چالش سرمایه و نوآوری/ از راهبرد جامع هوش مصنوعی فرانسه چه می‌دانیم؟

گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا- کافی نیست. حداقل برای «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه که سودای عظمت اتحادیه اروپا را در سر می‌پروراند، کافی نیست در جهانی که به سمت نظم دیجیتال پیش می‌رود، در حد یک بازیگر خُرد باقی بماند.

او که طرفدار «خودمختاری راهبردی اروپا» است و همین چند روز پیش، با به رخ کشیدن سامانه پدافندی «میسترال» فرانسه، خواستار آن شد که اعضای قاره سبز در دفاع از حریم هوایی خود، به جای اتکا به محصولات آمریکایی و اسرائیلی، یک راهبرد پدافندی بومی اتخاذ کنند، اکنون با صراحت می‌گوید نه‌تنها از رقابت در عرصه «هوش مصنوعی» جا نمی‌ماند بلکه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری فرانسه را نیز چنان تجهیز می‌کند که در این آوردگاه، شانه به شانه غول‌هایی، چون «اوپن اِی آی»، «مایکروسافت»، «بایدو» و «علی بابا» بسایند.

همین یک هفته پیش بود که ماکرون در مصاحبه با «سی‌ان‌بی‌سی» گفت: به گمانم در عرصه هوش مصنوعی، فرانسه در سطح قاره اروپا «نامبر وان» (درجه یک) است و قصد داریم که از این هم جلوتر برویم. 

بعد هم اضافه کرد: دیوانه‌وار روی آموزش و تحقیق در این عرصه سرمایه‌گذاری می‌کنیم.

فرانسه به‌عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان اسلحه و یکی از پنج قدرت هسته‌ای جهان، از انقلاب‌های فناوری رباتیک و اینترنت جا ماند، اما به نظر می‌آید که برای رسیدن به سکان قایقی که متولیان هوش مصنوعی را در خود جای داده، آماده برداشتن یک خیز بلند است و البته در این صحنه نه‌تنها باید با آمریکا و چین رقابت کند، بلکه در اروپا هم مدعیانی، چون آلمان و انگلیس را پیش رو دارد.

در این نوشتار، مروری کوتاه داریم بر الگوی راهبرد هوش مصنوعی فرانسه که از هم‌اکنون نویدبخش افقی روشن پیش روی این کشور است.

دست و دل بازی در هزینه

سنگ بنای دستور کار هوش مصنوعی فرانسه شامل یک استراتژی عمیق مبتنی بر سرمایه‌گذاری در هر دو بخش دولتی و خصوصی است. برای مثال، همین یک هفته پیش، دولت پاریس از اختصاص یک بسته ۵۰۰ میلیون یورویی برای تقویت این حوزه خبر داد که برای ایجاد ۵ خوشه هوش مصنوعی با هدف ایجاد دو مرکزِ برتر قابل رقابت در سطح جهانی هزینه می‌شود.

منظور ایجاد محیطی است که از محرک‌های کافی برای نوآوری در این عرصه برخوردار باشد و همزمان بخش‌های دانشگاهی و تجاری هوش مصنوعی را تقویت کند

خوشه‌بندی یا آنالیز خوشه (Clustring) یکی از شاخه‌های یادگیری بدون ناظر است که در آن مدل هوش مصنوعی به‌صورت خودکار الگوی نهفته داده را می‌یابد و سپس نمونه‌ها را به دسته یا خوشه‌هایی که اعضای آن مشابه یکدیگر هستند، تقسیم می‌کند.

همچنین، شرکت‌های خصوصی مانند شرکت‌های بیمه فرانسه وعده داده اند که در یک برنامه ملی موسوم به Tibi ۲ که هدف از آن نوآوری در عرصه هوش مصنوعی است، ۷ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری کنند. دولت هم به نوبه خود به افرادی که به دنبال تاسیس استارت‌آپ‌های فناوری هستند، وعده کاهش مالیاتی داده است.

