مدرسه و نقش آن در انتقال ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر زندگی اجتماعی

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، شاید بیش از دو دهه است که رسانه‌های ایران و گاه محافل آکادمیک از فرار مغز‌ها سخن می‌گویند. به نظر می‌رسد که بسیاری از کسانی که توان و مهارتی برای زندگی در کشور‌های غربی در خود می‌بینند پس از اتمام تحصیلات راهی غرب می‌شوند و بخشی از کسانی که می‌مانند به صف تخریب گران محیط زیست می‌پیوندند. چند سالی است که با وخیم شدن وضعیت محیط زیست ایران از تخریب گسترده محیط زیست سخن می‌رود.

تحقیقات نشان می‌دهند که آب سفره‌های زیرزمینی ایران که در طول هزاران سال جمع شده بودند، به مصرف رسیده‌اند. با وجود اینکه از خشکسالی گسترده ایران سخن می‌رود اما همچنان میانگین مصرف آب ایرانیان بیش از دو برابر میانگین جهانی است.  

رسانه‌ها هر روز از آمار رو به ازدیاد خشونت‌های خیابانی و مرگ در اثر دعوا‌های خیابانی سخن می‌گویند. خشونت علیه زنان و کودکان هر روز به شهادت رسانه‌ها از ایرانیان قربانی می‌گیرد و...هر کدام از مسائلی که در بالا طرح شد نیاز به مطالعاتی مستقل دارد و عوامل مختلفی توضیح گر ازدیاد این آسیب‌هاست؛ اما می‌توان به این آسیب‌ها از زاویه‌ای دیگر نیز نگاه کرد و آن این است که چقدر مدارس ما در انتقال ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر زندگی اجتماعی و «زندگی با هم» موفق بوده‌اند.

* مدرسه و ارزش‌های اخلاقی

خدیجه کشاورز  پژوهشگر جامعه شناسی در مقاله‌ای با عنوان «مدرسه و نقش آن در انتقال ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر زندگی اجتماعی» به تبیین و بررسی این موضوع مهم پرداخته است. پرسش اصلی این پژوهش این است که مدارس چقدر در انتقال آموزش‌های شهروندی مبتنی بر «حق و وظیفه»، احترام به خود، احترام به دیگران، مدارا، احترام به محیط زیست، موفق عمل کرده‌اند. آیا مدارس توانسته‌اند تعلق ملی را در دانش آموزان خود ایجاد کنند؟ 

از نظر این پژوهشگر جامعه شناسی، رد پای ضرورت انتقال ارزش‌های مدنی و اخلاقی از سوی مدرسه به دانش آموزان در آموزش مدرن فرانسه را می‌توان به ژول فری (۱۸۹۳-۱۸۳۲) بنیان گذار «آموزش اجباری و لاییک» نسبت داد. او که وزیر آموزش عمومی در برخی سال‌های دهه ۱۸۸۰ بود، در نامه‌ای سرگشاده به معلمان مدارس می‌نویسد: «ویژگی‌های قانون ۲۸ مارس ۱۸۸۲ دو چیز است که همدیگر را کامل می‌کنند بدون این که در تناقض باشند: از یک سو این قانون، آموزش هر دگم ویژه را از برنامه اجباری مدارس کنار می‌گذارد؛ از سوی دیگر آموزش اخلاقی و مدنی را در صدر دستور قرار می‌دهد.»

از نظر نویسنده این مقاله «آموزش مذهبی به خانواده‌ها و کلیسا تعلق دارد و آموزش اخلاقی به مدرسه، بدون تردید اولین هدف قانون گذار از جدایی مدرسه و کلیسا، محافظت از آزادی عقیده معلمان و دانش آموزان و تمایز گذاری بین دو حوزه است که به مدت طولانی مخلوط شده اند، است: اعتقادات که شخصی، آزاد و متغییر هستند و دانش‌ها که مشترک و برای همه ضروری هستند؛ اما چیز دیگری در قانون ۲۸ مارس وجود دارد: این قانون بیان کننده اراده‌ای است که بر ایجاد آموزش ملی بر بنیان مفاهیم وظیفه و حق تاکید دارد و بر این اساس هیچ کس نمی‌تواند آن را نادیده انگارد طبیعی است که معلم همزمان که به کودکان خواندن و نوشتن می‌آموزد، به آنها قوانین ابتدایی زندگی اخلاقی را بیاموزد که کمتر از آموزش زبان فرانسه و حساب مورد پذیرش قرار نگرفته است.» 

* مدرسه و آموزش مدنی

از نظر کشاورز اهمیت مسئله آنگاه رخ نشان می‌دهد که «مدرسه» یکی از مهمترین کارگزاران جامعه پذیری محسوب می‌شود. ازاین‌رو در این پژوهش، بی‌که ادعایی برای تعمیم یا نتیحه گیری فراگیر یافته‌ها داشته باشد، تلاش می‌کند تا با تکیه بر نتایج مصاحبه عمیق با دانش آموزان، معلمین و برخی دست اندرکاران مدارس که اغلب ساکن شهر تهران هستند، بررسی برخی کتاب‌های درسی که مستقیم و یا غیر مستقیم مربوط به آموزش مدنی درمدارس ایران است و نگاهی تطبیقی به متون درسی «آموزش مدنی» در مدارس فرانسوی، موفقیت مدارس ایران در انتقال ارزش‌های مبتنی بر زندگی اجتماعی را محک بزند.

این که تا چه حد آموزش مدنی به معنای پذیرش مسئولیت و به شمار آوردن دیگری به کودکان ما آموخته می‌شود و آن‌ها را برای زندگی جمعی در خانواده و اجتماع مهیا می‌سازد؟ از مهم‌ترین نکات مطرح شده در این مقاله است.

نویسنده می‌کوشد این موضوع را بررسی کند که این آموخته‌ها تا چه اندازه کودکان ما را برای جهان در حال تحول امروز مهیا می‌سازند و آن‌ها را برای ورود به دنیای بزرگتر‌ها با مهارت‌های احترام به خود و دیگری، ممنوعیت هرگونه تبعیض، مدارا و پذیرش دیگری، شنیدن دیگران و احترام به محیط زیست آماده می‌سازند؟

این که چقدر تصویری که مثلا از خانواده در کتاب‌های تعلیمات مدنی و اجتماعی ما ارائه می‌شود با تصویر واقعی خانواده امروزین همخوان است و مورد پذیرش دانش آموزان؟

چقدر آموزش مدنی در ایران توسط دانش آموزان و معلمان جدی شمرده می‌شود؟

پرسش‌هایی از این دست ساختار و ساختمان مقاله «مدرسه و نقش آن در انتقال ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر زندگی اجتماعی» را شکل داده است.