تأثیر متفاوت مداحان با سواد یا ناآگاه بر شاعران/ هر کسی باید امام حسین (ع) خودش را بشناسد

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، وحید قاسمی در سال ۱۳۶۱ در تهران متولد شد. وی علاوه بر سرودن شعر و نویسندگی،گاهی به مداحی هم می‌پردازد. از آثار او می‌توان به «رحلِ نی»، «از آب گذشته»، «تقصیر سنگ‌هاست»، «۷۲کیلومتر بعد از کربلا»، «قبیلۀ سلمان»، «ارادت ایرانیان به اهل بیت»، «جمهوری علوی»، «اشک نیزه»، «روزی که میخ در شاعر شد» اشاره کرد.

در آستانه تاسوعا و عاشورای حسینی خبرنگار خبرگزاری آنا زوایای پنهان شعر آیینی را در گفت‌وگو با این شاعر و نویسنده مرور کرده است.

آنا: چرا شعرا مطابق میل (بعضاً غیر اصولی و غیر فنی) مادحین شعر می‌سرایند؟

قاسمی: هیئت یکی از اصلی‌ترین بسترها برای ارائه شعر آیینی است. خیلی از شعرا مایلند تا از این ظرفیت استفاده کنند. البته این تمایل بیشتر از جانب شاعران نوجوان و جوان و یا کسانی است که سطح شعری پایین تری دارند و در پی آنند که تاثیر اجرای قوی مداح ضعف متن را پوشش دهد.

این جریان در کل مانند یک تیغ دو لبه است. مداح باسواد می‌تواند شاعر را رشد دهد که در نهایت به رشد سطح درک مخاطب نیز منتج می‌شود. اما از طرفی مداح ناآگاه می‌تواند با اعمال سلیقه شخصی و غیرتخصصی شاعر را به بیراهه ببرد؛ و برای مدتی برای مطامع خود به او وظیفه پرکاری بدهد. ضمناً اینگونه مادحین به دلیل داشتن جلسات پر تعداد، در زمانی کم، کار زیاد از شاعر می کشند و به مجرد یافتن شاعر دیگر نفر قبل را کنار می‌گذارند که این مسئله تا به حال باعث سرخوردگی شاعران بسیاری شده است. شاعران آیینی که به علت آن چه گفته شد برای همیشه از شاخه شعر آیینی پریده اند.

آنا: چرا شاعر آیینی امروز بجای ارتقای سطح درک مخاطب سطح شعر خود را تنزل می‌دهد؟

قاسمی: هنرمند در هر رشته ای نیازمند مخاطب بوده و حیات هنرمند در گرو تقاضای ایشان است. بخش عمده جامعه هدف شاعر آیینی در هیئت گرد می آیند. شاعر به منظور جذب مخاطب ناچار است چیزی بگوید و بنویسد که خوشایند ایشان باشد. کم نیستند شاعرانی که به رغم سطح بالای شعر و پختگی آثار آنگونه که شایسته آنان است دیده نشده به آنها پرداخته نمی‌شود. پیشنهاد بنده برای حفظ کیفیت اثر و همچنین توجه مخاطب این است که شاعر در کنار اشعار فاخر و استاندارد خود مخاطب عام هیئت را نیز از نظر دور نداشته و برای آنان هم بسراید و در خلال این کار با برنامه ریزی سطح درک ادبی مخاطب را نیز به به مرور و با شیب ملایم افزایش دهد.

آنا: به نظر می‌رسد مطالعه شاعران آیینی نسبت به عاشقانه‌سراها کمتر و یا سطحی تر است؛ چرا؟

قاسمی: هر چند سطح سواد و اطلاعات و آگاهی شعرا به ویژه شاعران آیینی نسبت به دهه‌های گذشته بالاتر رفته و بسیاری از آنها تحصیلات مرتبط دانشگاهی دارند اما چون از دیر باز این تفکر به شاعران این حوزه تلقین شده که شعر آیینی فقط و فقط وابسته به عنایت اهل بیت است. شاعران این حوزه به علت باور داشتن جوششی بودن مطلق شعر، بیشتر به دنبال مطالب و مسائل معرفت شناختی هستند و کمتر به مطالعه علمی علاقه نشان می‌دهند. دلیل دیگر این اتفاق کمبود جلسات نقد شعر آیینی است چراکه این جلسات به تجربه اندوزی می‌انجامد. مطلب دیگر اینکه در حوزه ادبیات دینی همواره مشکل منبع وجود داشته است. یک آمارگیری ساده به ما نشان می دهد که تعداد منابع منتشر شده در یک سال برای ادبیات آزاد چند برابر ادبیات دینی است.

آنا: تفاوت شعر آیینی و شعر هیئت چیست؟ آیا اصطلاح «شعر هیئت» سنگری برای فرار از نقد است؟

قاسمی: بنده به این مرزبندی و اطلاق اسامی مختلف اعم از شعر معصوم، شعر آیینی، شعر مذهبی، شعر هیئت، شعر ولایی، شعر اهل بیتی و ... به یک شعر با مضمون و موضوع واحد اعتقاد ندارم. هیئت یک بستر برای ارائه اشعار با موضوع آل الله علیهم السلام است و دلیلی ندارد که عنوان کلی این گونه از شعر فارسی قرار بگیرد. به عقیده من باید اسمی شامل تر و کامل تر برای این شاخه از شعر انتخاب کرد. در حوزه نقد شعر، نظریه‌ای وجود دارد که شعر هیئت را به دلیل آنچه فقدان قابلیت‌های لازم می‌گوید قابل نقد نمی‌داند. این مطلب نیز مورد تأیید بنده نیست چرا که بستر هیئت را بسیار جدی و پرکاربرد می‌دانم. به عقیده من بهترین جایگاه ارائه شعر برای اهل بیت عصمت و طهارت هیئت است.

