آب در مسیل بحران (۷)

توهم فراوانی آب با چشمه‌ای به نام مخزن/ تغذیه سد زاینده‌رود در سال‌های پربارش هم مشکل است

رئیس مرکز تحقیقات آب دانشگاه آزاد اصفهان گفت: زمانی که سد مخصوص در حوضه زاینده‌رود ایجاد می‌شود، آب جدیدی به وجود نیامده، بلکه الگوی آبی حوضه به هم خورده و آب در منطقه‌ای جمع شد و حضور آب با چشم‌انداز زیاد در مخزن سد توهم فراوانی آب ایجاد کرد و به تبع آن بارگذاری‌ها، توسعه و رشد اتفاق افتاد.

کد خبر : 901922

خبرگزاری علم و فناوری آنا ـ حسین بوذری؛ امروزه کم‌آبی معضل مهمی در کشور به شمار می‌رود که دامنه گسترده‌ای از مخاطرات آبی را به دنبال دارد و محیط زیست، اقتصاد، جامعه، رفاه، امنیت غذایی، امنیت روانی و حتی امنیت کشور همه در این دامنه قرار دارند.

نکته مهمی که وجود دارد به ضرورت احیای رودخانه زاینده‌رود برمی‌گردد و از سویی، تالاب بین‌المللی گاوخونی هم بیش از تأمین آب به احیا نیاز دارد تا بتواند منابع آبی کشاورزان استان اصفهان را یاری کند.

البته آلودگی هوا هم در وقوع بحران در حوضه زاینده‌‌رود بسیار موثر بوده است. هر مؤلفه‌ای که مصرف و نیاز آب را در زاینده‌رود بالا ببرد در بحران زاینده‌رود مؤثر بوده که یکی از آنان صنعت است، در حالی که صنعت باید تابع ویژگی‌های سرزمینی باشد و از آن پیروی کند.

خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا در ادامه بررسی دلایل بحران آب در کشور به‌خصوص حوضه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی در قالب پرونده «آب در مسیل بحران» این بار با موضوع زاینده‌رود و تالاب گاوخونی گفت‌وگویی را با محمد کوشافر، رئیس مرکز تحقیقات آب دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان، پژوهشگر حوزه آب و عضو هیئت علمی دانشگاه ترتیب داده است که مشروح بخش دوم و پایانی این گپ و گفت در پی می‌آید: (بخش نخست گفت‌و‌گو را اینجا بخوانید)

صنعت عامل اصلی بحران آب در زاینده‌رود

آنا: پیامدهای خشکی زاینده‌رود را چه می‌دانید؟

کوشافر: نکته مهم‌تر دیگری که باید توجه داشته باشیم از پیامدهای خشکی زاینده‌رود اینکه، همواره در زاینده‌رود آب و خاک در کنار هم بوده‌اند و یکی از کارکردهای رودخانه زاینده‌رود نفوذ و تغذیه آب‌های زیرزمینی در این منطقه است و آب‌های سطحی و زیرزمینی در تعادل قرار دارند و خشکی زاینده‌رود در کنار مصارف موجود و برداشت از آب‌های زیرزمینی موجود موجب اُفت شدید آب‌های زیرزمینی در منطقه شده و خاک که همواره با آب در ارتباط بوده اکنون دچار تغییرات متعددی شده است.

این تغییرات منشأ آثار و اشکالات مختلفی بوده که فرونشست زمین از جمله آنهاست، ممکن است فرونشست‌ها در نقاط مختلف کشور باشد؛ اما در مناطق جمعیتی اصفهان و مناطق شهری و حاشیه شهر مناطق مسکونی و دارایی‌های مردم را تحت‌الشعاع قرار داده و روی تأسیسات و خطوط انتقال، کارخانجات و مناطق صنعتی تأثیر گذاشته و علاوه بر شهر بر آثار تاریخی هم اثرگذار بوده و آثار آن روز به روز در حال پیشرفت است.

باید دقت کنیم که آثار تاریخی متعلق به همه مردم ایران است و وظیفه حراست از آن را برعهده داریم؛ اما متأسفانه به‌دلیل فرونشست زمین اکنون در وضعیت مناسبی قرار ندارند و آینده مناسبی برای آن پیش‌بینی نمی‌کنیم.

آنا: اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانجات از جمله فولاد مبارکه، ذوب‌آهن و ... براساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران، در جایگاه سوم صنایع کشور قرار دارد، از سویی بیش از ۴۳۰ شهرک، ناحیه صنعتی یا واحد کارگاهی در این استان مستقر است که بخش زیادی از آن در حوضه آبریز زاینده‌رود قرار دارد یا در نزدیکی آن احداث شده است، وابستگی صنایع به زاینده‌رود چقدر در خشک شدن این رودخانه و تالاب بین‌المللی گاوخونی مؤثر بوده است؟

کوشافر: اعتقاد داریم هر مؤلفه‌ای مصرف آب و نیاز آب را در زاینده‌رود بالا ببرد در بحران زاینده‌رود موثر بوده که یکی از آنها صنعت است.

صنعت باید تابع ویژگی‌های سرزمینی باشد و از آن پیروی کند. انتقادات زیادی به حضور صنعت در اصفهان وجود دارد؛ مثل آب و هوا؛ اصفهان شهری است که آلودگی هوای زیادی دارد و یکی از دلایل اصلی آن، صنعت است.