البته سرمایه‌گذاری صرفاً به معنای سرازیر کردن پول به حوزه هوش مصنوعی نیست بلکه منظور ایجاد محیطی است که از محرک‌های کافی برای نوآوری در این عرصه برخوردار باشد و همزمان بخش‌های دانشگاهی و تجاری هوش مصنوعی را تقویت کند تا به این ترتیب، فرانسه به مقصدی جذاب برای استعداد‌ها و کارآفرین‌های این حوزه تبدیل شود. جالب آنکه صنعت فناوری به اکوسیستم حمایتگر فرانسه پاسخ مثبتی داده و شرکت‌های «گوگل» و «فیس‌بوک» مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی در پاریس دایر کرده و چند استارت‌آپ نوپا هم فرانسه را به‌عنوان نقطه آغاز فعالیت شان برگزیده‌اند.

رقابت بدون تعارف 

جاه‌طلبی فرانسه برای تبدیل شدن به هاب هوش مصنوعی اروپا، چالشی جدی پیش روی ایالات متحده می‌گذارد که داعیه رهبری این حوزه را دارد. رشد روزافزون فرانسه در عرصه هوش مصنوعی می‌تواند به‌ویژه در سطح قاره اروپا، مسیر بسیاری از استعداد‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها را از آمریکا منحرف و تحولی در دینامیک جهانی این نوع از فناوری ایجاد کند.

این تحول هم مایه بر هم خوردن سلسه مراتب سنتی است و هم فرصتی برای تنوع‌بخشی و رقابت توأم با همکاری در اکوسیستم هوش مصنوعی. درنهایت، رقابت به نوبه خود می‌تواند هوش مصنوعی را از گزند انحصارطلبی نجات دهد و محرکی برای نوآوری شود.

در حال حاضر، به واسطه مقبولیت «چت جی‌پی‌تی» به‌عنوان محصول شرکت «اوپن‌ ای آی»، افکار عمومی بیشتر روی شرکت‌های آمریکایی فعال در حوزه هوش مصنوعی متمرکز است.

در این میان، فعلا غول فناوری که نماینده فرانسه باشد در صحنه حضور ندارد، اما با توجه به وعده سرمایه‌گذاری دیوانه‌وار در این حوزه، انتظار می‌رود که ظرف چند سال آینده، شاهد قدرت‌یابی دو یا سه شرکت فرانسوی باشیم که یارای رقابت در سطح جهانی را دارند.

سرمایه‌گذاری با هدف رشد سریع استارت‌آپ‌های موجود و شناسایی ظرفیت‌های بالقوه و معرفی دستاوردها، از جمله برنامه‌های فرانسه برای افزایش توان رقابت در این حوزه است تا آنجا که استارت‌آپ نوپایی مثل «میسترال‌ ای آی» که فقط ۵ هفته از تأسیس آن می‌گذرد، در همین مدت اندک، موفق به جذب ۱۰۵ میلیون دلار سرمایه شده است. 

مشارکت در قانون‌نویسی

بخشی از تلاش فرانسه برای تبدیل شدن به هاب هوش مصنوعی، روی سهم‌خواهی از نگارش قانونی متمرکز است که در سطح جهانی به نظارت بر شرکت‌های فناوری بینجامد.

در همین راستا، فرانسه به دنبال اعمال نفوذ در «قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا» (EU AI Act) است که پیشنویس آیین‌نامه آن هفته گذشته به تأیید پارلمان اروپا رسید و به بخش‌هایی از این آیین‌نامه که به ابزار‌های هوش مصنوعی مولد مربوط است، ایراد می‌گیرد و آن را بسیار سخت‌گیرانه و کلی‌گرا تعبیر می‌کند چرا که به گونه‌ای کمال‌گرایانه به دنبال حل یکباره همه مشکلات بدون در نظر گرفتن استثنائات است.

طبق پیشنویس آیین‌نامه هوش مصنوعی اتحادیه اروپا، شرکت‌های فعال در تولید هوش مصنوعی مولد ملزم هستند که پیش از عرضه محصول به بازار، آن را برای بررسی در اختیار کارشناسان این اتحادیه قرار دهند. 

