ما به آن پوشش جهانی سلامت می‌گوییم. هدف شماره چهار نیز اطمینان از دسترسی به آموزش با کیفیت برای همه است به نحوی که غیر از آموزش دوره ابتدایی، آموزش دوره دوم را هم دیده باشند. امروزه در جهان حدود 250میلیون کودک و نوجوان زیر 18 سال داریم که در حال حاضر مشغول به تحصیل نیستند، چرا که یا توان تامین مالی هزینه تحصیل را ندارند، یا در اطراف محل زندگی‌شان مدرسه‌ای وجود ندارد، یا والدین‌شان اجازه تحصیل به آنها نمی‌‌دهند و.... بر اساس هدف‌گذاری ما تا سال 2032 همه کودکان و نوجوان در جهان باید بتوانند حداقل تا انتهای دوره آموزش‌های اولیه و ثانویه در مدارس بمانند و تحصیل کنند.»

30 سال گذشته در آمریکا نابرابری‌های بسیاری ایجاد شده است

ساکس گفت: «در ادامه شماری از اهداف دیگر می‌آید که همگی به عدالت اجتماعی مرتبط‌ اند. مهمترین آنها اهداف شماره 5 و 10 و 16 در سند توسعه پایدار هستند. هدف شماره پنج مربوط به تساوی جنسیتی است و منظور از آن، این است که زن‌ها در همه نقاط جهان حق دسترسی برابر به امکانات آموزشی و سلامت داشته باشند و حقوق قضایی برابری نیز برای آنها با مردان لحاظ شده باشند.»

او افزود: «هدف شماره 10 که بسیار جالب است می‌گوید تا سال 2030 باید سعی شود که نابرابری در داخل کشورها و میان کشورهای مختلف از بین برود. به این معنا که کشورهایی که به شدت نابرابری دارند ملزم به کاهش نابرابری‌هایشان می‌شوند. برای مثال در کشور خود من یعنی امریکا در 30 سال گذشته نابرابری‌های بسیاری ایجاد شده است و هم اکنون در آن کسانی هستند که به شدت سرمایه دارند و کسانی هم هستند که به شدت فقیرند. سیستم سیاسی کشور ما برای حدود 30 سال نسبت به این نابرابری ایجاد شده بی‌تفاوت بود.»

ساکس هدف شماره 16 را صلح و عدالت دانست و گفت: «ما معمولاً این هدف را به عنوان تلاش برای رسیدن به جوامعی تا سال 2030 می‌دانیم که در آن همه در صلح و آرامش زیست کنند. نکته مهم در رابطه با این هدف این است که راهی پیدا کنیم که به وسیله آن، مردمان به حاشیه رفته در جهان را از حاشیه بیرون بیاوریم. در حال حاضر میلیون‌ها نفر در اروپا و سایر کشورها دیگر به عنوان کارگر جنسی یا نیروی کار ارزان به بردگی گرفته می‌شوند. هدف شماره 16 به این مطلب نیز می‌پردازد. وقتی از زیستن در صلح و آرامش حرف می‌زنیم باید به فکر پایان دادن این مسائل نیز باشیم.»

تکلیف دانشجویان این است که دیگران را با توسعه پایدار آشنا کنند

مشاور ویژه دبیرکل سازمان ملل گفت: «نکته بسیار مهم در این رابطه این است که علی‌رغم اینکه این اهداف تصویب شده در ظاهر اهداف دولت‌ها هستند اما در واقع تاثیر اصلی را بر روی مردم دارند. پس در حقیقت این اهداف بیشتر از آنکه به دولت‌ها مربوط باشند به مردم مربوط‌‌‌ هستند. از دید من این اهداف برای این تنظیم شده‌اند تا منشا الهام برای دانشگاهها، دانشجویان، جوانان، شهرداران و شهروندان و... باشند. ما نمی خواهیم که نتیجه مفاد این لیست یکسری داده رسمی باشد که مسئولان سیاسی کشورها همه ساله در سازمان ملل گزارش کنند. می‌خواهیم که مردم در همه جهان با این اهداف آشنا بشوند. البته هنوز راه زیادی داریم تا این مسئله را محقق کنیم ولی در واقع به دنبال همین مطلب هستیم.»

او افزود: «پس حالا این وظیفه شماست که به خانه بروید و به پدر و مادر و سایر اقوام‌تان در مورد این اهداف اطلاع‌رسانی کنید تا آن‌ها هم به نوبه خود به بقیه اطلاع رسانی کنند. از آنجایی که در خارج از این سالن به هر حال من استاد دانشگاه هستم و شما عموماً دانشجو هستید و هر استاد دانشگاهی حق دارد به دانشجویانش تکلیف بدهد، من این مطلب را از شما به عنوان یک تکلیف دانشگاهی می‌خواهم. ار این به بعد هر دانشجویی باید هر 17 هدف توسعه پایدار که برای سال 2030 تنظیم شده‌اند را باید حفظ باشد و به بقیه اطلاع‌رسانی کند.»