درباره آب، آماری ارائه می‌شود که مقدار آب مصرفی صنعت را از زاینده‌رود مشخص کرده، در حالی که معتقدیم این درصد می‌تواند در اصفهان و سایر استان‌ها کاهش یابد، استان‌های دیگر حوضه زاینده‌رود و استان‌هایی که احیاناً برای توسعه صنعت، آب زاینده‌رود به آنجا منتقل می‌شود.

مسئله صنعت فقط مصرف یا مقدار آب نیست، اتفاق دیگری که با حضور صنایع در حوضه زاینده‌رود رخ داده است، اینکه جذابیت حضور در اصفهان بیشتر شده، الگو‌های جمعیتی تغییر کرده، جذب مهاجر صورت گرفته و تغییر الگوی جمعیتی موجب شده علاوه بر نیاز آب مستقیم، نیاز‌های دیگر آبی ازجمله نیاز آب شرب برای جمعیت و موارد دیگر ایجاد شود.

سیستم‌های آبیاری در رفع مشکل آب اصفهان مفید است؟

آنا: سهم حقابه کشاورزان شرق اصفهان از زاینده‌رود ۴۰۰ میلیون مترمکعب است، اما در سال‌های گذشته این میزان به کشاورزان اختصاص نیافته، شما سد زاینده‌رود را در بحران رودخانه تأثیرگذار می‌دانید؟

کوشافر: زمانی که سد مخصوص زاینده‌رود در حوضه زاینده‌رود احداث می‌شود، آب جدیدی به وجود نیامده، بلکه الگوی آبی حوضه به هم خورده و آب در منطقه‌ای جمع شد و حضور آب با چشم‌انداز زیاد در مخزن سد زاینده‌رود توهم فراوانی آب را ایجاد کرد و به تبع آن بارگذاری‌ها، توسعه و رشد اتفاق افتاد.

چند دهه قبل سد زاینده‌رود به بهره‌برداری رسید که نقطه تحول خوبی در حوضه زاینده‌رود بود و آب را در منطقه و الگو‌های کاربری آن را تغییر داد و دچار تحول کرد.

یکی از مولفه‌های آن بارگذاری‌ها رشد و توسعه در منطقه بوده که قطعاً روی پایین‌دست اثرات واضح و مشخصی گذاشته است. الزاما سد زاینده‌رود و پایین‌دست محل بحث نیست؛ بلکه مسائلی هم در بالای دست زاینده‌رود داریم که نیاز به بررسی دارد و اگر آمار سال‌های گذشته را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم تغذیه سد زاینده‌رود در سال‌های پربارش به راحتی صورت نمی‌گیرد؛ بنابراین به جای نگاه نقطه‌ای باید نگاه سیستمی داشته باشیم.

آنا: آیا اجرای سیستم آبیاری نوین و گلخانه‌ای به‌تنهایی در رفع مشکل آب استان اصفهان و کشاورزان پاسخگو خواهد بود؟

کوشافر: به این نکته تأکید دارم که در هر فناوری درباره آب، باید ویژگی‌های سرزمینی مطالعه شود. سیستم‌های آبیاری و احداث گلخانه می‌تواند خوبی‌های زیادی داشته باشد، اما الزاماً در هر منطقه‌ای مفید نیست و حتی ممکن است مشکلات را زیاد کند؛ بنابراین نیاز به مطالعه دارد.

در حوضه زاینده‌رود ممکن است در برخی از مناطق مناسب باشد و در برخی از مناطق به هیچ‌وجه مناسب نباشد.

به عنوان مثال، مکان‌هایی در کشور آب کاهش یافته و سیستم‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای و آبیاری تحت فشار موجب توسعه کشت شده و خطر بیشتر از قبل ایجاد کرده است.

شاید قبلاً در آبیاری‌های غرقابی با سطوح مشخص (نه خیلی گسترده یا وسیع)، آب در حوضه زاینده‌رود دور می‌زد و نفوذ می‌کرد و بعد به آب‌های زیرزمینی متصل می‌شده است، اما آبیاری تحت فشار مولفه تبخیر را بالا برده و مولفه نفوذ را کاهش داده است. ارتباط قطع شده و آبی که کمتر مصرف شده، موجب توسعه کشت شده و این بحران را بیشتر کرده است.

درباره گلخانه هم همین اعتقاد را داریم و گلخانه الزاماً راه حل اصلی بخش کشاورزی در حوضه زاینده‌رود نیست و نیاز به مطالعه دارد و در صورتی که در مناطق مناسب بود، می‌توانیم استفاده کنیم.

آنا: نگاه غیرعلمی و ناعادلانه به مسئله آب حوضه آبریز زاینده‌رود چقدر در ایجاد بحران این حوضه دخیل بوده است؟

کوشافر: نگاه غیرعلمی و ناعادلانه به مسئله آب حوضه زاینده‌رود نگاه غیرعلمی، ناعادلانه و منفعت‌طلبانه در بحران حوضه زاینده‌رود بسیار دخیل بوده است.

در ناعادلانه بودن، آنجا که قدرت و ذی‌نفعی بیشتری بوده، ‌توانسته استفاده بیشتری کند. در پروژه‌های انتقال آب از زاینده‌رود (جدای خوب و یا بد بودن انتقال) سال‌های اخیر پروژه‌هایی که آب را از زاینده‌رود برده، سریع انجام شده و آنهایی که قرار بوده آب را به زاینده‌رود بیاورند، همچنان با مشکلات متعددی مواجه هستند. منظور خوب و بد بودن انتقال آب نیست؛ بلکه نبود نگاه دوگانه به زاینده‌رود است.

انتهای پیام/