بخشی از تلاش فرانسه برای تبدیل شدن به هاب هوش مصنوعی، روی سهم‌خواهی از نگارش قانونی متمرکز است که در سطح جهانی به نظارت بر شرکت‌های فناوری بینجامد

پاریس صرف نظر از چارچوب اتحادیه اروپا، به دنبال یک آیین‌نامه جهانی است و به گفته «ژان نوئل بَرِت» وزیر دیجیتال فرانسه، تا پایان سال جاری میلادی (۲۰۲۳)، برخی از اصول اولیه آیین‌نامه هوش مصنوعی جی ۷ (هفت کشور صنعتی جهان) و سایر کشور‌های همفکر، ارائه می‌شود. منظور از کشور‌های همفکر، ۳۸ عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) است. فرانسه ابراز امیدواری کرده که این آیین‌نامه پلتفرمی مناسب برای توسعه قوانین جهانی مرتبط با هوش مصنوعی باشد.

البته اعتبار چنین آیین‌نامه‌ای با توجه به غیبت چین به عنوان یکی از بازیگران اصلی حوزه هوش مصنوعی، زیر سوال می‌رود حال آنکه به رغم اختلافات ژئوپلیتیکی، این طور به نظر می‌رسد که در نهایت به‌ویژه در حیطه قانونمندسازی هوش مصنوعی نظامی، کشور‌های غربی ناگزیر از تعامل با چین باشند و از هم‌اکنون کارآفرین‌های حوزه خصوصی مانند «ایلان ماسک» و «بیل گیتس» به دنبال پل زدن میان دولت‌های واشنگتن و پکن هستند. 

پشتوانه تحقیقاتی 

فرانسه پیش از آنکه عزمش را برای تبدیل شدن به هاب هوش مصنوعی اروپا جزم کند، خود را به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تحقیق درباره این فناوری معرفی کرده است حال آنکه از پشتوانه تحقیقاتی خوبی در سایر رشته‌های مرتبط مانند ریاضی، علوم کامپیوتر و آمار هم برخوردار است. این کشور علاوه بر ایجاد موسسات و مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی، شرکت‌های چندملیتی نظیر «ایرفرانس»، «رنو» و «توتال» را هم به سرمایه‌گذاری در این بخش ترغیب کرده است.

ارزیابی واقع‌گرایانه از ظرفیت‌ها

با توجه به اینکه در قاره اروپا، پای رقابت با حریف قدری چون انگلیس در میان است که در فرصتی مناسب به الگوی راهبردی هوش مصنوعی آن نیز خواهیم پرداخت، فرانسه چاره‌ای ندارد جز آنکه برای متمایز کردن خود از سایر رقبا، روی استفاده از هوش مصنوعی برای شکوفایی حوزه‌های اقتصادی تمرکز کند که از قبل هم در آن‌ها صاحب امتیاز بوده است؛ حوزه‌هایی چون تولید و داروسازی.

علاوه بر این، فرانسه کشوری است که ۷۰ درصد از انرژی مورد نیاز خود را از نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌کند و اکنون می‌تواند از همین روش برای تولید انرژی مراکز ذخیره داده هوش مصنوعی استفاده کند. در میانه تلاش کشور‌ها برای رسیدن به اهداف زیست محیطی از راه کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی، انرژی تجدیدپذیری که فرانسه در اختیار کارآفرینان حوزه هوش مصنوعی می‌گذارد، امتیاز ارزشمندی است و این کشور را به محیطی جذاب برای ایجاد مراکز داده هوش مصنوعی تبدیل می‌کند.

از سوی دیگر، فرانسه سهم بسزایی در اکوسیستم اوپن سورس دارد تا آنجا که ابرمدل زبانی شرکت متا که با نام LLaMA شناخته می‌شود، تا حد زیادی ساخته و پرداخته محققان پاریسی است.