آنا: ورود شاعر آیینی به فضای مداحی برای تبیین بیشتر و بهتر شعر خود، تهدید است یا فرصت؟

قاسمی:برای توضیح این مطلب هم باز باید سراغ همان مثال شمشیر دو دم برویم. امروزه در هیئت ها منبر و روضه مخاطب کمی دارد. اکثر هیئتی ها در پی شور و سینه زنی هستند. در این شرایط اگر شاعری اثر قابل عرضه ای داشته و در حوزه اجرا نیز بلد کار باشد و روانشناسی مخاطب را بداند، می‌تواند پلی باشد بین مداح و منبری. به همین خاطر است که بسیاری از جلسات از شاعرانی که توان اجرایی قابل قبولی دارند دعوت می کنند، این نوع اجرا که نه به سخنرانی شبیه است نه به مداحی باعث رونق بیشتر هیئات می‌شود. این اتفاق فرصت مغتنمی است که شاعر سطح آگاهی مخاطب را ارتقاء داده و خلأ بین مداح و سخنران را تا حدودی پر کند.

آنا: به نظر شما رجوع دوباره و چند باره به شعرخوب است؟ یا شعر پس از سرایش باید کنار گذاشته شود؟

قاسمی: اولاً قرار نیست هر شعری که نوشته می‌شود حتماً منتشر شود، ثانیاً قطعاً باید به شعر رجوع دوباره داشت. اساتید ما از ابتدا این نکته را به ما آموختند که چند روز پس از سرایش شعر دو مرتبه به سراغش رفته، ویرایشش کنید. توصیه بنده به جوانان نیز همین است.

برای خود من بارها پیش آمده که شعر 10 سال پیش را وقتی که برای خواندن در یک برنامه تلویزیونی و یا یک هیئت انتخاب می‌کنم، مجدداً مورد نقد و بررسی قرار داده و در صورت لزوم تغییراتی در آن اعمال می کنم. مثلاً در برنامه‌ای که اخیراً برای محرم امسال ضبط می شد شعر: «مروه کرببلا حال و هوایی دارد/این سراشیبی گودال منایی دارد» را که تاریخ سرایش آن مربوط به دهه ۸۰ است را تغییراتی دادم، هر چند که این شعر حتی در کتاب هم چاپ شده است. زیرا شاعر همواره در مسیر رشد و تعالی است و بدیهی است که نظرش در مورد استخدام بعضی لغات و عبارات یا کنایات عوض شود و با نگاهی پخته تر دست به به‌گزینی بزند. اما معضلی به نام فضای مجازی اسباب دسترسی آسان به آثار را فراهم کرده است. این بستر باعث می‌شود شعر به سرعت منتشر شود و امکان رصد و اصلاح آن نیز دیگر فراهم نباشد.

فاجعه آنجاست که علاوه بر ایرادات متن ممکن است اثری اشکالات معرفتی و روایی نیز داشته باشد. فضای مجازی همچنین به حوزه چاپ و نشر کشور نیز لطمه وارد کرده است. متأسفانه دیگر کسی کتاب نمی خواند. آفت دیگر فضای مجازی یکبار مصرف شدن اشعار است. شعری در جلسه ای از روی تلفن همراه خوانده می شود و به سرعت در همه جا منتشر می شود. در پی این اتفاق مخاطب در سراسر کشور شعر شما را در دست دارد و شعری که که در یک جلسه خوانده شده در جلسه‌ای دیگر قابل ارائه نیست.

آنا: اگر نکته‌ای را برای استفاده شاعران جوان ضروری می‌دانید، بفرمایید.

قاسمی:آفت اصلی شعر امروز، اندیشه نداشتن است. شعر، خاصه شعر آیینی مانند آموختن مداحی نیست. در مداحی نحوه صدا سازی، طرز ادای کلمات، نوع تحریرها و مسائلی از این دست مورد تقلید و تمرین قرار می گیرد و پس از مدتی شاهد آنیم که شاگرد به نمونه ای از استاد خود تبدیل می شود. اما شعر این گونه نیست و نباید باشد. به عقیده من در شعر آیینی هرکس باید به امام حسین خود برسد و او را بشناسد و نشر دهد. یعنی هر شاعر نگاه خاص و درک و دریافت ویژه خود را داشته باشد. اگر هر کس اهل بیت خود را پیدا کند خواهیم دید شاعرانی پدید می آیند که اندیشه های متفاوت از هم دارند و اندیشه متفاوت مضمون متفاوت به ذهن می‌رساند و حاصل مضمون متفاوت می شود شعر منحصر به فرد برای هر شاعر که آینه اندیشه و نگاه و زبان خاص خود آن شخص است. این اتفاق در دهه ۸۰ در شعر آیینی رخ داد و بعد از آن دیگر تکرار نشد. در آن دهه شاعرانی ظهور و بروز کردند که پیش از آن نظیرشان نبود.

دستاورد این فضای نو و این ظرفیت تازه این شد که شاعرانی به طور تخصصی وارد حوزه شعر آیینی شدند که پیش از آن شاعر آزاد بودند و شعر اهل بیت را به طور جدی دنبال نمی کردند. اما متاسفانه این اتفاق تداوم نداشت. پس از چندی شاعران جوان از شعرای شناخته شده صاحب‌نام که نگاه خاص خود را داشتند تقلید کردند. البته استفاده از تجربیات دیگران خوب است اما به شرطی که هر کس در نهایت راه خودش را برود.

انتهای پیام/4104/